Avrupa’nın petrol başkenti Aberdeen’in ekonomik çıkmazı

Kuzey Denizi sanayisinin İskoçya’daki çöküşü, Aberdeen’in ekonomik gerilemesini tetikledi. 1990’ların başında, Aberdeen’in ünlü caddesi Union Street’teki bir bankamatik, Avrupa’nın en yüksek para çekim miktarına sahipti. 1973 enerji krizinin ardından geliştirilen ileri düzey deniz aşırı teknolojiler, büyük üreticileri Avrupa’nın petrol başkentine çekti. Bu durum yüksek maaşlar, fırlayan emlak fiyatları ve gösterişli harcamalar getirdi.

Ancak İskoçya’nın üçüncü büyük şehri, 2014’teki küresel petrol çöküşünden bu yana diğer fosil yakıt merkezlerinin aksine toparlanmakta zorlanıyor. O dönemde petrol fiyatları iki yıl içinde yüzde 75 düşerek varil başına 27 dolara kadar geriledi. Son on yılda fiyatlar varil başına ortalama 65 dolar seviyesinde seyretti ve bu durum Dubai’den Houston’a kadar birçok petrol şehrinde yeni büyüme dalgaları başlattı. Bu bölgeler, petrol ve doğalgaz faaliyetlerindeki canlanmadan faydalandı.

Sorumlu hükümetin politikaları mı?

Aberdeen’de ise birçok kişi, sorunların asıl nedeninin bölgenin doğal kaynaklarındaki azalma değil, ardı ardına gelen hükümetlerin uyguladığı yüksek vergiler ve yetersiz yatırım teşvikleri olduğunu savunuyor. Birleşik Krallık’taki İşçi Partisi hükümeti bu sonbaharda enerji politikalarını gözden geçirirken, Aberdeen’in görkemli günleri hala geçmişte kalmış durumda.

Enerji devi Wood Group’un eski CEO’su ve 1986’dan beri petrol ve doğalgaz sektöründe olan iş insanı Bob Keiller, “Hükümetler burayı yatırım yapılması zor bir yer haline getirdi ve Aberdeen bunun sonuçlarını yaşıyor” dedi. Birkaç yıl önce, Union Street boyunca sıralanan boş dükkanlar, şehrin genel gerilemesini yansıtıyordu; 200 civarındaki iş yerinin dörtte biri boştu.

Keiller, bu taş kaplamalı şehir merkezine daha fazla işletmeyi çekmek için çalışıyor. Boş dükkan sayısı 48’den 23’e düşmüş durumda. Tarihi fosil yakıt sektöründeki zayıflık, kuzeydoğu İskoçya’nın genel ekonomisini de etkiliyor. Bölgedeki her altı çalışandan biri denizaşırı enerji sektöründe çalışıyor. Bunların üçte ikisi petrol ve doğalgaz alanında.

EY’ye göre Aberdeen 2010’dan bu yana yaklaşık 18 bin pozisyonu kaybetti, bu toplam iş gücünün yüzde 10’una denk geliyor ve büyük ölçüde yerel petrol ve doğalgaz sektöründeki düşüşten kaynaklanıyor. Sektör temsilcileri, Birleşik Krallık hükümetinin Kuzey Denizi’nde yeni sondaj faaliyetlerini sonlandırma kararını sert biçimde eleştiriyor. Petrol lobicileri, enerji karlarına getirilen “beklenmedik kar vergisinin” (windfall tax) azaltılması ve yatırım teşviklerinin artırılması halinde, 2050 yılına kadar Birleşik Krallık’ın petrol ve doğalgaz ihtiyacının yarısının yerli kaynaklardan karşılanabileceğini söylüyor. Mevcut tahminlerde bu oran üçte birin altında.

Son varil tartışması

İklim aktivistleri ise olgunlaşmış Kuzey Denizi havzasındaki son varilleri çıkarmaya çalışmanın, yasalarla güvence altına alınan çevresel hedeflere ulaşmayı zorlaştıracağını savunuyor. Birleşik Krallık Enerji Güvenliği ve Net Sıfır Bakanlığı ise şunları söyledi: “Aberdeen, temiz enerji hedefimizin merkezinde yer alıyor. Kuzey Denizi’nde adil ve refah dolu bir dönüşüm sağlıyoruz.”

Birçok Aberdeen yöneticisi, ABD Başkanı Donald Trump’ın “kaz, İskoçya, kaz” (drill, Scotland, drill) söylemini alkışlarken, rüzgar enerjisine karşıtlığını ise eleştiriyor. Onlara göre petrol ve doğalgaz üretiminin erken sonlandırılması, deniz üstü rüzgar enerjisi için gerekli yerli tedarik zincirini çökertebilir.

Robert Gordon Üniversitesi’nin yakın tarihli bir raporuna göre İskoçya'nın deniz aşırı enerji iş gücünün, geçen yılki 75 bin kişiden 2030’ların başlarında 45 bin ila 63 bin kişiye düşmesi bekleniyor. Ülkenin, gelecekteki yenilenebilir enerji faaliyetlerinde önemli bir pay elde etmesi gerekiyor. Ancak rapor, İskoçya’daki yenilenebilir enerji sektörünün, yavaş izin süreçleri ve yüksek iletim maliyetleri gibi zorluklar nedeniyle, kaybedilen fosil yakıt istihdamını telafi edecek düzeyde iş yaratamayabileceği uyarısında bulunuyor.

Dönüşümün ön saflarında yer alan şirketlerden biri, Aberdeen merkezli North Star. Şirketin CEO’su Gitte Gard Talmo’nun açıklamasına göre son beş yılda gemi operatörü olan şirketin tüm kiralama anlaşmaları fosil yakıt sektörüne yönelikken, bu oran artık yüzde 70 yenilenebilir enerji lehine değişti.

“Büyük petrol operatörlerinin geleceğini zayıflattı”

Norveçli olan Talmo, geçen yıl İskoçya’ya taşındığında, deniz üstü rüzgar enerjisinde büyük bir rekabet olacağını, petrol ve doğalgaz sektörünün ise hala “çok iyi durumda” olacağını düşünmüş. Norveç, elektriğinin çoğunu hidroelektrikten sağlarken, bir yandan da Kuzey Denizi’nde fosil yakıt sondajına devam ediyor ve yenilenebilir sektörünü büyütüyor. Ancak Talmo, “Gerçekte durum tam tersi çıktı çünkü uygulanan politikalar Aberdeen’deki büyük petrol operatörlerinin geleceğini zayıflattı” diyor.

Aberdeen ve Grampian Ticaret Odası’ndan Russell Borthwick, bölgenin iş dünyası güveni sıralamalarında geçmişte hep üst sıralarda yer alırken, son yıllarda bu sıralamalarda altlara indiğini belirtiyor. Aberdeen’in zorlanan ekonomisi, üst sınıf West End bölgesindeki Viktorya dönemi malikanelerinde görülen “kiralık” ilanlarıyla gözler önüne seriliyor. Bazı büyük kurumsal binalar artık azalan ticari talepten dolayı konuta dönüştürülüyor.

1990’larda Londra ile yarışan Aberdeen’in emlak piyasası, uzun süredir petrol fiyatlarıyla doğrudan bağlantılı. Büyüyen şirketler üniversite mezunlarını toplar, yüksek maaşlı yöneticiler ikinci evlerini satın alırdı. Aberdein Considine firmasından Chris Comfort’a göre Aberdeen’in emlak piyasası küresel mali kriz sonrası diğer şehirlerden daha hızlı toparlandı, ancak son on yılda zorlandı. Comfort, “Yenilenebilir enerjiye yapılan yatırımlardaki gecikmeler, birçok yetenekli çalışanın başka yerlere taşınmasına neden oluyor” dedi.

Gündemi, Forbes Türkiye WhatsApp kanalından takip etmek için tıklayın.