Norveç’in servet vergisi diğer ülkeler için ders niteliğinde

1892’ye kadar uzanan bir servet vergisi ve vatandaşların birbirlerinin vergi beyannamelerine erişebildiği bir açıklık kültürüyle Norveç, zenginleri sıkıştırma konusunda çoğu ülkeden daha fazla deneyime sahip. Şu an İsviçre’nin Lucerne şehrinde yaşayan Borger Borgenhaug marangozluktan emlak imparatorluğuna dönüştü. Ancak Norveç’in sert vergisinden kaçtığı için zaman zaman ülkesini özlüyor. Aynı Borgenhaug gibi yüzlerce milyoner dünyanın en eşit toplumlarından birinin temel direklerinden biri olan yıllık ödenen vergiden kaçtı. 2022’de Norveç’i terk eden Borgenhaug Reuters’a, “Norveç’teki siyasi iklim giderek iş dünyası sahiplerine karşı daha düşmanca hale geldi” dedi. 

Norveç’te uygulanan modeli, Britanya’dan Fransa ve İtalya’ya, hatta New York gibi şehirlere kadar benzer adımları tartışan yerlere çeşitli dersler sunuyor. Sonuç: Servet vergisi bazı milyonerleri korkutup kaçıracak ancak yeterince geniş uygulanırsa elde edilen gelir buna değebilir.

Bu vergi eylül ayında yapılan ve İşçi Partisi’ni yeniden iktidara getiren Norveç seçimlerinin belirleyici bir konusuydu. Parti, önceki döneminde vergiyi artırdı ve ülkeden çıkış kurallarını sıkılaştırdı. Bireyler 1,76 milyon ile 20,7 milyon kron (174 bin–2 milyon dolar) arasındaki net servet için yüzde 1, 2022’den beri bu miktarın üzerindeki servet için yüzde 1,1 ödüyor. Tam 671 bin 639 kişi (nüfusun yaklaşık yüzde 12’si) 2023’te ödeme yaptı.

En zenginler ülkeyi terk etti

Ana konutlar hesaplanan değer üzerinden yüzde 75 indirim alıyor; hisseler ve ticari mülkler yüzde 20. Yurt dışındaki varlıklar dahil ediliyor ancak borçlar düşülebiliyor. Norveç’ten ayrılmak, 3 milyon kronun üzerindeki gerçekleşmemiş sermaye kazançları üzerinden yüzde 37,8’lik bir çıkış vergisini tetikliyor,  yani henüz satılmamış olsa da değer kazanmış hisseler üzerindeki varsayımsal kazançlar. Göçmenlerin ödemeyi süresiz erteleyebileceği boşluklar 2024’te kapatıldı.

Bu değişiklikler, damlayı sele çevirdi. Muhafazakar düşünce kuruluşu Civita’nın verileri, 2022’de varlıkları 10 milyon kronun (973 bin dolar) üzerinde olan 261, 2023’te 254 kişinin Norveç’ten ayrıldığını gösteriyor. İş dergisi Kapital’in Norveç’in en zengin 400 kişisi listesi, 105’inin artık yurt dışında yaşadığını veya servetlerini orada yaşayan akrabalarına devrettiğini gösteriyor. Bazılarının fotoğrafları küçük muhalefet partisi Sosyalist Sol’un ofislerindeki ‘utanç duvarında’ asılı.

Norveç’te vergiyi destekleyenler, 2014’te miras vergisini kaldıran ve petrol, nakliye ve balıkçılık sayesinde dünyanın en varlıklı ülkeleri arasında yer alan bir ülkede servet vergisinin yeniden dağıtıcı bir güvence olduğunu savunuyor. Norveç, petrol ve gaz endüstrisinden gelen tüm gelirleri bir egemen varlık fonuna aktarıyor ve kendi koyduğu mali kurala göre yıllık çekimleri fon değerinin yüzde 3’üyle sınırlandırıyor. Bu da başka gelir kaynakları bulması gerektiği anlamına geliyor. Ülkenin Maliye Bakan Yardımcısı Ellen Reitan,  “Servet vergisi, kişisel vergi sistemini yalnızca gelir vergisine kıyasla daha progresif hale getiriyor” diyor.

Zenginlerin göçüne rağmen gelir arttı ve şimdi GSYH’nin yüzde 0,6’sına ulaştı. Karşılaştırma için Britanya’nın İşçi Partisi hükümeti mali hedeflerine ulaşmak için benzer büyüklükte tasarruf arıyor. Norveç istatistik kurumunun araştırması, girişimcilerin vergiyi ödeyecek likiditeye sahip olduğunu ve yükün ağırlıklı olarak en zenginlerin üzerinde olduğunu gösteriyor. Başka bir araştırma, verginin beşeri sermayeye yatırımı teşvik edebileceğini öne sürüyor.

“Yatırımı veya istihdamı engellemiyor”

Norveç hala dünyanın en eşit ülkeleri arasında ve iş yapma kolaylığında üst sıralarda. Norveç Bilim ve Teknoloji Üniversitesi’nden (NTNU) Profesör Robert Iacono, "Bu bulgular, servet vergisinin firma düzeyindeki yatırım veya istihdamı doğrudan engellemediğini gösteriyor” dedi. 

Eylül seçimleri öncesinde günlük Aftenposten için Response ajansının yaptığı bir anket, Norveçlilerin yüzde 39’unun servet vergisinin korunmasını veya artırılmasını istediğini; yüzde 23’ünün azaltılmasını, yüzde 28’inin ise tamamen kaldırılmasını istediğini gösterdi. Norveç’in İşçi Partisi hükümeti, gelecek iki yıl içinde vergi reformunda büyük bir uzlaşma istiyor ve tüm partileri masaya davet ediyor. Odak nokta servet vergisinin bir şekilde kalması.

Vergiye karşı olanlar ne diyor?

Eleştirmenler, modelin yerli servet sahiplerini cezalandırdığını ve Norveç’in girişimci tabanını aşındırma riski taşıdığını söylüyor. Balıkn yağı takviyeleriyle servet edinen ve yakın zamanda İsviçre’ye taşınan Knut-Erik Karlsen, “Servet vergisi sistemi, şirketlerin dünyanın geri kalanıyla rekabet etmesini zorlaştırıyor” diyor.

Norveç sermaye kazançlarını vergilendiriyor, İsviçre ise vergilendirmiyor ayrıca Norveç, OECD ortalamasının üzerinde işgücü vergileri uyguluyor. Princeton araştırmacısı Christine Blandhol’a göre göç edenlerin yaklaşık yüzde 40’ı işletme sahibi. Blandhol, son vergi değişikliklerinin Norveç’in uzun vadeli üretimini yüzde 1,3 azaltacağını tahmin ediyor. Başka çalışmalar da verginin şirket performansını engellediğini buluyor. Servet vergisi, özellikle karlar gelmeden çok önce sermaye üzerinden vergi ödeyen girişimciler için acı verici.

Are Traasdahl, 2000 yılında Avrupa’nın mobil teknolojisini ABD’de pazarlamak için Norveç’ten ayrıld; ardından iHeartRadio’nun bugünkü uygulaması da dahil olmak üzere birçok teknoloji şirketi kurup sattı. Traasdahl, “ABD’de kurduğum şeyi Norveç’te kurabilmemin hiçbir yolu yoktu” dedi.

Diğer ülkeler ne yapıyor?

Şu ana kadar hiçbir ülke Norveç’in yolundan gitmiyor. Fransız milletvekilleri, 100 milyon euro’nun üzerindeki servetlere yüzde 2’lik gösterişli vergiyi rafa kaldırıp bunun yerine holding şirketlerinde tutulan kişisel varlıklara yönelik daha dar bir vergiyi tercih etti. Bunun yalnızca 1 milyar euro gelir getirmesi bekleniyor. Manş Denizi’nin karşısında, Britanya’nın İşçi Partisi hükümeti resmi bir servet vergisini reddetti ancak “en geniş omuzların” yük taşımaya devam edeceğini söylüyor.

İtalya ise miras vergisi artışlarına hala tepkili fakat zengin yabancılar için uyguladığı düz rejimi sessizce sıkılaştırıyor. Bu arada milyonerler ayaklarıyla oy vermeye devam ediyor. Henley & Partners ve LinkedIn gibi kamu kaynaklarından yararlanan New World Wealth’e göre Norveç bu yıl da 150 milyoner daha kaybetme yolunda. Bu sadece 5,6 milyon nüfuslu bir ülke için ciddi bir kayıp.