Yeni biyoteknoloji milyarderi Çin’de Merck’i nasıl geçti?
Michelle Xia, ABD’de araştırma ve biyoteknoloji alanında 12 yıl geçirdikten sonra, Amerikan yaşam bilimleri sözleşmeli araştırma şirketi Crown Bioscience’da çalışmak üzere Çin’e döndü. Kısa sürede, Çin’deki hastaların en yeni ve en iyi ilaçlara ABD’dekilere kıyasla çok daha uzun sürede erişebildiğini fark etti. O zamanlar Xia’ya göre, ABD’de onaylanan bir ilacın Çin’de piyasaya çıkması sekiz ila on yıl sürüyordu. Xia o dönem, Çin'de ilaç geliştirme konusunda fazla yenilik olmadığını hatırlıyor. Çin, ABD ilaçlarının kopyalarını üretiyordu, ancak büyük bir gecikmeyle. Bu durumu değiştirme hırsı ve sektörel deneyimle donanmış olarak, 2012 yılında Crown Bioscience’dan iki eski iş arkadaşı ve başka bir kurucu ortakla birlikte Hong Kong’un batısındaki Zhongshan şehrinde bir biyoteknoloji şirketi kurdu. Şirketin CEO’su, yönetim kurulu başkanı ve başkanı olarak liderliği üstlendi. Şirkete, iyileşme tanrıçası olan Yunan mitolojisindeki bir figürden esinlenerek Akeso adını verdiler.
Dünyanın en çok satan ilacına karşı testi geçti
Akeso’yu Hong Kong Borsası’nda halka arz ettikten beş yıl sonra, şirketin öne çıkan akciğer kanseri ilacı, ilaç dünyasında büyük ilgi çekti. Geçen yıl Çin’de yapılan Faz 3 klinik denemesinde, Akeso’nun ivonescimab adlı ilacı, 2024’te yaklaşık 30 milyar dolarlık satışla dünyanın en çok satan ilacı olan Merck’in Keytruda’sından daha etkili oldu.
Bir yılda hisseleri üç katına çıktı
Adı daha önce pek bilinmeyen bir Çinli firmanın Merck’in en çok satan ilacını geride bırakması, Akeso hisselerinde patlamaya neden oldu. Son bir yılda neredeyse üç katına çıktı. Forbes, Xia ve ailesinin şirketin yüzde 8,5’lik hissesi sayesinde Xia’nın servetinin 1,2 milyar dolar olduğunu tahmin ediyor. 58 yaşındaki Xia, Çin’de sağlık alanındaki yalnızca dokuz kadın milyarderden biri (bunların ikisi servetini miras aldı) ve dünyada sağlık sektöründe kendi servetini yaratan 13 kadından biri.
Xia için daha önemli olan ise şirketinin yenilikçi olması. Akeso, çok övgü toplayan kanser bileşiğinde, iki mevcut yöntemi tek bir enjeksiyonluk ilaçta birleştirdi: Bağışıklık sistemini kanser hücrelerine saldırmaya teşvik etmek ve tümörlerin kan akışını keserek onları aç bırakmak. Summit Therapeutics’in yönetim kurulu üyesi Robert Booth, “Genelde bu iki yöntemin birleştirilmesi pek dikkate alınmaz. Michelle bunu denemekten korkmadı" dedi.
Akeso’nun başarıları, Çin biyoteknoloji firmalarının son dönemdeki yükselişinin bir parçası. Araştırma şirketi DealForma’ya göre geçen yıl büyük ilaç firmalarının lisansladığı ilaç adaylarının neredeyse üçte biri Çinli şirketlerden geldi. Bu oran 2019’da sıfırdı. Nisan ayında ABD Kongresi’ne bağlı Ulusal Yükselen Biyoteknoloji Güvenlik Komisyonu, ABD’nin biyoteknolojideki üstünlüğünü kaybetme riski taşıdığına dair bir rapor yayımlayarak hükümetin beş yıl içinde bu alana 15 milyar dolar yatırım yapmasını önerdi.
"Çin biyoteknoloji inovasyonunun merkezi haline geldi"
PwC'nin ilaç ve yaşam bilimleri anlaşmaları lideri Roel van den Akker, “Son beş yılda Çin, izlenmeye değer bir pazar olmaktan çıkarak küresel biyoteknoloji inovasyonunun merkezi haline geldi” dedi. Bu ilerlemenin bir kısmı, ABD’de eğitim görüp çalışan ve sonra Çin’e dönen bilim insanlarından geliyor, tıpkı Xia gibi.
Çin’in kuzeybatısındaki Gansu eyaletinde doğan Xia (Çin'de kendi ismi Yu’yu kullanıyor), üniversite mezunu iki mühendis ebeveynin çocuğu. 1988’de Guangzhou’daki Sun Yat-sen Üniversitesi’nde biyokimya okuduktan sonra bursla İngiltere’de Newcastle Üniversitesi’nde moleküler biyoloji ve mikrobiyoloji doktorası yaptı. 1996’da ABD’nin Kentucky eyaletinde Louisville Üniversitesi’nde kanser araştırması yapmak üzere ABD’ye taşındı.
Dört yıl sonra, insan genomunun ilk taslak dizilimiyle tanınan Craig Venter tarafından kurulan Celera Genomics'te işe başladı. 2002'de Celera'nın baş bilim sorumlusu olan Robert Booth, genç personeli eğitmek için kıdemli bilim insanlarının katıldığı araştırma komitesi toplantıları düzenledi. Booth şöyle diyor: Michelle o toplantılara katılan en genç bilim insanıydı. En derinlemesine soruları o sorardı.
Eylül 2023’te San Diego’daki akciğer kanseri konferansında, Akeso’nun Keytruda ile yapılan Faz 3 karşılaştırmalı klinik denemesi sonuçları açıklandı. Akeso’nun ilacını kullanan hastalarda kanserin tekrar ortaya çıkması ortalama 11,1 ay sürerken, Keytruda kullananlarda bu süre 5,8 ay oldu. Akeso hisseleri ertesi gün yüzde 16 yükseldi. Xia’nın hedefleri daha da büyük. Akeso’nun klinik denemelerde olan bir düzineden fazla ilaç adayı var. Şirketi, yaşlanan Çin nüfusu için nörodejeneratif ve otoimmün hastalık tedavilerine de yönlendirmek istiyor.
