Ukrayna ve Ortadoğu’daki dron saldırıları savaşları nasıl değiştirdi?

Ukrayna'nın 1 Haziran'da Rus hava üslerine düzenlediği koordineli insansız hava aracı saldırıları gerçekten eşi benzeri görülmemiş olsa da birçok açıdan kaçınılmazdı. Son yıllarda Ortadoğu'da yaşanan birkaç olay, nispeten ucuz insansız hava araçlarının modern savaşların doğasını nasıl temelden değiştirebileceğinin bir göstergesi oldu. Örümcek Ağı Operasyonu'nda çoğu küçük, nispeten ucuz, ileri görüşlü 117 saldırı uçağı, Ukrayna'dan binlerce kilometre ötedeki Rus hava üslerinin yakınına stratejik olarak park edilmiş kamyonların içindeki gizli kasalardan aniden ortaya çıktı.

Washington Post'un haberine göre insansız hava araçları park halindeki Rus Tupolev stratejik bombardıman uçaklarının üzerine üşüşerek en az 40 tanesini vurdu ve telafisi mümkün olmayan kayıplara yol açtı. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy saldırının Rusya'nın tüm stratejik bombardıman filosunun yüzde 34'ünü ortadan kaldırdığını tahmin ediyor. Her biri sadece birkaç bin dolara mal olan insansız hava araçları 7 milyar dolar gibi şaşırtıcı bir zarara yol açtı.

Ukraynalı yetkililer Associated Press'e operasyonun 18 aylık bir planlama gerektirdiğini söyledi. Bu insansız hava araçlarının, onları kullanan saldırgan için çok az maliyet ya da riskle sayısız yıkıma yol açma potansiyelinin uzun zamandır bilindiği göz önüne alındığında, bu saldırı pek çok açıdan on yılı aşkın bir süredir planlanıyordu. Geçen on yıl içinde Ortadoğu'da meydana gelen bir dizi olay, insansız hava araçlarının modern savaşların doğasını nasıl değiştirdiğinin habercisi oldu.

Dronların modern savaşa etkisi

2 Ekim 2016'da IŞİD tarafından patlayıcılarla donatılmış bir insansız hava aracı Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nin başkenti Erbil'in dışındaki bir mevziyi vurarak iki askerin ölümüne ve beraberindeki iki Fransız özel kuvvet askerinin yaralanmasına neden oldu. Bu saldırı eşi benzeri görülmemiş bir olaydı ve neredeyse dokuz yıl sonra, insansız hava araçlarının modern savaşın doğasını nasıl değiştirebileceğinin açık bir işaretiydi.

Yıllar sonra, İran destekli savaşçı gruplar patlayıcı dronlar kullanarak Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nde bulunan ABD birliklerini defalarca hedef aldı. Neredeyse ölümle sonuçlanan bir olayda, 26 Ekim 2023'te patlayıcı bir insansız hava aracı bir Amerikan üssünün hava savunmasını aşarak bir kışlanın ikinci katına çarptı. Mucizevi bir şekilde, bir arıza nedeniyle patlamadı.

Rusya'nın drone saldırılarıyla olan geçmiş deneyimleri

Rusya 2015 yılında Suriye'deki iç savaşa müdahale ettiğinde, Devlet Başkanı Beşar Esad rejiminin muhalifleri Suriye'nin ya da Rusya'nın hava gücüne karşı koyabilecek çok az imkana sahipti. Dahası, kendilerini koruyacak önemli bir hava savunma sisteminden de yoksundular. Rusya bunu kendi lehine kullandı. Suriye'nin kıyıdaki Hmeymim hava üssüne avcı-bombardıman uçaklarını konuşlandırdı ve ülke genelinde muhaliflerin kontrolündeki bölgeleri vurarak bu süreçte binlerce sivilin ölümüne neden oldu. Ayrıca bu durumu bombardıman uçaklarını test etmek için de kullandı ve Tupolev bombardıman uçaklarının birçoğunu Suriye şehirlerini bombalamak için uçurdu.

Hava savunma sistemlerini konuşlandırmak Rusya açısından akıllıca bir hamle oldu. Önemli kayıp ve hasar verme potansiyeline sahip bir saldırıda, muhalif güçler tarafından üretilen ve imal edilen en az 13 küçük insansız hava aracı Hmeymim'e indi. Rus hava savunması bunları zamanında tespit edip önledi. Elbette gelecekteki drone sürüleri bu oldukça amatörce saldırı girişiminden çok daha sofistike ve büyük hale geldi.

Türkiye ve İsrail güç dinamiklerinin nasıl değiştiğini gösteriyor

Aynı yılın ilerleyen günlerinde Türkiye, Kuzey Irak'ta, PKK ile bağlantılı bir grubun üst düzey bir üyesini öldürdüğünde, kendi geliştirdiği Bayraktar insansız hava aracını kullanarak hedefli suikastlar gerçekleştirme kabiliyetini ilk kez göstermiş oldu. Aradan geçen yıllarda Türkiye bu insansız hava araçlarını kullanarak örgütün lider kadrosundan çok sayıda kişiyi hedef aldı. Bu saldırılar bölgede yıllardır süren çatışmalarda o güne kadar sadece İsrail'in sahip olduğu, oyunun kurallarını değiştiren bir kabiliyetti.

Çok daha önemli bir olayda 14 Eylül 2019'da üç mevziden fırlatılan İran yapımı insansız hava araçları Suudi Arabistan'ın doğusundaki Abqaiq ve Khurais petrol işleme tesislerini vurarak Suudi petrol üretimini kısa süreliğine neredeyse yarı yarıya düşürdü. Saldırı, Riyad'ın kısa sürede onarabileceği tesislerin belirli bölümlerini vurdu. Başka bir deyişle, İran'ın istediği takdirde Suudi petrol üretimine ciddi zarar verebileceğinin bir göstergesiydi. Bir uzmanın da belirttiği gibi saldırı sadece on yedi dakika ve 2 milyon dolardan daha az bir maliyetle, milyarlarca dolar zarara yol açabilecek insansız hava araçları ve seyir füzeleriyle gerçekleştirildi.

İsrail, 1980'lerde Lübnan'daki deneyimlerine dayanarak bir dizi mühimmat tasarlayarak uzun süre Ortadoğu'da silahlı insansız hava araçlarının öncüsü oldu. Son yıllarda İran'da İsrail'e atfedilen birkaç karanlık saldırıda, çok daha küçük ölçekli olsa da Örümcek Ağı Operasyonu'na benzer yöntemler kullanıldığı görülüyor.

Örneğin 12 Şubat 2022'de patlayıcılarla donatılmış altı adet quadcopter drone, İran'ın batısındaki Kirmanşah kenti yakınlarında İran'a ait bir drone üretim tesisini hedef aldı ve İsrail’in tahminine göre yüzlerce İran dronunu imha etti. Bu dronların kısa menzili göz önüne alındığında, muhtemelen Örümcek Ağı'nda kullanılanlara benzer yöntemler kullanılarak saldırıdan önce ülkeye kaçak olarak sokuldular.

Daha çok quadcopter tipi insansız hava araçlarının kullanıldığı bir başka gizli operasyon ise 28 Ocak 2023'te İsfahan kenti yakınlarında İran füze programıyla bağlantılı bir binayı vurdu. Geçmişe bakıldığında paralellikler neredeyse ayırt edilemez.

Yemen'de İran destekli Husiler tarafından kullanılan uzun menzilli insansız hava araçları geçen yıl içinde defalarca İsrail'i hedef aldı. Yine bir ilk olarak, grup tarafından kullanılan İran tasarımı uzun menzilli Samad insansız hava aracı Tel Aviv'de ABD büyükelçiliği yakınındaki bir apartmana çarparak bir kişinin ölümüne ve 10 kişinin yaralanmasına neden oldu. Bu olay İsrail'in Yemen'in Husiler tarafından kontrol edilen bölgelerindeki ekonomik altyapıya yönelik uzun menzilli misilleme hava saldırılarının ilkini başlatmasına yol açtı.

Kasım 2024'ün sonlarında Suriyeli grup Heyet Tahrir el-Şam, Suriye'nin kuzeybatısındaki İdlib’te yerleşim bölgesinden çıktı ve ülkenin ikinci şehri Halep'i hızla ele geçirdi. Bu ivmenin üzerine diğer muhalif gruplarla koordinasyon kuran HTŞ, 8 Aralık'ta başkent Şam'a ilerleyerek Esad'ı ülkeden kaçmaya zorladı.

HTŞ'nin taarruzunun bu kadar hızlı olmasında Suriye'deki iç savaş yıllarında geliştirdiği insansız hava araçlarından oluşan geniş cephaneliğinin payı büyük. HTŞ ayrıca bu tür insansız hava araçlarını geliştirmek ve hava gücü eksikliğini telafi etmek için Ukrayna'da kullanılanlara benzer birkaç yöntem kullandı. Analist Rueben Dass, Lawfare Media aracılığıyla grubun insansız hava araçları hakkında şunları yazdı: Bölgede insansız hava araçlarının kullanımı yeni olmasa da HTŞ'nin uzun menzilli, roket tahrikli insansız hava araçlarını içeren yerli bir insansız hava aracı filosu geliştirmesi ve 3D baskı teknolojisini kullanması kayda değer bir ilerleme. Drone teknolojisi ve 3D baskı daha ucuz ve erişilebilir hale geldikçe, daha fazla grup gökyüzünden tehdit oluşturabilecek.

Örümcek Ağı Operasyonu şüphesiz bu tür insansız hava araçlarının belirli koşullar altında yapabilecekleri konusunda çıtayı yükseltti. Orta Doğu'da yaşanan bu olaylar uzun zamandır böyle bir şeyin kaçınılmaz olduğunu düşündürüyordu.