Trump–Putin zirvesinden neler bekleniyor?

ABD Başkanı Donald Trump, bugün Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Alaska’da görüşecek. Zirvenin ani planlanışı ve Trump’ın anlaşmalar peşinde koşma eğilimi, toplantının muhtemel sonuçlarına dair soru işaretlerini artırıyor. Yalnızca bir hafta gibi kısa bir sürede düzenlenen bu görüşme, Amerika Birleşik Devletleri için önemli bir politika değişimini temsil edecek. Washington 2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında, bu harekatın her iki ülke için de yüz binlerce ölüm ve yaygın yıkıma yol açmasının ardından Putin’i büyük oranda dışladı. Bir Amerikan başkanının böyle bir görüşmeye istekli olması, Kremlin açısından diplomatik bir zafer olarak görülüyor.
 

Trump-Putin görüşmesi TSİ 22.30'da gerçekleşecek.

Çarşamba günü, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, Trump ile bazı Avrupa liderleri arasındaki telefon görüşmesine katıldı. Bu liderler, müzakerelere ilişkin beş prensip üzerinde anlaşmaya vardıklarını; bu prensipler arasında önce ateşkes peşinde olunması fikrinin de yer aldığı belirtildi. Bu toplantıya Ukrayna’dan bir temsilcinin dahil edilmeyecek olması nedeniyle, bir atılım ihtimali düşük olarak değerlendiriliyor. Trump, Putin ile görüşmesinin ardından Zelenskiy’i doğrudan arayacağını ve Alaska zirvesini Putin–Zelenskiy görüşmesinin önsözü olarak gördüğünü söyledi.

Zirve nerede yapılacak?

Beyaz Saray’da planlamaya vakıf bir yetkiliye göre Trump, Anchorage’daki Elmendorf-Richardson Ortak Üssü’nde Putin ile görüşecek. Beyaz Saray basın sözcüsü Karoline Leavitt çarşamba günü düzenlediği basın brifinginde, iki liderin bire bir görüşmesinin beklendiğini aktardı. Leavitt bu görüşmeyi, Trump için Rus liderin planlarını daha iyi anlamasını sağlayacak bir "dinleme egzersizi" olarak tanımladı. 2018 yılında Trump ve Putin, yalnızca tercümanların eşlik ettiği bir görüşmede Helsinki’de iki saatten fazla bir süre görüşmüştü.

Neden şimdi zirve yapılıyor?

Trump göreve gelir gelmez, ABD ile Rusya arasında bir zirve olasılığı defalarca gündeme geldi. Putin bu görüşmeye istekliydi ancak Rusya’nın sahada ilerlediğine inandığı sürece savaşı sonlandırmaya yönelik somut adımlar atmaktan kaçınıyordu. Diğer yandan Trump, başlangıçta Rusya’ya destek vermiş ve Ukrayna’ya yapılan Amerikan askeri yardımlarını eleştirmişti; savaşın bitmesinin imkansız görünmesi nedeniyle zirveden uzak durmuş, bu süreç içinde hayal kırıklığını sıkça dile getirmişti.

Geçen hafta Trump, Putin savaş sona erdirmezse uygulanacak yeni yaptırım veya tarifelere ilişkin süreci öne çekti. Ayrıca, Rus petrolüne devam eden ithalat nedeniyle Hindistan’dan gelen ürünlere ABD’deki tarifeleri yüzde 50’ye çıkardı. Yaptırımların süresi yaklaşınca, Rusya zirve talep etti.

Putin zirveden ne bekliyor?

Putin, zirveyi bir oyalama taktiği veya Washington ile zayıflamış ilişkileri iyileştirme yolu olarak kullanıyor olabilir. Ayrıca zirvede Ukrayna dışında ekonomik anlaşmalar ya da Arktik’te işbirliği gibi konuları da gündeme getirmek isteyebilir. Daha kapsamlı olarak bakıldığında, bu zirve Putin’in büyük güçler kendi nüfuz alanlarını belirlemeli görüşüyle örtüşüyor; tıpkı Stalin’in 1945’te Yalta’da Roosevelt ve Churchill ile bir araya gelerek savaş sonrası Avrupa’yı paylaşması gibi.

Putin, Rusya’nın büyük nükleer cephanesinin, enerji dışındaki üretim konusunda dünyanın geri kalanının ihtiyaç duyduğu çok az şeye sahip olsa da ülkeyi hâlâ bir dünya gücü olarak gördüğüne inanıyor. Sovyetler Birliği’nin 1991’deki dağılmasını “yüzyılın en büyük jeopolitik felaketi” olarak tanımlayan Putin, on yıllardır Moskova’nın Ukrayna üzerindeki kontrolünü yeniden tesis etmeye çalışıyor.

Rusya ve Ukrayna İstanbul’da üç tur görüşme yaptı; Moskova bu görüşmeleri savaştaki başarısızlıklarına rağmen toprak kazanımı elde etmek için kullanmak istedi. Putin, Trump ile gerçekleştirilecek bir görüşmede de benzer maksimum taleplerle çıkabilir: Doğu Ukrayna’yı Rusya’nın bir parçası olarak kabul etmek; Ukrayna’nın NATO’ya girmesini engellemek; ittifakın eski Sovyet coğrafyalarına yayılmasını önlemek; Ukrayna ordusunun büyüklüğünü sınırlamak ve hükümetinin Moskova dostu olmasını sağlamak gibi.

Zirve Trump için ne anlama geliyor?

Trump’ın kampanya vaatlerinden biri, ikinci döneminde göreve geldikten sonraki 24 saat içinde Ukrayna’daki savaşı sona erdirmekti. Aradan 200 günden fazla geçti ama kendisini hâlâ üstün bir anlaşma uzmanı olarak görüyor. Ayrıca Nobel Barış Ödülü’nü de istediğini gizlemedi; bu ödüllere layık olduğu iddiasını Ukrayna’daki çabaları da dahil olmak üzere çeşitli çatışmalarla ilişkilendirdi. Geçen hafta sosyal medya platformunda şöyle yazdı: Herkes bu savaşın bitmesi gerektiği konusunda hemfikir ve önümüzdeki gün ve haftalarda bunun için çalışacağız.

Savaşa yönelik tutumu dalgalı oldu. Bu yılın başlarında Kremlin ile yakın bir pozisyon aldı; bir süreliğine Ukrayna’ya yapılan askeri yardımı sınırladı ve şubat ayında Oval Ofis’te Ukrayna lideri Zelenskiy’i azarladı. Ancak Putin’e duyduğu hayal kırıklığı arttıkça, Ukrayna’ya daha fazla silah satışına yeşil ışık yaktı. Rusya’nın Ukrayna şehirlerini bombalamasını “rezil” ve “iğrenç” olarak tanımladı ve bir ay önce doğrudan Putin’i eleştirdi. Çarşamba günü gazetecilere yaptığı açıklamada, Trump, “Cuma günkü görüşmenin ardından Putin savaşı durdurmazsa Rusya için çok ağır sonuçlar olacaktır” dedi. 

ABD’nin Rusya üzerindeki etkisi ne?

Trump, savaşı sona erdirmek için Rusya’ya karşı doğrudan ve ikincil ciddi yaptırımlar uygulamakla tehdit etti ama bu önlemlerin etkisiz kalabileceğini kabul etti. Önceki Amerikan başkanları bir zirveyi barış anlaşması umutlarına karşılık bir ödül olarak kabul edebilirdi; ancak Putin’in böyle bir sonuca yanaştığını gösteren bir işaret yok. Rusya, devam eden enerji satışları sayesinde şimdiye dek batıdan gelen en ağır yaptırımlara dayanmayı başardı ve ülkenin ABD ile doğrudan ticareti minimal düzeyde. Trump, bazı Amerikan ticaret ortaklarına uygulanan sert tarife politikalarını Rus ithalatına uygulamadı.

Geçen hafta CNBC ile yapılan röportajda Trump, “Petrolün varil fiyatı 10 dolar daha düşerse Putin insan öldürmeyi bırakır” demişti. Ancak Trump, Rus petrolünün en büyük ithalatçısı olan Çin’i yaptırımlara dahil etmedi; Hint yetkililer ise Rus petrolü almaya devam edeceklerini belirtti.

Ukrayna zirveye ne tepki verdi?

Zelenskiy, Ukrayna'nın dışlandığı bir barış anlaşmasının doğuştan başarısız olacağını söyledi. Trump ve bazı Avrupa liderleri arasındaki telefon görüşmesinde üzerinde anlaşılan beş prensipten biri, Ukrayna’yı savaşla ilgili takip görüşmeleri için masada tutmak ve başkalarıyla arazi takası gibi barış koşullarını ateşkes öncesinde tartışmayı reddetmekti. Bu prensipler arasında ayrıca savaş sonrası Ukrayna için güvenlik garantileri sağlama ve müzakereler başarısız olursa Rusya üzerindeki ekonomik baskıyı artırma taahhüdü vardı. Avrupa da tıpkı Ukrayna gibi zirvede temsil edilmeyecek. Savaşın Ukrayna’ya ölüm ve yıkım anlamında verdiği ağır bedellere rağmen, halkın büyük çoğunluğu Kremlin’in talep ettiği toprak ve diğer tavizlere karşı çıkıyor.