ABD’de büyük şirketlerin işten çıkarmaları ekonomiyi endişelendiriyor
Starbucks eylül ayında 900 şirket çalışanını işten çıkardığında, ekonomistler neredeyse hiç tepki göstermedi. Sonuçta kahve zinciri, Frappuccino üreticisini tekrar rayına oturtmak için yeni yönetimin başlattığı girişim kapsamında şubat ayında da bir işten çıkarma işlemi gerçekleştirmişti. Ekim ayında Target, zor durumdaki perakendecinin daha hızlı hareket etmesine yardımcı olmak için bin 800 pozisyonu kapattı. Her kurumsal işten çıkarma için açık bir açıklama var: Amazon.com (14 bin kurumsal iş) yapay zekayı suçladı; Paramount (bin çalışan) birleşme sürecini yeni tamamladı; Molson Coors (400 pozisyon) tüketicileri yeterince bira içmeye ikna edemiyor.
Kemer sıkma mı uyarı mı?
Ayrı ayrı bakıldığında, her bir duyuru tek seferlik olarak değerlendirilebilir. Ancak bir bütün olarak ele alındığında, bazı ekonomistler son zamanlarda art arda yapılan işten çıkarmaların artık bireysel kemer sıkma önlemlerinden çok bir uyarı işareti gibi görünmeye başladığından endişe duyuyorlar. Allianz Trade Americas'ın kıdemli ekonomisti Dan North, “Oldukça büyük kesintiler yapan çok sayıda köklü şirket var. Bunlar rastgele değil mi?” diye merak etmeye başlayabilirsiniz” dedi.
Son zamanlarda ABD işgücü piyasasını anlamak normalden daha zor hale geldi, çünkü ülkenin Çalışma İstatistikleri Bürosu da dahil olmak üzere önemli ekonomik verilerileri belirleyen birkaç kurum, hükümetin kapanması sırasında faaliyetlerini durdurdu. Bundan önce bile, ABD Başkanı Donald Trump'ın hükümetini küçültme çabaları, genişleyen federal istatistik sisteminde boşluklar bıraktı. Ancak özel veri setleri, bu boşlukların bir kısmını doldurmaya yardımcı oldu.
En çok hükümette çalışanlar etkilendi
Challenger, Gray & Christmas'ın raporuna göre eylül ayı sonuna kadar bu yıl ABD'de yaklaşık 950 bin kişi işten çıkarıldı. Bu 2020'den bu yana en yüksek rakam ve ekim ayında yapılan yoğun işten çıkarma duyuruları rapor hazırlandığında henüz yapılmamıştı. Bu değerlendirmede Covid-19 pandemisinin ilk yılı hariç tutuluyor, ABD'de ilk dokuz ayda işten çıkarılanların sayısı, 2009'dan bu yana her yılın tüm yıl boyunca işten çıkarılanların sayısını çoktan aştı. Hükümette çalışanlar en çok etkilenenler oldu. Challenger'ın verilerine göre bu yıl yaklaşık 300 bin işten çıkarma açıklandı ancak teknoloji ve perakende gibi diğer sektörler de darbe aldı. Southwest Airlines Co. tarafından bu yılın başlarında açıklanan kurumsal işten çıkarmalar, şirketin tarihindeki ilk büyük ölçekli işten çıkarmalar oldu.
“Düşük istihdam, düşük işten çıkarma” dönemi bitti
Yakın zamana kadar ABD, ekonomistlerin “düşük istihdam, düşük işten çıkarma” olarak adlandırdığı bir ekonomideydi. Açık pozisyonları doldurmakta yavaş davransalar ve bazen iş için başvuran adayları oyalasalar da çoğu şirket doğrudan işten çıkarmalara direniyor, hatta daha sonra ihtiyaç duyulması ihtimaline karşı işçileri elinde tutuyordu. Bu davranışın bir kısmı, iş ilanlarının sayısı ve işten ayrılma oranlarının rekor seviyelere ulaştığı pandemi dönemindeki istihdam sıkıntılarından kaynaklanıyor olabilir.
Citigroup ekonomisti Veronica Clark, “Şu anda piyasada çok sayıda işçi mevcut ve genel olarak işletmeler, işçileri gereğinden fazla tutmaya gerek duymuyorlar” diyor. North ise daha açık bir şekilde ifade ediyor: “Artık sadece düşük istihdam ve düşük işten çıkarma ortamında değiliz. İşten çıkarmalar yapıyoruz.”
Yapay zekadan cesaret alınıyor
İşten çıkarmaların boyutu ve hızı, yöneticilerin yapay zeka ve otomasyonun getirdiği kazanımlardan cesaret alarak işten çıkarma konusundaki korkularını daha geniş bir şekilde yitirdiklerini gösteriyor. Bu yılın başlarında, LinkedIn'de ankete katılan yöneticilerin yüzde 60'ından fazlası, yapay zekanın sonunda giriş seviyesindeki çalışanlar tarafından yapılan bazı görevleri devralacağını söyledi. Aynı zamanda, birçok büyük şirket, tam tarife maliyetlerini daha yüksek fiyatlar şeklinde tüketicilere yansıtmak yerine, ek vergileri üstlenerek karlarını korumak için işgücü maliyetlerini azaltmayı tercih etti.
Çoğu ekonomist henüz alarm zili çalmıyor: Fed Başkanı Jerome Powell, işgücü piyasasında “çok kademeli bir soğuma” gördüğünü ancak “bundan öte bir şey olmadığını” söyledi. Yine de piyasa, daha fazla bozulma belirtileri için yüksek alarmda. Clark örneğin, ilk işsizlik başvurularının geçen yılın büyük bir bölümünde olduğu gibi 220 bin ila 240 bin aralığında değil de sürekli olarak 260 bin veya üzerinde olsaydı daha fazla endişeleneceğini söylüyor. İş arama sitesi Indeed'in kıdemli ekonomisti Cory Stahle, ulaşım ve perakende gibi “gerçekten endişelenmeye başladığınız” sektörler de dahil olmak üzere, teknoloji dışı sektörlerdeki işten çıkarmaları takip ettiğini söylüyor.
