Zenginlik mi, çürüme mi? Paranın ahlakı üzerine bir yüzleşme

Son yıllarda Türkiye sokaklarında dolaşan ultra lüks arabalar, sosyal medyada paylaşılan yedi yıldızlı tatiller, beş haneli rakamlara hükmeden restoran fişleri, çocukların yurtdışında okuduğu pahalı okullar, giyilen markalar, yaşanan evler… hepsi gözümüze bir şey sokmaya çalışıyor:

“Ben kazandım. Sen de kazanabilirdin.”

Peki gerçekten öyle mi?

Bir öğretmenin, bir hemşirenin, bir teknisyenin ömür boyu kazandığı parayı bir arabaya harcayanlar… Lüksün pornografisine dönüşmüş bir yaşam biçimi…

Ve sonra içten, ama susturulmuş bir soru: “Bu değirmenin suyu nereden geliyor?”

Kolay para çağı: Gösterişli ama sessiz bir yozlaşma

Bugün sokakta gördüğünüz her lüks araba başarı demek değil.

Her pahalı saat, villa ya da tatil bir emek hikâyesi anlatmıyor.

Kimi kamu ihalesinden, kimi imar rantından, kimi bağış adı altında toplanan paradan, kimi de sosyal medya üzerinden organize olmuş bir kandırmaca zincirinden doğmuş.

Ortak nokta: Hesap vermemek.

Ama unutulmasın, hesap verilmeyen her para, bir gün vicdanda ödenir.

Alın teriyle kazanan sessiz kalır

Dürüst çalışan, istihdam yaratan, üretim yapan insanlar daha az görünür ama daha huzurludur.

Çünkü bilir:

Kazanç kolay gelmedi.

Riskle, sabırla, sebatla birikti.

Onurla kazanıldı, dikkatle harcandı.

Ve o yüzden kolay harcanmaz.

Kolay kazanılmayan para, kolay savrulmaz.

Toplumun vicdanı kanıyor

Enflasyonla, kredi borçlarıyla, hayat pahalılığıyla mücadele eden milyonlar; artık zenginliğe değil, gösterişin ahlaksızlığına tepki duyuyor.

Çünkü eşitsizlik adaletle dengelenmezse, öfke başlar.

Ve en kötüsü:

“Demek ki dürüstlükle kazanmak bir işe yaramıyor” duygusu yayılır.

Bu, sadece ekonomik çöküş değil; toplumsal ahlakın da çürümesidir.

Umut nerede? Temiz kazanç mümkün mü?

Evet.
Hem de onurlu, kalıcı ve topluma faydalı biçimde.
İşte temiz kazancın temel ilkeleri:
Hesap verebilirlik
Vergi sorumluluğu
Gösterişten kaçınma
Değer yaratma ve paylaşım
İstihdam sağlama, üretime yatırım
Vicdan muhasebesi ve toplumsal fayda

Bugün Anadolu’dan çıkıp dünya markası olanlar, alın teriyle büyüyen kadın girişimciler, sosyal etki yaratan genç inovatif liderler de var.

Ama bağıran, gösteren, şatafatla yaşayanlar onların sesini bastırıyor.

Bu yüzden ahlaklı servetin görünür kılınması, en az ifşa kadar önemlidir.

Çözüm nerede başlar? Eğitimle. Erken yaşta. Kalpten.

Çocuklara erken yaşta paranın ne olduğu, nasıl kazanıldığı, neden paylaşılması gerektiği öğretilmeli.

Finansal okuryazarlıkla birlikte vicdani okuryazarlık da verilmeli.

Bir çocuk, ilk harçlığını alırken şunu bilmeli:

“Bu para kolay kazanılmadı. Helal kazanmak bir meziyettir. Gösteriş için değil, değer için yaşanır.”

Aksi takdirde görünmek için yaşayan, kazanmak için her şeyi meşru sayan bir kuşak yetiştiririz.

Bu da bireysel değil; toplumsal bir iflastır.

Dünyadan dersler: Sessizlikteki zenginlik, ahlaklı refah

• Çin, Mao döneminde eşitliğin sessizliğini yaşarken, şimdi servetin gösterişiyle sosyal uyumu kaybetti.
• Singapur, sert yasalar ve hesap verebilirlik kültürüyle gösterişsiz refah inşa etti.
• İskandinav ülkeleri, kültürel sadelikle zenginliği paylaşarak büyüttü.
• Güney Kore, holdinglerin suistimaline karşı kamu vicdanıyla savaştı.
• Almanya, endüstriyel sessizlik ve kamuya saygı temelinde sade bir servet anlayışı geliştirdi.

Bu ülkelerden çıkarılacak ortak sonuç: “Zenginlik ancak kültürel ahlakla sürdürülebilir olur.”

Türkiye için son söz

Evet, biz zenginleşebiliriz. Ama değerlerimizle birlikte.
Lüksle değil; üretimle,
Gösterişle değil; vicdanla,
Bağlantıyla değil; emeğin hakkıyla.

Toplum olarak şunu yüksek sesle sormalıyız: “Bu değirmenin suyu nereden geliyor?”

Ve ardından başımız dik bir şekilde cevap verebilmeliyiz: “Benim değirmenim hâlâ alın teriyle dönüyor.”

Ahlaklı zenginliğin manifestosu

Görkem değil, güven. Parıltı değil, üretim.
    1.    Paranın kaynağı, miktarından daha önemlidir.
Harcadığınızın değil, nasıl kazandığınızın hesabını verin.
    2.    Vergi kaçırmak değil, vergi vermek vatandaşlık onurudur.
Kazancınız topluma karşı bir sorumluluktur.
    3.    Gösteriş değil, sade güç esastır.
Gerçek zenginlik, şeffaf ama gösterişsizdir.
    4.    Kendiniz kadar başkaları için de kazanın.
Paylaşılmayan servet, servet değil yalnızlıktır.
    5.    Bir çocuğa gururla anlatamayacağınız parayı kazanmayın.
Kazandığınız hikâyenizdir. Kirliyse, konuşulmaz olur.
    6.    Sadece bugünü değil, yarını da düşünün.
Sürdürülebilir kazanç, gelecek nesillere zarar vermeyen kazançtır.
    7.    İsraf etmeyin, yatırım yapın.
Paranın kıymeti, nerede harcandığıyla ölçülür.
    8.    Vicdanınızla barışık olmadığınız hiçbir zenginliğe razı olmayın.
Gece uykusuz bırakan para, hayatı zenginleştirmez.
    9.    Topluma hesap vermeye açık olun.
Şeffaflık, güvenin teminatıdır.
    10.    Unutmayın: Zenginlik bir sonuç değil, bir sınavdır.
Ve bu sınavı geçmek için önce insan kalmak gerekir.