Rusya yaptırımlardan kaçmak için takas ticaretini yeniden canlandırıyor

Şirketlerin Batı yaptırımlarını aşmak amacıyla buğdayı Çin arabalarıyla, keten tohumlarını ise inşaat malzemeleriyle takas etmesiyle birlikte, eski usul takas ticareti Rusya'nın dış ticaretinde 1990'lardan bu yana ilk kez yükselişe geçti. Rusya, Çin ve Hindistan ile yakın ilişkiler kurarken bile, takasın geri dönüşü, Ukrayna’daki savaşın, dünyanın en büyük doğal kaynak üreticisinin ticaret ilişkilerini ne denli bozduğunu gösteriyor. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ve müttefikleri, 2022’deki Ukrayna savaşı ve 2014’teki Kırım ilhakı nedeniyle Rusya’ya 25 binden fazla farklı yaptırım uyguladı; bu yaptırımların amacı, Rusya’nın 2,2 trilyon dolarlık ekonomisini çökertmek ve Devlet Başkanı Vladimir Putin’e olan desteği zayıflatmak.

Beklentilerin üzerinde performans

Washington ayrıca, Hindistan’ın Rusya ile yaptığı petrol ticaretine yanıt olarak bu ülkeye gümrük tarifeleri uyguladı. Putin ise Rusya ekonomisinin beklentilerin üzerinde bir performans gösterdiğini söylüyor. Ekonomi, Batı'nın çöküş tahminlerine rağmen, son iki yılda G7 ülkelerinden daha hızlı büyüdü. Putin, şirketlere ve yetkililere yaptırımlara karşı ellerinden gelen her şeyi yapmaları talimatını verdi.

Ancak ekonomi üzerindeki baskının arttığına dair işaretler de var. Merkez Bankası verileri ekonominin teknik olarak resesyona girdiğini gösteriyor ve yüksek enflasyon yaşanıyor. 2022’de Rus bankalarının SWIFT sisteminden çıkarılması ve Washington’ın geçen yıl Çinli bankaları Rusya’nın savaş çabalarına destek vermemeleri konusunda uyarması gibi bazı cezai önlemler, ikincil yaptırım korkularını artırdı.

Takas için kılavuz

Ödeme piyasasından bir kaynak Reuters’a “Çinli bankalar, ikincil yaptırımlar nedeniyle yaptırım listelerine alınmaktan korkuyorlar, bu yüzden Rusya’dan gelen paraları kabul etmiyorlar” dedi. Bu endişelerin, izlenmesi çok daha zor olan takas işlemlerinin ortaya çıkışının arkasındaki nedenlerden biri olduğu görülüyor. 2024 yılında, Rusya Ekonomi Bakanlığı 14 sayfalık bir "Yabancı Takas İşlemleri Kılavuzu" yayımlayarak işletmelere yaptırımları aşmak için bu yöntemi nasıl kullanabileceklerini anlattı. Hatta, takas değişimi olarak çalışacak bir ticaret platformu kurulması bile önerildi.

Bakanlık belgesinde, “Yabancı ticaret takas işlemleri, uluslararası para transferine gerek kalmadan yabancı şirketlerle mal ve hizmet alışverişine imkan sağlar” ifadeleri yer alıyor ve bu durumun "yaptırım kısıtlamaları koşullarından" kaynaklandığı belirtildi.

Yakın zamana kadar bu tür işlemlere ticari ilgi olduğuna dair fazla bir kanıt yoktu. Ancak geçen ay Reuters, Çinli Hainan Longpan Oilfield Technology Co. şirketinin, gemi motorları karşılığında çelik ve alüminyum alaşımları takas etmeye çalıştığını yazdı. Şirket yorum talebine yanıt vermedi.

Bu haber için Reuters, ticaret kaynakları, gümrük hizmetlerinin kamuya açık açıklamaları ve şirket beyanlarına dayanarak sekiz mal karşılığı takas işlemine ulaştı. Bu işlemler daha önce açıklanmadı. Takas işlemlerinin genel hacmi veya değeri, işlemlerin şeffaf olmaması nedeniyle belirlenemese de üç ticaret kaynağı bu uygulamanın giderek daha yaygın hale geldiğini söyledi.

Takas hacmi artabilir

Rusya-Asya Sanayiciler ve Girişimciler Birliği Genel Konsey Sekreteri Maksim Spasskiy, “Takasın büyümesi, dolarsızlaşmanın, yaptırım baskısının ve ortaklar arasındaki likidite sorunlarının bir belirtisidir” dedi. Spasskiy, takas hacminin daha da artmasının muhtemel olduğunu söyledi.

Bilginin hassasiyeti nedeniyle ismini vermeyen bir kaynak sistemin, Rus bankalarının dolar ve euro işlemlerinden koparılmasını sağlayan yaptırımları aşmak için yardımcı olduğunu aktardı. Üç analist, takasın ölçeğine dair olası bir göstergenin, merkez bankasının dış ticaret istatistikleri ile gümrük hizmetinin verileri arasındaki fark olduğunu ve bu farkın yılın ilk yarısında 7 milyar dolara ulaştığını belirtti. Reuters’ın yorum talebine yanıt olarak, Rusya Gümrük Servisi takasın farklı ülkelerle “geniş bir mal yelpazesi” için yapıldığını doğruladı. Ancak bu işlemlerin, toplam dış ticaret sözleşme hacmine kıyasla önemsiz kaldığını belirtti.

Federal Gümrük Servisi tarafından yayımlanan verilere göre ocak - temmuz arasında Rusya’nın dış ticaret fazlası bir önceki yıla göre yüzde 14 azalarak 77,2 milyar dolara geriledi. Bu dönemde ihracat 11,5 milyar dolar azalarak 232,6 milyar dolara düştü; ithalat ise 1,2 milyar dolar artarak 155,4 milyar dolara çıktı.

Hükümet ve merkez bankası, takasla ilgili olarak Reuters’a yalnızca bu tür işlemlerin yasal olarak bildirildiği takdirde genel rakamlar içerisinde yer alacağını ve ayrı bir veri tutulmadığını söyledi. Hükümete yakın bir kaynak, veri farklarının metodoloji farklılıklarından kaynaklanabileceğini belirtti.

Araba karşılığı buğday

Reuters’ın iki ticaret kaynağından elde ettiği bir işleme göre Çin arabaları Rus buğdayıyla takas edildi. Kaynaklardan birine göre Çinli taraf bu anlaşmada Rus ortaklarından ödemeyi buğdayla yapmalarını istedi. Çinli ortaklar, arabaları Çin’de yuan ile satın aldı. Rus ortak ise buğdayı rubleyle aldı. Daha sonra buğday arabalarla takas edildi.

Gümrük beyanlarına göre iki başka işlemde keten tohumları Çin'den alınan ev aletleri ve inşaat malzemeleriyle takas edildi. Rusya’nın dış ticareti hakkında bilgi sahibi uzmanlar, Ural bölgesi gümrük servisi tarafından 2024’te kayda alınan keten tohumuyla ilgili bir işlemin yaklaşık 100 bin dolar değerinde olduğunu belirtti.

Çin, endüstriyel süreçlerde ve besin olarak kullanılan Rus keten tohumunun önemli bir ithalatçısı konumunda. Diğer işlemlerde, Çin’e makineler karşılığında metal gönderildi, Çin hizmetleri hammaddeyle takas edildi ve bir Rus ithalatçı, bir Çinli şirkete ödeme yapmak için alüminyum satın aldı. Bir işlem Pakistan ile yapıldı. İki kaynak, bazı takas işlemleri sayesinde Batı mallarının yaptırımlara rağmen Rusya’ya ithal edilebildiğini söyledi ancak hangi mallar olduğu hakkında bilgi vermedi.

1990’larda takas kaosa yol açtı

1990’larda Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından, elektrik ve petrolden una, şekere ve botlara kadar her şey için devasa takas zincirleri kuruldu ve bu durum ekonomide kaosa yol açmıştı. Bu sistem, değerin belirlenmesini zorlaştıran fiyat manipülasyonlarına imkan vermiş ve bazılarına büyük servetler kazandırmıştı.

O dönemde nakit paranın azlığı, yüksek enflasyon ve sürekli devalüasyonlar takası cazip kılıyordu. Şimdiyse para bol ama takas, Batı’nın Rusya ve Çin üzerindeki sürekli değişen yaptırım baskısı nedeniyle öne çıkıyor. Rusya, Batı yaptırımlarını yasa dışı olarak nitelendiriyor; Çin ise bu yaptırımları ayrımcı buluyor.