İran-İsrail saldırılarından Rusya savaşına: Çatışmalar hava seyahatini nasıl şekillendiriyor?
İsrail’in İran’a sürpriz füze saldırıları düzenleyip misilleme saldırılarını tetiklemesi üzerine Körfez ülkeleri hava sahalarını kapattı ve dünyanın en büyük 20’den fazla havayolu şirketi uçuşlarını ya yön değiştirmek zorunda kaldı ya da iptal etti. Mayıs ayında Hindistan ile Pakistan arasında kısa ama yoğun bir çatışma yaşandığında, her iki ülke de diğerinin havayollarının, hava sahasını kullanmasını yasakladı.
Rusya, 2022’de Ukrayna’ya savaş açıp hava sahasını Batılı havayollarına kapattığında, birçok Amerikan ve Avrupa havayolu uçuş rotalarını yeniden çizmek zorunda kaldı ve bu kesinti hâlâ devam ediyor. Son yıllarda, havayolları giderek daha fazla jeopolitik gelişmelerle uğraşmak zorunda kaldı; uzun süren savaşlar ve ani çatışmalar, büyük uçuş rotalarının ani değişikliklerle yeniden planlanmasını ve karlılığın yeniden hesaplanmasını gerektiriyor.
Risk açıkça görüldü
Risk, 2014 yılında Malezya Havayolları’na ait bir uçağın Ukrayna’nın Rusya yanlısı ayrılıkçıların kontrolündeki bir bölgesinde düşürülmesiyle açıkça görüldü; uçaktaki 298 kişi hayatını kaybetti. Aralık ayında ise, muhtemelen Rus hava savunma sistemlerinin vurması sonucu, Azerbaycan Havayolları’na ait bir uçak Rus hava sahası üzerinde düştü ve onlarca kişi hayatını kaybetti.
Risk danışmanlık şirketi Verisk Maplecroft’un geçen yıl yayımladığı bir rapora göre dünya kara yüzeyinin yüzde 4.5’inden fazlası çatışmalardan etkileniyor; bu oran 2021’den bu yana yüzde 65 artış anlamına geliyor. Çatışmalar, günlük 10 milyon yolcu taşıyan 100 binden fazla ticari uçuş gerçekleştiren sivil havacılık sektörü için en büyük kesintilerden biri. Havayolları zaten her uçuş için yolcu talebi, hava durumu, yakıt maliyetleri, hükümet düzenlemeleri ve pilot ile ekip programlarını dengelemek zorunda.
İran ve İsrail arasındaki son saldırılar, Orta Doğu şehirlerinin Asya ve Avrupa arasındaki durak noktaları olması nedeniyle küresel havayolları için özellikle rahatsız ediciydi. Katar’daki bir Amerikan askeri üssüne yapılan İran saldırısı sonrası Qatar Airways 90’dan fazla uçuşunu yön değiştirmek zorunda kaldı; bu da 20.000’den fazla yolcunun seyahatini etkiledi.
İran ve İsrail arasındaki ateşkes rağmen, havayolları saldırıların yeniden başlaması ihtimaline karşı hazırlıklı. Birçok havayolu Orta Doğu güzergahlarını askıya aldı. Geçen hafta salı, Qantas’a ait bir uçak Perth’ten Paris’e uçarken havada 15 saat kalıp, yarı yolda geri dönerek Perth’e indi. Boeing Dreamliner uçağının yakın zamanda yaşadığı ölümcül kazadan sarsılan Air India ise geçen hafta “tüm yolcuların anlayışını” istedi. Şirket çarşamba günü bazı güzergahlarını yeniden başlattığını açıkladı; diğer havayolları da aynı şekilde hareket etti.
Havayolları, böyle kısa süreli aksaklıklardan hızlıca toparlanabiliyor. Qatar Airways, ABD askeri üssüne saldırıdan birkaç gün sonra yerde yolcu kalmadığını bildirdi. Ama Rusya’nın Ukrayna işgali gibi uzun süren çatışmalar çok daha geniş kapsamlı sonuçlara yol açabiliyor. 2022’den bu yana birçok havayolu, Rusya’nın hava sahasından kaçınmak zorunda kaldı. Rusya, Avrupa ile Kuzey Amerika’yı Asya’nın büyük bölgelerine bağlayan uzun mesafeli uçuşlarda kritik öneme sahip, yüzölçümü olarak dünyanın en büyük ülkesi.
Bazı güzergahlar bırakıldı, talep düştü
Londra’daki University College London’ın Enerji Enstitüsü profesörü Andreas Schäfer, uzun mesafeli uçuşlarda kullanılan büyük uçakların bir saatlik ekstra uçuşunun yakıt, işçilik ve bakım giderleri nedeniyle yaklaşık 10.000 dolar maliyet artışı getirdiğini söylüyor. Schäfer, talebin sınırlı ve piyasanın rekabetçi olduğu bir ortamda, bunun havayolu şirketini karlılık sınırına çok yakınlaştırabileceğini belirtiyor.
Bazı şirketler daha önce doğrudan olan uçuşlara durak ekledi ya da yeni karsız hale gelen güzergahları bıraktı. Diğerleri daha az yolcu veya yükle uçtu çünkü talep düştü veya uzun mesafeleri dolu uçmanın maliyeti karşılanamadı. Aşırı durumlarda iş modelleri yeniden şekillendirildi.
Savaşla şirket stratejisi çöktü
Florida’daki Embry-Riddle Havacılık Üniversitesi profesörü Ahmed Abdelghany, “Havacılık sektöründeki kesinti ve hava sahası kapanışları ne kadar uzun sürerse, havayolları üzerindeki etkisi o kadar büyük olur” dedi. Rusya’ya komşu olan Finlandiya merkezli Finnair, Avrupa ve Asya arasında uçuşlar için yıllarca kendisini bir merkez haline getirmişti. Ancak savaş başlayınca bu strateji çöktü.
Finnair’in Asya uçuşları şimdi öncekinden yüzde 40’a kadar daha uzun sürüyor, bu da Çinli havayollarıyla rekabet etme kabiliyetini ciddi şekilde zayıflatıyor; Çinli havayolları Rus hava sahasını kullanmaya devam ediyor. Örneğin Helsinki-Şanghay arası direkt uçuş Çin’in Juneyao Havayolları ile yaklaşık dokuz saat sürerken, Finnair ile 12 saatten fazla sürüyor. Bu yüzden Finnair, başka rotalara odaklanmak zorunda kaldı.
Amerikan havayolları da Rusya hava sahasını kullanamadığı için zarar gördü. United Airlines’ın New Delhi-Newark arası popüler direkt uçuşu Rusya üzerinden 13 saat sürerken, Ukrayna işgalinden sonra Avrupa üzerinden uçmak zorunda kaldılar; bu da bir veya iki saat fazladan zaman demek.
Geçtiğimiz dönemlerde Air India aynı direkt rotayı Rusya hava sahasını kullanarak daha kısa sürede uçabiliyordu. Ancak Hindistan’ın kontrolündeki Keşmir’de gerçekleşen ve Hindistan’ın Pakistan’ı desteklemekle suçladığı ölümcül bir terör saldırısının ardından hava saldırıları değiş tokuşu yaşandı ve nisan sonunda bu avantajı kaybetti. Pakistan hava sahası Hindistan havayollarına kapalı kalmaya devam ediyor ve Air India, Kuzey Amerika’ya gidiş-geliş uçuş rotalarını yeniden ayarlamak zorunda kaldı, bazı güzergahlar uzadı.
