Yapay zekada derin uçurum: Veri merkezi olmayan ülkeler yarışın dışında kalıyor
Yapay zeka çağı dünyaya yeni bir uçurum daha kazandırdı. Oxford Üniversitesi’nin araştırmasına göre, bugün yalnızca 32 ülke gelişmiş yapay zeka veri merkezine sahip. Geri kalan 150'den fazla ülke, bu teknolojinin yapı taşı olan “hesaplama gücü”nden tamamen yoksun.
Bu eşitsizlik sadece teknolojik değil; bilimsel ilerlemelerden ekonomik büyümeye, ulusal egemenlikten eğitim ve savunmaya kadar pek çok alanda yeni bağımlılıklar yaratıyor. Özellikle ABD, Çin ve Avrupa Birliği, dünyanın en gelişmiş yapay zeka sistemlerinin geliştirildiği veri merkezlerinin büyük bölümünü elinde bulunduruyor.
Amerikalı ve Çinli şirketler, küresel ölçekte yapay zeka çalışmalarında kullanılan veri merkezlerinin %90’ından fazlasını işletiyor. Sadece ABD’li firmalar, ülke sınırları dışında 63 gelişmiş yapay zeka tesisi kurarken, Çinli firmalar bu sayının üçte birinde kalıyor. Afrika kıtası ise bu alanda neredeyse tamamen dışlanmış durumda.
‘Kaybediyoruz’ diyen ülkeler: Bilim insanları göç ediyor, girişimler sıkışıyor
Arjantin’in önde gelen bilgisayar bilimcilerinden Nicolás Wolovick, Córdoba Üniversitesi'nde bir odaya dönüştürülmüş merkezde eski yapay zeka çipleriyle çalışmaya devam ediyor. “Her şey giderek daha fazla bölünüyor. Kaybediyoruz" değerlendirmesini yaptı.
Ülkesi, güçlü çiplere erişemediği için genç araştırmacılarını ve girişimcilerini ABD ve Avrupa’ya kaptırıyor. Wolovick, “Bazen ağlamak istiyorum ama vazgeçmiyorum. Herkese daha fazla GPU’ya ihtiyacım olduğunu anlatmaya çalışıyorum” diye konuştu.
Benzer şekilde Kenya merkezli Qhala girişimi, Afrika dillerine dayalı büyük bir dil modeli geliştiriyor. Ancak yakın çevrede uygun bir veri merkezi bulunmadığı için, çalışanlar veriyi ABD’deki sunuculara aktarmak için Amerikalı yazılımcıların uyuduğu sabah saatlerini seçmek zorunda kalıyor. Şirketin kurucusu Shikoh Gitau, “Yakınlık hayati önemde” dedi. Amini adlı bir başka girişimin kurucusu Kate Kallot ise “Eğer yapay zeka modellerini işleyecek hesaplama kaynağınız yoksa, hiçbir yere gidemezsiniz” ifadelerini kullandı.
300 milyar dolarlık yatırım: ABD tek başına kıtaları geride bırakıyor
ABD merkezli Amazon, Microsoft, Google, Meta ve OpenAI bu yıl yapay zeka altyapısına 300 milyar dolardan fazla yatırım yapmayı planlıyor. Harvard Üniversitesi’ndeki Kempner Enstitüsü, Afrika kıtasının toplamına eşdeğer bilgi işlem gücüne sahip.
Microsoft Başkanı Brad Smith, birçok ülkenin yapay zeka altyapısını egemenlik meselesi olarak gördüğünü söyledi. Ancak Afrika’da elektrik altyapısının yetersizliği gibi sorunların uçurumu derinleştirdiğini vurguladı. Şirket, Kenya’da Birleşik Arap Emirlikleri merkezli G42 ile bir merkez inşa ediyor.
Öte yandan Nvidia, farklı ülkelerde yerel altyapıları desteklemeye çalıştıklarını açıkladı. OpenAI ise ürünlerini yerel dillerle uyumlu hale getirmek için yeni bir program başlattığını duyurdu.
Çin ve ABD dijital dünyayı ikiye böldü
Araştırmalar, dünya genelinde ülkelerin artık iki kutba ayrıldığını gösteriyor: Çin’e bağımlı olanlar ve ABD’ye bağımlı olanlar. Biden ve Trump yönetimleri, güçlü yapay zeka çiplerinin kimlere satılabileceğini belirlemek için ihracat yasakları uyguluyor. Çin ise devlet destekli kredilerle Huawei ve Alibaba gibi şirketlerini Körfez ve Asya pazarlarına sokmaya çalışıyor.
Afrika, ihtiyaç duyduğu çipleri kimin sağladığına bakmaksızın anlaşma yapmaya hazır. Kenya, dostane ilişkilere rağmen ABD’nin “erişim verilen ülkeler” listesine alınmazken, Çinli Huawei bölgedeki merkezleri kendi çipleriyle donatmak için görüşmeler yürütüyor.
Egemen yapay zeka için kıtalar yarışta
Hindistan, kamu desteğiyle yapay zeka modelleri geliştiriyor. Brezilya, 4 milyar dolarlık yapay zeka yatırımı açıklarken, Avrupa Birliği 200 milyar avro bütçeyle 27 ülkede veri merkezleri kurmayı planlıyor. İsviçre merkezli bulut sağlayıcısı Exoscale’in CEO’su Mathias Nobauer, Avrupa’daki birçok şirketin Amerikan teknolojisine bağımlılığı azaltmak istediğini söyledi.
Afrika’da ise en iddialı hamle Cassava’dan geldi. Zimbabveli milyarder Strive Masiyiwa’nın kurduğu şirket, Afrika genelinde beş veri merkezi kurmak için 500 milyon dolarlık yatırım başlattı. Ekim ayında Nvidia CEO’su Jensen Huang’la yapılan görüşmede yüzlerce çip satın alındı. İlk merkez bu yaz açılacak.
Cassava CEO’su Hardy Pemhiwa, “Afrika bu egemenliği başkalarına ihale edemez. Geride kalmamalıyız” açıklamasını yaptı.
