Vietnam'ın büyümesine kum yetmiyor

ABD ve Çin arasındaki ticaret savaşı, birçok üretici firmayı fabrikalarını Çin'den Vietnam'a taşımaya yöneltti. Özellikle Başkan Donald Trump'ın 2018 yılında başlattığı gümrük tarifeleri nedeniyle hızlanan bu geçiş, Vietnam ekonomisinde hızlı bir büyümeyi de beraberinde getirdi. Ülkenin gayrisafi yurt içi hasılası (GSYİH), 2024 yılında yüzde 7 büyüyerek bölgenin en yüksek ekonomik performansını sergiledi.

Ancak üretimde yaşanan artış ve ihracat hacminin genişlemesi, Vietnam'ın ulaşım ve lojistik altyapısını ciddi bir baskı altına aldı. Yeni fabrikaların inşaatı, artan ürün sevkiyatları ve hammadde transferleri nedeniyle ülkenin güneyindeki ulaşım ağları yetersiz kalmaya başladı.

Hükümet, tarihin en büyük altyapı projelerinden birini başlattı

Bu sorunu çözmek için harekete geçen Vietnam hükümeti, ülke tarihindeki en büyük altyapı yatırımlarından birini hayata geçirdi. Güney bölgelerindeki ulaşımı rahatlatmak için milyarlarca dolar tutarında yatırımlarla yeni otoyollar ve alternatif yollar inşa edilmeye başlandı.

Fakat otoyolların yapımı için kritik bir hammadde ihtiyacı gündeme geldi: Kum. Yolların alt yapısını sağlamlaştırmak ve asfaltlama öncesi zemini düzleştirmek için kullanılan kum, ülkenin nehir yataklarından çıkarılıyordu. Ancak son yıllarda nehir kıyılarında yaşanan ciddi çökmeler ve bu durumun yerleşim alanlarında yarattığı zararlar nedeniyle Vietnam hükümeti, kum madenciliği üzerindeki denetimleri ciddi şekilde artırdı.

Vietnam, Kamboçya kumuna yöneldi

Bu durum, Vietnam'ı dış kaynak aramaya yönlendirdi. Geçtiğimiz yıl Vietnamlı yetkililer, Kamboçyalı madencilerle büyük ölçekte kum ithalatı yapmak için görüşmelere başladı. Görüşmelerin ardından kısa süre içinde Mekong Nehri üzerinden Kamboçya kumunun ithalatına başlandı. Böylece Vietnam, ekonomik büyümesini sürdürebilmek için kritik bir ham madde olan kumu büyük oranda Kamboçya’dan ithal etmeye başladı.

Kum ticareti, sınır bölgesinde yoğunluk yarattı

Vietnam-Kamboçya sınırındaki küçük ve sakin Vinh Xuong kasabası, bu ithalatın merkezi konumuna dönüştü. Bugün bölgede uzunlukları 18 ile 80 metre arasında değişen yüzlerce kum şilebi, her gün nehir boyunca hareket ederek dev bir ticaret trafiği oluşturuyor. Vietnam’ın Kamboçya’dan yaptığı kum ithalatı, 2023 yılında üç kat arttı ve 2024’te bu rakam tekrar iki katına çıktı.

Uydu görüntüleri yoğunluğu net olarak ortaya koyuyor

Bloomberg'in Planet Labs PBC ve Maxar Technologies Inc.’in uydu görüntüleri üzerinden gerçekleştirdiği analiz, nehir trafiğinin büyüklüğünü açıkça gösteriyor. Buna göre, 2020 yılının Şubat ayında Mekong Nehri'nde sadece 83 kum şilebi ve tarama gemisi tespit edilirken, bu sayı 2025 yılının Mart ayında yaklaşık beş kat artarak 385 gemiye yükseldi.

Nehir yatağının kazılması risk yaratıyor

Ancak Vietnam'ın ekonomik büyümesine destek veren bu kum ticareti, Kamboçya için ciddi riskleri beraberinde getiriyor. Güneydoğu Asya nehir coğrafyası uzmanı araştırmacı Christopher Hackney tarafından yürütülen araştırmaya göre, nehir yataklarının sadece iki metre kadar kazılması bile kıyı çökmelerine neden olabilirken, Kamboçya’da kum çıkarılan alanlarda kazı derinliği genellikle sekiz metreyi aşıyor. Hackney, “Nehri nereden kazarsanız kazıyın, kaybedilen tortular kıyı çöküşlerine ve evlerin zarar görmesine neden oluyor,” diyor.

Uzmanlar riskleri işaret ederken, ithalatçı firmalar ise oluşan fırsatın cazibesine kapılmış durumda. Hackney, bu durumu şu sözlerle açıklıyor: “Burada konu tamamen parayla ilgili. Eğer kazanç varsa, kum Vietnam’a gitmeye devam edecek.”