Yapay zeka yarışında Türkiye’nin rolü

Peki, bu gelişmelerin Türkiye için anlamı ne? Potansiyel kazançlar ve riskler neler? Stratejik hamlelerin temeli Trump’ın ilk döneminde yapay zeka politikaları, milliyetçi bir yaklaşımla şekillendi. Özgürlükçü inovasyon anlayışı ve stratejik kontrol öncelikliydi. Ne yapıldı? Trump, yapay zeka şirketlerini desteklemek için bürokrasiyi azaltan düzenlemeler getirdi. Özellikle start-up’ların hızlı büyümesi için regülasyonları gevşetti. Ancak ulusal güvenlik kaygıları nedeniyle hassas teknolojilere sıkı denetimler uyguladı. “Buy American” politikalarıyla yerli teknolojilere öncelik verildi. Uluslararası düzeyde, Çin’e karşı net bir duruş sergilendi. Çip savaşları başlatıldı ve TSMC gibi büyük üreticilere yönelik kısıtlamalar getirildi. Amerikan yapay zeka standartlarının küresel norm haline gelmesi için büyük bir çaba gösterildi. Bu hamlelerin önemli bir kısmı, ABD’nin yapay zeka yarışında liderliği koruma çabasını yansıtıyordu. Ancak Çin gibi güçlü bir rakip karşısında bu politikalar, bir yandan ABD’nin inovasyon kapasitesini artırırken diğer yandan küresel iş birliklerini zayıflattı. Örneğin, Avrupa ülkelerinin Çin ile iş birliği yapma eğilimi Trump’ın politikalarının beklenmedik bir sonucuydu. 2025: Yapılanlar ve planlananlar Trump’ın ikinci döneminin ilk haftalarında, geçmişte başlatılan stratejilerin daha da sertleştirildiğini görüyoruz. Ancak bu kez odak daha geniş: Sadece Çin değil Avrupa ve diğer teknoloji liderleri de ABD’nin rekabetçi yapay zeka politikalarının hedefinde. Ne yapıldı? Yapay Zeka Özgürlük Girişimi: YZ girişimlerine ivme kazandırmak amacıyla düzenleyici engellerin kaldırılmasını hedefleyen bu girişim, sektörün daha esnek ve hızlı bir şekilde büyümesine olanak tanıdı. Ulusal Yapay Zeka Güvenliği Görev Gücü: Hassas YZ teknolojilerinin ulusal güvenlik risklerine karşı korunması için bir görev gücü oluşturuldu. Bu yapı, özellikle savunma alanındaki kritik projelerin güvenliğini sağlamayı amaçlıyor. Federal Yapay Zeka Bütçesinin İki Katına Çıkarılması: Savunma, sağlık ve eğitim gibi stratejik sektörlerde yapay zeka projelerine ayrılan fonlar artırıldı. Bu bütçe artışı, ABD’nin yapay zeka alanındaki liderliğini daha da sağlamlaştırma hedefinin bir parçası. Küresel Yapay Zeka Liderlik Zirvesi: Etik YZ standartlarını küresel bir norm haline getirmek için uluslararası bir zirve düzenlendi. Bu girişim, ABD’nin yapay zeka yönetiminde global bir lider olarak konumlanma stratejisini destekliyor. Planlananlar Çin’e Yaptırımların Artırılması: Çin ile süregelen çip savaşları, daha sert ticaret kısıtlamaları ve stratejik teknolojiye erişim engelleriyle yeni bir seviyeye taşınacak. Uluslararası İş Birliklerinin Güçlendirilmesi: Amerikan YZ standartlarının küresel kabulünü sağlamak için Avrupa ve Asya ülkeleriyle daha yakın ilişkiler kurulacak. Yetenek Çekme Programları: ABD’nin YZ yetenek havuzunu genişletmek amacıyla kapsamlı vize programları ve akademik yatırımlar hayata geçirilecek. Savunma Odaklı Projeler: Yapay zekanın askeri alandaki uygulamalarına odaklanan projeler, ABD’nin ulusal güvenlik stratejisinin merkezinde yer alacak. Trump yönetiminin ikinci döneminde YZ politikaları daha net ve iddialı bir şekil alıyor. ABD’nin küresel liderlik hedefi, yalnızca Çin’i değil diğer teknoloji güçlerini de içeren daha geniş bir stratejiyle ele alınıyor. Ancak Trump’ın agresif yapay zeka politikaları, ABD’yi bir adım öne çıkarırken küresel ölçekte çatışmaları ve ayrışmaları artırabilir. Türkiye’nin fırsatları ve riskleri ABD - Çin YZ rekabeti sertleşirken Türkiye’nin bu dinamiklerdeki rolü giderek daha fazla önem kazanıyor. Jeostratejik konumu ve genç yetenek havuzuyla Türkiye, bu büyük oyunun önemli bir parçası haline gelebilir. Türkiye’nin avantajları Türkiye, ABD - Çin rekabetinde tarafsız bir denge unsuru olarak bölgesel bir yapay zeka merkezi haline gelebilir. Bu rol, teknoloji diplomasisinde Türkiye’yi güçlü bir müzakereci yapar. Amerikan şirketleri, tedarik zincirlerini çeşitlendirmek ve riskleri azaltmak için Türkiye’yi “nearshoring” merkezi olarak görebilir. Yerli YZ start-up’ları da bu durumdan doğrudan fayda sağlayabilir. ABD ile ortak projeler geliştirmek ve teknoloji transferleri yapmak, Türkiye’nin yerel inovasyon kapasitesini artırabilir. Fırsatlar ve riskler Bu süreçte Türkiye’nin karşılaşabileceği en büyük zorluklardan biri, gelişmiş teknolojiye erişim konusunda yaşanabilecek kısıtlamalar. ABD’nin hassas YZ teknolojileri üzerindeki kontrolünü artırması, Türkiye’nin dijital altyapısını zayıflatabilir. Bir diğer kritik konu ise beyin göçü. ABD’nin agresif yetenek çekme politikaları, Türkiye’nin yetişmiş YZ uzmanlarını kaybetme riskiyle karşı karşıya bırakabilir. Ayrıca ABD ve Çin’in farklı YZ standartları benimsemesi, Türkiye’nin küresel uyum süreçlerini karmaşık hale getirebilir. Ne yapılabilir? Türkiye’nin YZ yarışında yerini sağlamlaştırması, doğru stratejilerle mümkün olabilir: Teknolojik Köprü Rolü: Türkiye, Doğu ile Batı arasında bir teknoloji köprüsü olarak ABD ve Avrupa ile iş birliklerini artırabilirken Çin ile diplomatik ve ticari dengeleri koruyabilir. Yerel Ekosisteme Yatırım: Yerli yapay zeka çip projelerine ve start-up’lara destek sağlamak, Türkiye’yi kendi teknolojisini üretebilen bir merkez haline getirebilir. Yetenek Göçünü Azaltmak: Uzmanları ülkede tutmak için cazip iş fırsatları ve uluslararası düzeyde tanınan araştırma projeleri geliştirilmelidir. Uyumlu ve Esnek Regülasyonlar: Küresel standartlarla uyumlu, ancak yerli girişimlere destek veren düzenlemeler, Türkiye’yi daha güçlü bir oyuncu yapabilir. ABD’nin Çip Politikaları ve Türkiye için Stratejik Çıkış Yolları: Türkiye’nin Almanya, Hollanda, Güney Kore ve Tayvan ile mevcut ilişkileri, yapay zeka ekosisteminde stratejik iş birlikleri geliştirmek için fırsatlar sunuyor. Almanya ve Hollanda’nın teknoloji ve inovasyon alanlarındaki gücü, Türkiye’nin sanayi dönüşümüne katkı sağlayabilir. Güney Kore ile derinleşen tarihi bağlar ve Tayvan’la özel sektör temelli iş birlikleri, çip teknolojilerinde kritik ilerlemeler yaratabilir. ABD’nin 18 müttefik ülkeye çip ihracatında kısıtlama getirmemesi, bu ülkelerin yapay zeka projelerinde avantaj sağlamasına yol açacaktır. Türkiye ise bu liste dışında yer alması nedeniyle stratejik bir dezavantaja sahip olsa da alternatif tedarik kaynaklarıyla ilişkilerini güçlendirmeli ve yerli çip üretimi konusuna daha fazla yatırım yapmalı. Öte yandan ABD’nin yeni çip düzenlemelerine çip üreticilerinden gelen tepkiler, küresel yarı iletken piyasasında rekabetin ve iş birliğinin yeni fırsatlar yaratabileceğine işaret ediyor. Türkiye’nin bu dinamik ortamda teknolojik bir köprü rolü üstlenmesi ve ticari diplomasi kanallarını etkin kullanması oldukça önemli. Zorluklar ve gerçekler Türkiye’nin yapay zeka yarışında aktif bir rol oynama potansiyeli yadsınamaz ancak bu hedefin önünde yapısal pek çok engel bulunuyor. Ekonomik kırılganlık, beyin göçü, eğitim sistemindeki sorunlar ve yatırım eksikliği, yapay zeka gibi ileri teknoloji alanlarında kalıcı başarı sağlamayı zorlaştırıyor. Üstelik uluslararası arenadaki belirsizlikler de bu tabloyu karmaşıklaştırıyor. Trump yönetiminin sert ve agresif kararları, yapay zeka politikalarının kısa vadeli kazançlar uğruna yön değiştirme riskini taşıyor. Türkiye’nin böyle bir ortamda uzun vadeli planlar yapması, küresel belirsizliklerden etkilenmeden kendi önceliklerini belirlemesi kritik önem taşıyor.

Yapay zeka yarışında Türkiye’nin rolü

Yazarlar

Altın hâlâ en sadık koruyucu mu?

Çin’den dünyaya nadir toprak ayarı: Yeni nesil kriz kapıda mı?

Mekanik Türk’ün içindeki Türk olabiliyorsak sorun yok

Mutluluk fukarası biz gazeteciler

Zamanın ruhu: Yeni kuşak girişimcilik

Çok Okunanlar

En zengin 100 Türk

Vantilatörle uyumanın etkileri: Bilim ne diyor?

2025 Forbes 39. Dünya Milyarderler Listesi

Dolar milyarderi Türkler

Dünyanın en zengin 10 insanı (Ocak 2025)