Çin’in sessiz enerji devrimi: Petrolün yerini batarya alıyor
Çin’in petrol susuzluğu onlarca yıl küresel talebi artırdı. Şimdi bu bağımlılığı azaltma amaçlı devlet kampanyası bir dönüm noktasına yaklaşırken, ulusal tüketimin 2027’ye kadar zirve yapması, ardından düşmeye başlaması bekleniyor. Çinli yetkililer uzun süredir, ABD ve müttefiklerinin yabancı petrol arzını keserek ülkenin ekonomisine köstek olacağından endişe etti. Bu nedenle Çin, ithal petrolle bağımlılığını azaltmak için yerli üretimi canlandırmaya ve dünyanın önde gelen elektrikli araç endüstrisini hızla inşa etmeye yüz milyarlarca dolar harcadı. Çin lideri Şi Cinping, "Enerji kasesini elimizde tutmalıyız" dedi.
Çin genelinde, Volkswagen ve Hyundai gibi benzinle çalışan taksi filoları, yerli olarak tasarlanıp üretilen elektrikli modellerle değiştiriliyor. Geçen yıl ülkede satılan binek araçların neredeyse yarısı tamamen elektrikli ya da fişli hibrit araçlardı; bu oran 2020’de yüzde 6’ydı.
Üretimi yüzde 13 artırdı
Ölüm denizi olarak bilinen zorlu koşullara sahip Çin'in ücra bir köşesinde, petrol işçileri Everest Dağı kadar derinliğe delikler açarak daha fazla ham petrol çıkarmaya çalışıyor. Devlet şirketi PetroChina, geçen yıl yaklaşık 38 milyar dolar sermaye harcaması bildirdi; bu rakam Exxon Mobil ile Chevron’ın toplamına yakın. Çin 2018’den 2024’e petrol üretimini yüzde 13 artırarak günlük yaklaşık 4,3 milyon varile çıkardı. Ham petrol ithalatı geçen yıl yaklaşık yüzde 2 düşse de bazı Çinli şirketlerin stok yapmasıyla bu yıl hafif toparlandı.
Çin’in en büyük devlet petrol şirketleri ve Uluslararası Enerji Ajansı, Çin’in petrol talebinin büyük olasılıkla iki yıl içinde zirve yapacağını, benzin ve dizel talebinin ise zaten zirveye ulaştığını öngörüyorlar. Çin petrol ithalatını bırakmayacak. Hala günlük yaklaşık 11 milyon varil getiriyor; bu tüketiminin yaklaşık yüzde 70’ine denk geliyor. 20 yıl önceki üç milyon varilin çok üzeri. Ayrıca petrokimya üretimi için petrol talebi devam ettiğinden toplam petrol tüketimi yavaş düşüş gösterecek.
Rusya indirimli satıyor
Yine de, Şi'nin kampanyası küresel enerji piyasalarında etkili olacak; gelecek yıllarda milyarlarca dolarlık Çin petrol ithalatının kaybolması bekleniyor. Haziran ayında, Paris merkezli Uluslararası Enerji Ajansı, 2028–30 döneminde Çin talebi tahminini bir önceki yıla göre günde bir milyondan fazla varil aşağı çekti. Pek çok petrol ihraç eden ülke, Çin pazarının sadece bir dilimini elinde tutmak için istekli. Rusya, Pekin’in almaya devam etmesini sağlamak için Çin’e petrolü indirimli satıyor. Suudi Arabistan, bu tesislere petrol tedarikini garanti altına almak için Çin rafinerilerine yatırım yaptı. Mart ayında Pekin’e yaptığı bir gezi sırasında Suudi Aramco CEO’su Çin’i övdü, Şi’ye Çin’in “ilham verici ve hayranlık uyandırıcı” olduğunu söyledi.
Kampanya Çin hükümeti için maliyetli oldu. Washington merkezli Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi, 2009’dan 2023’e kadar Çin hükümetinin elektrikli araçlara sağladığı desteği 231 milyar dolar olarak hesapladı. Ülkenin birçok elektrikli araç üreticisi kar etmiyor. Aşırı üretim, tüketici için acımasız bir fiyat savaşı başlatırken, artan EV ihracatı ticaret gerilimlerini körükledi.
Enerji devrimi
2013 sonlarında, Çin ABD’yi geride bırakarak dünyanın en büyük net petrol ithalatçısı olduğunda, dış ham petrol bağımlılığı kontrolsüz şekilde artacak gibi görünüyordu; küresel talep artışının yaklaşık yarısından sorumlu hale geldi.
Bunun hemen sonrası dönemde Şi, ekonomi ekibiyle toplanarak Çin’in ulusal güvenliği korumak için bir enerji devrimine ihtiyacı olduğunu söyledi. Pekin, ABD’yi onlarca yıldır bölge çatışmalarına sürükleyen Orta Doğu petrolüne fazla güvenmek konusunda isteksizdi. Şi aynı zamanda yollarında artan araba sayısına bağlı olarak artan zehirli duman nedeniyle halkın memnuniyetsizliğiyle karşı karşıyaydı.
Trump’ın ilk döneminde, iki ülke ilişkileri bozulurken, Çinli stratejistler ülkenin Malakka Boğazı’na aşırı bağımlı hale gelmesinden endişelendi. Çin’e petrol ve gaz getiren gemilerin çoğu Singapur yakınlarındaki bu dar geçitten geçiyor; bu da herhangi bir çatışma durumunda ABD Donanması tarafından kesintiye uğrama riski taşıyor. ABD Ticaret Bakanlığı Müsteşarı Paul Dabbar, Çin deniz yoluyla petrol ve gaz ithalatı erişimini kaybederse ekonomisinin yüzde 17’ye kadar küçülebileceğini tahmin etti.
Vergi muafiyetinin maliyeti 100 milyar doları aştı
Şi’nin eylem çağrısı, Çin’in filizlenen EV endüstrisini desteklemek için yoğun devlet faaliyetini ateşledi. EV’ler sadece petrol talebini azaltmakla kalmayacak, Çin’e ABD ve diğer ülkelerden sonra içten yanmalı motor üretiminde mücadele etmek yerine onları atlama fırsatı verecekti. EV maliyetlerini düşürmek için Pekin, 2018’den beri yüzde satış vergisinden muaf tuttu. Bu programın maliyeti 100 milyar doları aştı.
Yaklaşık 500 şirket EV üretmeye çalıştı. Bazıları otomotiv firması işletme deneyimi olmayan yöneticiler tarafından kuruldu ve devlet parasını tüketerek başarısız oldu. 2019’a gelindiğinde elektrikli ve fişli hibrit araçlar, pazarın sadece küçük bir kısmını oluşturuyordu; birçok Çinli tüketici hala geçiş konusunda tereddüt ediyordu. Dönüm noktası, o yılın sonlarında, Tesla’nın Şanghay’daki güçlü hükümet desteğiyle Çin'deki ilk fabrikasını açmasıyla geldi. Dunne Insights’ın CEO’su Michael Dunne, “Çinli tüketiciler ilk kez gerçekten çekici, geleceğe dönük bir otomobil gördü. İyi görünüyordu, hızlıydı, tüketici için çok cazip tüm bu özelliklere sahipti" dedi.
EV satışları arttıkça, hükümet kamu şarj noktaları inşa eden şirketlere sübvansiyonları artırdı. Ayrıca yeni binaların, sakinlerinin kolayca kendi şarj cihazlarını kurmasını sağlayacak altyapı sağlamasını şart koştu. Mayıs ayı itibarıyla Çin’de 14 milyondan fazla şarj noktası vardı; bu 2020 sonundakinin dokuz katı. Buna karşılık ABD’de yaklaşık 230 bin kamu ve özel şarj cihazı bulunuyor; bunun dışında özel evlerde sayılması zor yüz binlerce cihaz mevcut.
Çinli batarya üreticisi Contemporary Amperex Technology (CATL), son üç yılda 18 milyar dolar net kar bildirdi ve Ar-Ge’ye 7 milyar dolardan fazla yatırım yaptı. Bugün CATL ve rakibi BYD, Ar-Ge harcamalarının araçları sadece beş dakikada şarj etme teknolojisini geliştirmelerine olanak sağladığını söylüyor. Günümüzde, Çin’in EV fabrikaları üretim gücünün simgesi haline geldi. Tesla’nın Şanghay tesisinden 160 km güneyde, Çinli otomobil üreticisi Zeekr tüm kaynak makineleri gibi süreçleri otomatikleştirdi; işin büyük kısmını 800’ün üzerindeki robot yapıyor.
Sondaj atağı
Çin’in enerji bağımsızlığı arzusu, bir zamanlar Mao Zedong’a kadar uzanıyor; Mao ithalat bağımlılığı olmasın diye binlerce işçiyi ülkenin kuzeydoğusuna petrol aramaya gönderdi. 1959’da Daqing kenti yakınında bulunan devasa bir rezervin keşfi, Komünist Parti söyleminde “Daqing Ruhu” olarak anılmaya başladı; bu ifade, zorluklar karşısında azimle çalışmayı simgeliyordu. Ancak Daqing ve diğer sahalardaki üretim, Çin’in ekonomik reformların ardından artan talebini karşılayamadı.
Hükümet EV’yi ön plana alırken, devlet şirketleri yerli petrol üretimini azaltmaya başladı; bunun yerine ihtiyaç duydukları ham petrolü daha ucuz kaynaklardan ithal etmeyi tercih ettiler. Temmuz 2018’de Şi şahsen müdahale etti; devlet şirketlerine ulusal güvenliği korumak için yerel üretimi yeniden canlandırmalarını emretti.
Ertesi yıl, üç devlet petrol devi keşif ve üretime ek 10 milyar dolar yatırım yaptı. Offshore alanlara odaklandılar: Güney Çin Denizi ve kuzeydoğu sahilindeki Bohai Denizi ile Çin’in batısındaki Kırgızistan sınırına yakın Tarım Havzası gibi uzak rezervler. Deniz rezervlerine odaklanan Cnooc, petrol sahalarını daha hızlı aktif hale getirmek için sondaj döngülerini hızlandırdı. Huawei ile ortaklık kurarak on binlerce sensörle operasyonlarını dijitalleştirdi ve veri toplama ile karar süreçlerini geliştirdi.
2023’e gelindiğinde, Bohai petrol sahası, Çin’in petrol üretim artışının yüzde 50’sinden fazlasını oluşturuyordu. Cnooc, Güney Çin Denizi’ndeki üretimi 2020’den bu yana yüzde 25’ten fazla artırdı. Bu suların Çin’in komşularıyla ihtilaflı deniz alanı statüsündeki cinste olmasına karşın, hükümet burada agresif hak iddialarını sürdürüyor. Cnooc yazılı bir açıklamada, toplam petrol ve gaz üretimini 2024–2027 arasında yüzde 15 kadar artırmayı hedeflediklerini ve üretimin üçte ikisinin Çin’den gelmeye devam edeceğini belirtti.
Tarım Havzası çöllerinde ekipler ulusun en derin rezervlerini araştırıyor. Bu ultra derin keşif pahalı. Bir Çinli petrol yöneticisi devlet medya kuruluşuna, "Bazı kuyular geleneksel daha sığ kuyuların üç katına mal oluyor" dedi. 2023’te Şi, Tarım Havzası petrol işçileriyle video görüşmesi yaparak “ölümez katkıları” nedeniyle onları övdü. Geçen yıl Çin’in toplam petrol ve gaz üretiminin yüzde 5’i bu havzanın derin rezervlerinden geldi; Çinli petrol yöneticiler bu oranı artırmayı hedefliyor. PetroChina Başkan Yardımcısı He Jiangchuan, “Derin Dünya’ya ilerlemek, ülkemizin petrol ve gazın gelecekteki gelişimi için tek yoludur" dedi.
