Turizmde tolerans eşiği aşıldı: Avrupa'da halk tepkili
2025 yazı, Avrupa’nın turizme savaş ilan ettiği sezon olarak tarihe geçebilir. Barcelona’da sokaklar tıkanınca bazı gruplar, turistlere su tabancaları sıktı. Mallorca’da kitlesel turizme karşı binlerce kişi yürüdü. Cenevre’de kartondan bir yolcu gemisi dar sokaklardan geçirildi. Paris’te Louvre çalışanlarının yoğunluk nedeniyle yaptığı protesto sonrası birçok ziyaretçi içeri alınmadı. Venedik’te Jeff Bezos’un düğünü, “Venice’i Bezos’tan koru” pankartları taşıyan eylemcilerin tepkisiyle şehir merkezinden taşındı.
Turizm hareketliliği pandemi öncesi seviyelere geri döndüğünde; barajı aşan 'aşırı turizm' ile günlük yaşam yerel halk için çekilmez hale geldi. 2023’te Yunan adası Zakynthos’da turist sayısı yerleşik nüfusun 150 katına ulaştı. 2024’te Avrupa’ya gelen turist sayısı 756 milyon ile önceki yıla göre 46 milyon arttı.
Turistler gelir getirse de; şehirlerde yoğun trafikten kirliliğe, hizmet sıkıntısından konut sorununun derinleşmesine kadar bir dizi soruna yol açıyor. Airbnb, VRBO gibi platformlarla uzun dönem kiralıklar azalıyor. Ucuz tatil evlerine dönüşen konutlar, yerel halkı yüksek kiralar ve gece eğlenceleriyle karşı karşıya bırakıyor. Yerel işletmeler turistik hediyelik eşya dükkanları ve dondurmacılarla yer değiştiriyor. Yüksek harcamalar yapan turistler, yerlilerin bile kendi ülkelerinde tatil yapmasını zorlaştırıyor. Sahil yerlerinde su gibi doğal kaynaklara olan talep artıyor. 2024’te Yunanistan’daki Kiklad Adaları’nın tamamı, turizmin yerel kültüre ve doğaya etkisi nedeniyle “Tehlike Altındaki Miras” listesine alındı.
Aşırı turist yükü altındaki yerler
Aşırı sorunlu yerler üç kategoriye ayrılıyor: Akdeniz sahil beldeleri, Alp kayak merkezleri ve kısa tatiller için popüler tarihi şehirler. Yunanistan'ın adaları, Hırvatistan'ın kuzey kıyıları ve Avusturya'nın Tirol bölgesindeki kayak köyleri, turistlerin yerli halktan sayıca fazla olması konusunda özellikle kötü durumda. Tek bir kentsel alandaki turist hacmi açısından, şehirler daha da kötü durumda olabilir özellikle de 2024 yılında kilometre kare başına 400 binden fazla ziyaretçi ile Paris, yerel yerleşik nüfusun 20 katı olan Atina (kilometre kare başına 88 bin) ve Kopenhag'dan (64 bin) çok daha fazla. Bu geniş kategorilerin bazı istisnaları da var: İspanya'nın Afrika kıyısındaki Lanzarote ve Fuerteventura Kanarya Adaları ile daha şaşırtıcı bir şekilde Almanya'nın Kuzey Denizi ve Baltık Kıyılarındaki adalar da ciddi bir ziyaretçi-yerleşik dengesizliği yaşıyor. İkinci kademe destinasyonlar bile aşırı turizmin bazı etkilerini yaşıyor. Akdeniz'in çok gelişmemiş son köşesi Arnavutluk'a artık Orta ve Doğu Avrupa'dan büyük bir turizm akını var.
Suçlu kim?
Potansiyel suçlular birbirlerini işaret ediyor. Airbnb, Avrupa'daki yıllık konaklamaların yüzde 80'ini gerçekleştirerek sektöre hakim oldukları için otellerin sorunu tetiklediğini söylüyor. Avrupa'nın en büyük otel işletmecisi Tui ise Airbnb'nin suçlu olduğunu, çünkü kısa süreli konaklama sektörünün daha fazla zarar verdiğini söylüyor. Bazı kısa süreli konaklama yapan ev sahipleri, artan kiraların ve yerel işletmelerin içinin boşaltılmasının turistlerden değil, Lizbon ve Berlin gibi şehirlerde orta uzunlukta konaklamalar yapan nispeten varlıklı dijital göçebelerden kaynaklandığını öne sürüyor.
Hükümet yetkilileri aşırı turizmi kınarken, daha fazla ziyaretçi çekmek için yeni otellere ve havaalanı genişletmelerine yeşil ışık yakıyor. Turistlerin değişen davranışları sorunu daha da kötüleştiriyor olabilir: Turistlerin ünlü noktalar arasında koşuşturduğu “bucket-list” seyahatlerinin yükselişi söz konusu. İnsanlar bir şehri ya da bölgeyi deneyimlemek ve atmosferi rahatça özümsemek yerine, Paris'teki Rue Cremieux ya da İsviçre'deki Ponte dei Salti gibi sosyal medyada meşhur olan ve büyük kalabalıkları kaldıramayan noktalara yığılıyor.
Turizm bu kadar zararlı mı?
Hükümetler için turizm, çevreye sanayiye göre daha az zarar veren bir gelir kaynağı; mirasın korunmasına katkı sağlar. Doğru yönetildiğinde ziyaretçi ve ev sahibi arasında anlayışı artırabilir. 2024’te Yunanistan turizmden doğrudan 21,7 milyar euro, dolaylı olarak ise 42,7 milyar euro kazandı. Ancak yoğunluk, yerel halkın yaşam kalitesini düşürüyor. Yerel tepkiler turistlere değil, turizmi yöneten sisteme. Kruvaziyerlerin tarihi kent merkezlerine getirdiği kalabalığa da tepkiler büyüyor.
Aşırı turizmin diğer çeşitli sorunlar için günah keçisi haline getirilmiş olması da mümkün. Airbnb kullanıcılarına yönelik tüm kötülemelere rağmen, uygun fiyatlı konut sıkıntısının kısa süreli konaklamaların yasaklanmasından ziyade daha fazla ev inşa edilerek çözülmesi daha olası. Yerel halkın düşmanlığı çoğu zaman turistlerin kendilerine değil, onlara hizmet eden sektöre yönelik. Protesto sloganları sosyal adalet ve eşitlik fikirlerini ve büyük şirketlerin turizmden elde edilen karı ev sahibi toplumların aleyhine tekelleştirdiği fikrini çağrıştırıyor.
Mücadele yöntemleri
Yerel yönetimler, turist sayısını dengelemek adına alternatif destinasyonları tanıtıyor, ev kiralamalarına kısıtlamalar getiriyor (örneğin Londra ve Paris’te yıllık 90 gün sınırı). New York 30 günden kısa kiralamaya yasak getirdi, Barselona vizeleri durdurdu. Venedik, yoğun dönemlerde (5‑10 euro) giriş ücreti getirdi. Yeni Zelanda, Avrustralya dışındaki ziyaretçilerden 100 NZD giriş ücreti alıyor. Amsterdam, 'Instagramlık' turistik noktaya çeken altyapı yerine yerel cazibe merkezlerini ön plana çıkarıyor. Japonya ve Avusturya da manzara noktalarında kalabalığı önlemek için engeller koyuyor.
Yunanistan’ın Santorini adasında ise günlük giriş limiti 8 bin gemi yolcusuyla sınırlandı ve yeni otel yapımı yasaklandı. Ancak uzmanlar, bu önlemlerin henüz yeterince etkili olmadığını söylüyor. Kiralara yansımayan kısıtlamalar, vergilerin turisti caydırmaması gibi nedenlerle önlemler yetersiz kalıyor. Avrupa’da turizme karşı büyük bir duruş yükselirken, hükümetler hala bu sektörden vazgeçmiş değil. Sorunlar var ama tamamen terk edilmesi de mümkün görünmüyor.
