Novo Nordisk’in sorunları Danimarka’nın ekonomik büyümesini zayıflatıyor
Diyabet ve kilo kaybı tedavisinde çığır açan ilacı Ozempic’in arkasındaki ilaç üreticisi Novo Nordisk’in başarısı, Danimarka için yalnızca bir ulusal gurur kaynağı değildi aynı zamanda ciddi bir ekonomik güçtü. Amerika’daki milyonlarca reçete sayesinde, Danimarka ekonomisi Avrupa’daki komşularının önüne geçti. İlaç sektöründeki ihracat, ülkenin iki yıl boyunca resesyona girmesini engelledi. Ancak şimdi Novo Nordisk daralıyor ve kâr uyarısının ardından işten çıkarmalara başladı. Bu da Danimarka ekonomisi üzerinde karamsar bir etki yaratıyor.
Danske Bank ekonomisti Jens Naervig Pedersen, “Artık çok daha yavaş büyüyorlar ve büyüklükleri düşünüldüğünde, bu Danimarka ekonomisinin daha yavaş büyüyeceği anlamına geliyor" dedi. Büyük şirketler, özellikle üretim sektörü, uzun zamandır birçok kasaba ve şehirde ekonomik gücün temel taşı olmuştur. Bu topluluklardaki insanların geçimi, yerel bir fabrikanın durumu ile doğrudan bağlantılı olabilir. Ancak tek bir şirketin ulusal ekonomi üzerinde bu kadar etkili olması nadir görülen bir durum.
Danimarka ilaç sektörü ülkenin istatistik kurumunun verilerine göre 2019’da yüzde 4 olan büyüme katkısını 2023 sonunda yüzde 11’e çıkardı. Novo Nordisk’in yaptığı işe alımlar, 2023 yılında toplam istihdam artışının beşte birini oluşturdu ve aynı zamanda ülkenin kurumsal vergi gelirlerine en büyük katkıyı yapan şirket oldu. Geçen ay, Novo Nordisk satış büyümesinin yılın ikinci yarısında rekabetin artması nedeniyle yavaşlayacağı uyarısını yaptıktan sonra, Danimarka Ekonomi Bakanlığı 2025 için büyüme tahminini yaklaşık yarıya indirerek yüzde 1,4’e çekti. Bankalar ve diğer kurumlar da benzer şekilde tahminlerini düşürdü. Bu hafta içinde merkez bankasının da ekonomik projeksiyonlarını aşağı yönlü revize etmesi bekleniyor. Ülkenin Ekonomi Bakanı Stephanie Lose geçen ay yayımlanan bir raporda, “İlaç sektörü Danimarka ekonomisi için önemli olmaya devam edecek ancak son yıllardaki olağanüstü büyümeyi bekleyemeyiz" ifadelerini kullandı.
Büyüme tahminlerinin aşağı çekilmesinin bir nedeni de Danimarka ekonomisinin aslında daha önce düşünülenden daha küçük çıkması. Ülkenin istatistik kurumu, 2021’den bu yana gerçekleşen ekonomik büyüme rakamlarını gözden geçirerek 4 puandan fazla aşağı çekti, bu önemli bir düşüş. Ancak bu durum, ilaç sektörünün önemini daha da artırdı. Ekonominin geri kalanı büyüme göstermezken, ilaç sektörü büyümeye devam etti. Şimdi ise Novo Nordisk’in maliyet azaltma önlemleri, Danimarka ekonomisinin genel sağlığına dair algıyı olumsuz etkileyebilir.
Birçok insanın şirkette hissesi var
Geçen beş yılda Danimarka’daki çalışan sayısını ikiye katlayarak 34 binin üzerine çıkaran Novo Nordisk, geçen hafta yaklaşık 5 bin kişiyi işten çıkaracağını açıkladı. Bu sayı ülke istihdamının yalnızca yüzde 0,15’ini oluşturuyor; fakat Danske Bank ekonomisti Pedersen’e göre bbu durum tüketici güveni ve genel ekonomik görünüm üzerinde baskı yaratabilir. Pedersen, “Şirket o kadar büyük ki, birçok insan Novo’da çalışan birini tanıyor. Ayrıca birçok Danimarka hanesi, Novo Nordisk hisselerine büyük yatırımlar yapmış durumda. Yani yaşanan düşüş doğrudan hissediliyor" dedi.
İlaç devinin yaşadığı sorunlar, Danimarka hükümetinin başka ekonomik baskılarla da karşı karşıya olduğu bir döneme denk geliyor. Gıda fiyatları hızla yükseliyor. Devlete ait olan rüzgar enerjisi şirketi Orsted, ABD'deki Donald Trump yönetiminin yeni bir Amerikan rüzgar çiftliği inşaatını durdurma emri vermesinin ardından mali sorunlar yaşıyor. Ayrıca ihracata dayalı ekonomi, artan gümrük tarifeleriyle mücadele ediyor.
"Nokia örneği abartılı"
Büyük bir şirketin zor duruma düşmesinin bir ülke ekonomisini sarsabileceğine dair örnekler mevcut. Örneğin Finlandiya, Nokia’nın çöküşünün ardından ekonomik sıkıntılar yaşamıştı. Ancak ekonomistler, Danimarka ile Finlandiya’nın karşılaştırılmasının abartılı olduğunu söylüyor. Novo Nordisk hâlâ satışlarının artmasını bekliyor ve on binlerce kişiyi istihdam etmeye devam edecek; üretim tesislerini de genişletiyor. Nordea ekonomisti Jan Størup Nielsen, “Kısa vadede Novo Nordisk’te yeni iş alanları yaratılmayacak ancak diğer sektörlerin toparlanmaya başladığını net bir şekilde görüyoruz" dedi. Bunlardan en önde gelenin de savunma sanayi olduğunu ekledi. Bu da Novo Nordisk’teki iş kayıplarını telafi edecek bir ekonomik talep oluşturabilir.
Aynı zamanda Danimarka hükümetinin ekonomiyi desteklemek için kullanabileceği başka araçlar da mevcut. Ülkenin borç seviyesi, GSYİH’nın yalnızca yüzde 30’u kadar yani yasa koyucuların hanehalkını ekonomik sıkıntılardan koruma konusunda manevra alanı var. Gelecek yıl içerisinde yapılması planlanan seçim öncesinde, hükümet şimdiden elektrik ve ev ürünleri (örneğin kahve ve kakao) üzerindeki vergileri düşürdü.
Oxford Economics ekonomisti Rory Fennessy, “Danimarka düşük borç seviyesi ve kurumlarına duyulan yatırımcı güveninden faydalanıyor. Eğer para harcamak isterse, bunu yapabilecek bir ülke" dedi. Danimarka’nın iş dostu bir ortamı olduğunu ve sağlam bir ekonomik temele sahip olduğunu belirten Fennessy, “ancak ilaç sektöründeki belirsizlikler şimdi daha çok ön plana çıktı” diye ekledi.
