Çin nadir element ihracatını denetimlerle tıkıyor
Çin’in uygulamaya koyduğu yeni ihracat kontrolleri, yalnızca resmi olarak belirlenmiş nadir toprak elementleriyle sınırlı kalmayarak çok daha geniş bir ürün yelpazesine yayılıyor. Ek gümrük denetimleri ve kimyasal analizler, sevkiyatlarda aylarca sürebilecek gecikmelere neden oluyor. Bu durum, ABD ile Çin arasında geçen ay varılan ticaret ateşkesine rağmen küresel tedarik zincirlerinde yeni bir krizi tetikliyor.
Pekin, küresel kritik mineral tedarikinin önemli bir kısmını elinde bulunduruyor. Donald Trump yönetiminin Çin ithalatına yönelik uyguladığı kapsamlı tarifelere karşılık olarak, Çin hükümeti nisan ayında yedi nadir toprak metalinin ve bu metallerle ilişkili mıknatıs malzemelerinin ihracatı için lisans zorunluluğu getirmişti.
Haziran ayında ABD, Çin ile birlikte nadir toprak elementlerinin sevkiyat sürecini hızlandırmak üzere bir anlaşmaya varıldığını duyurmuştu. Bu duyuru, bir önceki ay Cenevre’de sağlanan 90 günlük ticaret ateşkesinin devamı niteliğindeydi.
Kelime filtresiyle denetim
Ancak Çin Ticaret Bakanlığı ve Gümrük İdaresi, bu süreçten sonra kontrol listesinde yer almayan ürünler için de ek inceleme ve üçüncü taraf analiz talebinde bulunmaya başladı. Çinli üreticiler ve Batılı sanayi temsilcilerine göre, artık yalnızca mıknatıs gibi “hassas” kelimeler taşıyan ürünler bile detaylı incelemeye tabi tutuluyor.
Bir Çinli mıknatıs ihracatçısının satış yetkilisi, “Bir üründe mıknatıs gibi hassas bir kelime geçiyorsa gümrük bunu serbest bırakmıyor. Denetim başlıyor ve bu bir ila iki ay sürebiliyor” açıklamasını yaptı. Aynı kişi, listede yer almayan titanyum çubuklar ve zirkonyum tüplerin bile bekletildiğini söyledi. “Gerçekte kontrol edilen madde titanyum tozu. Ama bizim ürünlerimiz de geçemiyor” dedi.
Başka bir Çinli firma, durumdan “ağır şekilde etkilendiklerini” belirtti. Lojistik şirketlerinin mıknatıs taşımayı reddettiğini söyleyen temsilci, ürünlerinde kontrol edilen maddeler olmasa bile gümrük incelemesinin konteynerdeki diğer malları da geciktirebileceğinden korkulduğunu aktardı.
Çinli yetkililer yorum yapmazken, uzmanlara göre bu kontroller Pekin’in ticaret ortakları üzerindeki etkisini artırmak için stratejik bir araç olarak kullanılıyor. Çin, nadir toprakların işlenmesi ve mıknatıs üretiminde dünyada lider konumda. Bu materyaller ise elektronik, savunma sanayi ve ağır makine üretiminde vazgeçilmez rol oynuyor.
ABD’nin teknoloji ihracatına getirdiği kısıtlamalara yanıt olarak Pekin son iki yılda çip üretimi için önemli olan galyum, germanyum, antimuan, grafit ve tungsten gibi stratejik elementler üzerindeki kontrolünü artırdı.
Financial Times, bu ayın başlarında Çin Ticaret Bakanlığı’nın, nadir topraklar ve mıknatıslarla ilgili üretim detayları ile müşteri listelerini talep ettiğini bildirmişti. Bu durum, ticari sırların açığa çıkması ve veri güvenliği açısından kaygı yaratıyor.
İlerleme sağlandı
Tüm bu gelişmelere rağmen bazı sektör temsilcileri, nisan ayında başlayan ihracat lisansı sürecinde son dönemde iyileşmeler yaşandığını söylüyor. Avrupa’daki şirketler ve sektör birlikleri, “en acil başvuruların” listelerini Çin makamlarına ilettiklerini, bunların çoğunun onaylandığını aktarıyor.
Ancak Avrupa Birliği Çin Ticaret Odası Başkanı Jens Eskelund’a göre mevcut durum hâlâ kırılgan: “Lisans onaylarında ilerleme kaydettik, ama küresel tedarik zincirini istikrara kavuşturmak için bu yangın söndürme yaklaşımından düzenli, öngörülebilir bir sürece geçmemiz gerekiyor.”
Haziran ayında Çin'deki Batılı şirketlerle yapılan bir ankette, katılımcıların yüzde 60'ından fazlası ihracat izinlerinin hâlâ onaylanmadığını belirtti.
Bazı şirketler, lisans alsalar dahi gümrükte kimyasal analiz zorunluluğu nedeniyle yeni gecikmeler yaşadıklarını söylüyor. İsmini vermeyen bir Avrupalı yönetici, “Bu bir kara kutu gibi. Analizi kimin yaptığı, sürecin ne kadar süreceği, hangi aşamada olduğumuz bilinmiyor. Bu çok can sıkıcı” dedi.
Lisans sahibi bazı firmalar, mıknatıs sevkiyatlarını deniz yerine hava yoluyla göndermeyi tercih ediyor. Bu yöntem daha pahalı olsa da, ek denetim ihtimalini azaltıyor. Çinli bir mıknatıs üreticisi, “Ürünlerimiz küçük ama ağır. Hâlâ ekspres kargo kullanabiliyoruz. Ancak burada da bazı riskler var, denetimler daha hafif ama yine de mevcut” diye konuştu.
