ABD Singapurlu şirketi araştırıyor: Nvidia çiplerini Çin'e mi kaçırıyor?

Geçen yıl haziran ayında Nvidia CEO’su Jensen Huang, Taipei’deki manzaralı bir barda, şirketinin Asyalı büyük müşterileriyle bir araya geldi. Birlikte, patlama yaşayan yapay zeka sektörüne kadeh kaldırdılar. Nvidia CEO’sunun hemen yanında, Singapur merkezli bir veri merkezi şirketi olan Megaspeed’in yöneticisi Huang Le, ya da bilinen adıyla Alice Huang bulunuyordu. Megaspeed, gelecek yıl içinde Nvidia’nın yapay zeka teknolojilerinden 2 milyar dolarlık alım yapmaya hazırlanıyordu. Her ne kadar Alice Huang ve Megaspeed yapay zeka sektöründe pek tanınan isimler olmasa da Nvidia ve onun CEO’suyla kurdukları ilişki son zamanlarda Washington’da dikkatleri üzerine çekmiş durumda.

ABD Ticaret Bakanlığı yetkilileri, Çinli teknoloji şirketleriyle sıkı bağları olan Megaspeed’in, Amerikan ihracat kısıtlamalarını aşmak isteyen Çinli firmalara yardımcı olup olmadığını araştırıyor. İsminin açıklanmasını istemeyen altıdan fazla yetkili New York Times'a söz konusu işlemlere dair bildiklerini anlattı. 

Singapur polisi de izliyor

Devam eden soruşturma, Nvidia’nın yapay zeka çiplerinin nihai varış noktalarını ne kadar dikkatle takip ettiğini sorgulatıyor ve Amerikan ihracat yasalarının ne kadar kolay bypass edilebildiğini gözler önüne seriyor. Megaspeed aynı zamanda Singapur polisi tarafından da yerel yasalara aykırı hareket ettiği gerekçesiyle inceleniyor ancak polis konuya fazla ayrıntı paylaşmadı. 

Yapay zeka çiplerinde baskın tedarikçi konumundaki Nvidia, son dört yılda yıllık gelirini neredeyse yedi kat artırarak dünyanın en değerli halka açık şirketi haline geldi. Ancak şirketin bu hızlı yükselişi, ABD hükümetinin çiplerinin Çin gibi rakip ülkelere yeni silahlar geliştirme, muhalifleri izleme ve yapay zeka ABD’yi geçme konusunda yardımcı olabileceği yönündeki endişeleriyle aynı döneme denk geldi.

Paravan şirketler ağıyla kısıtlamalar aşılıyor

Bu endişeler, hem ABD'nin eksi Başkanı Joe Biden hem de şimdi ki Başkanı Donald Trump yönetimlerini Çin’e yönelik yapay zeka çipi satışlarını kısıtlamaya itti. Ancak bazı Çinli şirketler, bu kısıtlamaları küresel aracılar ve paravan şirketler ağı kullanarak aşıyor. Yasal gri bölgelerde, bazıları Güneydoğu Asya’da büyük veri merkezleri kurarak Çin’in yapay zeka alanındaki ilerlemesini destekliyor.

Diğer Çinli şirketler ise muhtemelen yüz binlerce yasaklı çipi Çin’e sokan yasadışı kaçakçılık ağları kurmuş durumda. Nisan ayında, Temsilciler Meclisi Çin Komitesi, Nvidia’nın Çin ve Güneydoğu Asya’ya çip satışıyla ilgili bir soruşturma başlattı. Nvidia son yıllarda Tayvan’daki operasyonlarını genişletmiş olsa da hala Silikon Vadisi merkezli bir şirket olarak faaliyet gösteriyor.

İki milyar dolarlık alım

Megaspeed, Çin’in güçlü yapay zeka çiplerine erişimini engellemeye çalışan ABD’li yetkililerin karşılaştığı zorlukları örnekliyor. 2023 yılında Çinli oyun ve bulut bilişim şirketi 7Road'dan ayrılarak kurulan Megaspeed, Malezya’da bir yan kuruluş açtı ve kısa sürede Nvidia’nın en gelişmiş ürünlerinden yaklaşık 2 milyar dolarlık alım yaptı. İthalat verilerine göre bu çiplerin çoğu, Çin ordusuna teknoloji sağladığı için yaptırımlara maruz kalan bir Çinli şirketin ABD şubesinden temin edildi. Megaspeed bu çipleri, Çinli müşterilere uzaktan hizmet verdiği düşünülen Malezya ve Endonezya’daki veri merkezlerine aktardı. Bu durum, Çinli bir şirket adına yapılması halinede yasa dışı kabul edilebilir. ABD’li yetkililer ayrıca bazı çiplerin doğrudan Çin’e yönlendirilmiş olabileceğini de araştırıyor.

New York Times, dört ülkedeki sahaları ziyaret etti, sevkiyat kayıtlarını, ticari belgeleri, video ve fotoğrafları inceledi ve Megaspeed’in belirsiz operasyonlarını aydınlatmak için 30’dan fazla kişiyle röportaj yaptı. Araştırmalar neticesinde, Malezya’daki bir veri merkezi ve alışveriş merkezine, Singapur’da neredeyse boş bir ofise ve Kuala Lumpur dışındaki harap bir dükkana ulaşıldı. Nvidia, çiplerinin Çin’e kaçırıldığına dair bir kanıt olmadığını söyledi. Şirket sözcüsü John Rizzo, Nvidia’nın Megaspeed ile ilgili ABD hükümetiyle temasa geçtiğini belirtti. Rizzo, Nvidia’nın uyum ekibinin yaptığı incelemede Megaspeed’in Çinli hissedarı olmayan, merkezi tamamen Çin'in dışında olan bir şirket olduğunu tespit ettiğini ekledi.

Çin'den Singapur’a

Megaspeed, 2023 yılında Çinli oyun ve bulut bilişim şirketi 7Road’un yurt dışı operasyonlarının Singapur’a taşınması ve yeniden isimlendirilmesiyle kuruldu. Şirketin ilk sekiz ayında Alice Huang, yönetici direktör olarak gösterildi daha sonra ise bu pozisyondan çıkarıldı. (Huang kendisini CEO olarak da tanıtmıştı.) Şirketin mevcut direktörü Singapur vatandaşı ama Şanghay’da yaşıyor. Tüm dünyada şirketler, 2022 Kasım’ında piyasaya çıkan ChatGPT’yi çalıştıran Nvidia çiplerini satın almak için adeta yarış halindeydi. ABD ise aynı anda, bu gelişmiş çiplerin Çin’e satışını engellemek için kapsamlı önlemler almaya başlamıştı.

Huang’ların ilk ne zaman tanıştığı bilinmiyor. Haziran başında Taipei’de bir barda gece yarısı sonrası Alice Huang, diğer teknoloji yöneticileriyle birlikteyken Nvidia CEO’sunu davet edebileceğini söyledi. O günü anlatan grubun içindeki Parker Schmitt, “Jensen’i buraya getirebilirim dedi ve ardından Jensen hemen geldi" dedi.

Alice Huang’ın çağrısının ardından, Jensen Huang, üstünde sık sık görünen siyah deri ceketiyle geldi. Nvidia’dan iki yöneticiyle birlikteydi ve zaten etkinliğe katılmayı planlıyordu. Mayıs ayında da Alice Huang, Taipei’de bir akşam yemeğinin ardından bir Nvidia yardımcısıyla birlikte Jensen Huang’la aynı karede görüntülendi.  Alice Huang’ın çevrimiçi profili oldukça sınırlı. Kariyerinin büyük bölümünü Çin ana karasında geçirdiği, devlet televizyonunda muhabirlik ve özel bankacılık yaptığı söyleniyor. Ancak bu bilgiler bağımsız olarak doğrulanamadı. Huang, son aylarda Megaspeed’den ayrıldı; ne zaman ve neden ayrıldığı, şu anda ne yaptığı ise bilinmiyor.

Hem Huang hem de Megaspeed’in ayrıldığı 7Road şirketi, Çin'de veri merkezi projeleri olan zengin yatırımcılar ve teknoloji şirketlerinden oluşan geniş bir ağla yakın ilişkilere sahip. 7Road’un sahipleri arasında Çin merkezi hükümeti ve çeşitli yerel yönetimler de bulunuyor. Alice Huang, Megaspeed’e katılmadan önce, 7Road’a yatırım yapan ve devlet destekli firmalarla bağlantılı Şanghay merkezli bir fonda direktörlük yapmıştı.

Megaspeed’in milyarlarca doları nereden bulduğu ise belirsiz. Ancak Taipei’deki toplantıdan birkaç hafta sonra, şirket Nvidia’nın en gelişmiş çiplerinden oluşan sevkiyatlar almaya başladı. Bu alımlar, Megaspeed hala bir Çin iştiraki olsaydı ABD yasalarına göre yasa dışı olurdu. Ancak Nvidia’nın uyum ekibi, Megaspeed’i Singapur merkezli bir şirket olarak değerlendirdi ve bu yeni oyuncunun ABD’li firmalarla rekabet edeceğine inandı.

Takip eden üç ay içinde Megaspeed, Nvidia teknolojisine 1 milyar dolar harcadı. Sonraki dokuz ayda ise bu rakam 1 milyar dolar daha arttı. Nvidia, 2024 yılında dünya genelinde veri merkezi satışlarından yaklaşık 115 milyar dolar gelir elde etti. Malezya ithalat kayıtlarına göre bu çiplerin çoğu, Çinli teknoloji devi Inspur’un ABD iştiraki olan ve ABD tarafından yaptırıma uğramış Aivres adlı şirketten alındı. Inspur, Çin ordusuna süper bilgisayar teknolojisi sağladığı gerekçesiyle 2023’te ABD’nin yaptırım listesine alınmıştı. Ancak Aivres, Kaliforniya merkezli bir ABD şirketi olarak faaliyet gösterdiğinden, ABD yasaları çerçevesinde Nvidia’dan yasal olarak çip satın alabiliyor.

Sevkiyatlar, Megaspeed’in 2024 başında Malezya’da kurduğu Speedmatrix adlı yan kuruluşa gönderildi. Ancak gönderim kayıtlarında yazılı adres, Kuala Lumpur dışında harap bir dükkana ait. Bina önünde bir inşaat şirketinin tabelası asılıydı. Times muhabirleri burayı aradığında cevap alamadı; eylül sonunda ziyaret edildiğinde de içeride kimse yoktu. Yan komşu hukuk bürosu çalışanları, ofiste nadiren birilerini gördüklerini belirtti.

2024 Eylül ayında, ABD Ticaret Bakanlığı’nın İhracat Kontrol Dairesi’nden bir yetkili, Speedmatrix’in Malezya’daki veri merkezini ziyaret ederek satın alınan ürünleri yerinde inceledi. Üç kaynağa göre, çiplerin hala kutularında olması yetkililerde şüphe uyandırdı. Çünkü bazı şirketler, ekipmanların gerçekten sahada olduğunu göstermek için kutulu ürünleri sergileyip daha sonra başka yere gönderebiliyor.

Çin'e yollandığında şüpheleniyorlar

ABD’li yetkililer, bazı çiplerin Çin’e yönlendirilmiş olabileceğinden şüpheleniyor ancak kesin kanıt ellerinde yok. Ziyaretin ardından ABD’li yetkililer, Megaspeed hakkındaki endişelerini Singapur ve Malezya makamlarına ve Nvidia’ya iletti. ABD, bu ülkelerden veri merkezi projelerini ve çip kaçakçılığını daha sıkı denetlemelerini istiyor.

Şubat ayında, Singapur polisi aralarında Çin doğumlu yöneticilerin de bulunduğu dokuz kişiyi, yapay zeka çipleri içeren sunucuların nihai varış noktası hakkında “yanıltıcı beyanda bulunmak” suçlamasıyla tutukladı. Malezya ise temmuz ayında Nvidia çiplerinin tüm ihracat ve transferleri için izin gerektireceğini duyurdu.

Bu baskılar, Megaspeed’in çip alımlarında duraksamaya neden oldu. Temmuz sonuna gelindiğinde, şirketin gelişmiş Nvidia çipi alımı durdu. Nvidia, Megaspeed’in aylardır yeni sipariş vermediğini doğruladı ancak nedenini açıklamadı. Morgan Stanley’e göre şirketin, gelecek yıl için Nvidia’nın en üst düzey bilgisayarlarından 3,2 milyar dolar değerinde satın alım yapması bekleniyordu. Bu sistemler, Nvidia’nın yapay zeka çipleriyle donatılmış durumda.