Mikroplastikler hakkında bilinmesi gerekenler

Son zamanlarda atılan manşetler insan vücudundaki mikroplastikler ve bunların yol açabileceği zararlarla ilgili endişeleri artırdı. Bilim insanları, bu küçük plastik parçacıkların insan sağlığını nasıl etkilediğini tam olarak anlamanın yıllar alabileceğini söylüyor. Ancak Mariana Çukuru'nun derinliklerinden Everest Dağı'nın zirvelerine kadar bulundukları biliniyor. Ayrıca bu plastiklerin insan vücudunda da biriktiğini uzmanlar tarafından tespit edildi.

Plymouth Üniversitesi'nde deniz biyoloğu olan ve 2004 yılında yayınladığı bir makalede ‘mikroplastikler’ terimini ortaya atan Richard Thompson, “Soluduğumuz hava, içtiğimiz su, yediğimiz yiyecekler hepsinin içinde var” diyor.

Mikroplastikler nedir?

Bilim insanları genellikle mikroplastikleri 5 milimetreden daha küçük parçalar olarak tanımlıyor. Ölçüleri 1 mikrometreden az olan nanoplastikler ise bunların en küçüğü ve kana ve vücut dokularına karışma olasılığı en yüksek olanlar. Florida A&M Üniversitesi-Florida Eyalet Üniversitesi Mühendislik Fakültesi'nde inşaat ve çevre mühendisliği yardımcı doçenti olan Jeffrey Farner, mikroplastiklerin çoğunlukla kullanımla veya uygun şekilde atılmadığında bozulan daha büyük plastiklerden geldiğini söyledi.

Dr. Farner, “Plastikleri, mikroplastik üretimine veya zaman içinde parçalanmaya elverişli alanlarda veya şekillerde kullanıyoruz” dedi. Örneğin, açık havada yıpranan inşaat malzemelerinde, kesildiğinde mikroplastik ortaya çıkaran borularda, tarımda plastik malç olarak veya sulama sistemlerinde.

Günümüzde üretilen plastiğin üçte birinden fazlası, büyük ölçüde atık olarak son bulan gıda kapları gibi tek kullanımlık ürünler de dahil olmak üzere ambalajlama için kullanılıyor. Okyanusa ya da plaja atılan bir plastik torba ya da şişe ultraviyole ışık, ısı ve kum aşınmasına maruz kalır. Dr. Farner, bu aşamadan sonra bunların muazzam sayıda mikro ve nano plastiğe dönüşeceğini söyledi.

Vücuda nasıl giriyorlar?

Bu mikro ve nanoplastikler havaya, toprağa, suya ve yiyeceklere karışıyor. Örneğin araba lastiklerindeki aşınma ve yıpranma, havayı ve suyu kirleten partiküller üretiyor. Atık sulardan süzülen mikroplastikler, daha sonra gübre olarak kullanılan çamurda son bulur. Plastik sigara filtreleri göllere ve okyanuslara ulaşır ve burada zamanla bozunurlar.

İnsanlar bu partikülleri solur ve yutar. Rochester Teknoloji Enstitüsü'nde çevre bilimi profesörü olan Christy Tyler, bazı araştırmaların bitkilerin bunları doğrudan topraktan aldığını ve köklerine dahil olduğunu söyledi. Bir hayvan besin zincirinde ne kadar yukarıdaysa, içinde bulunması muhtemel mikroplastik konsantrasyonu da o kadar yüksek. Mikroplastikler ayrıca, işleme makinelerinden ve hatta işçilerin kıyafetlerinden kaynaklanan kontaminasyon nedeniyle, yüksek oranda işlenmiş gıdalarda daha yaygın.

San Francisco'daki California Üniversitesi'nde üreme sağlığı ve çevre programı direktörü Tracey Woodruff, bilim insanlarının mikroplastiklerin cilde nüfuz edip etmeyeceği ve nasıl nüfuz edeceği konusunda sınırlı bir anlayışa sahip olduğunu söyledi. Ancak bazı kanıtların mikroplastikleri ve içlerindeki zararlı kimyasalları kozmetik gibi kişisel bakım ürünlerinden ve hareket ettikçe lifleri dökülen kıyafetlerinizden emebileceğinizi gösterdiğini ifade etti. İnsan vücudu bu mikroplastiklerin bir kısmını, özellikle de daha büyük olanları temizliyor gibi görünüyor. Yapılan incelemelerde insan dışkısında ve idrarında mikroplastikler bulundu. 

Rochester Üniversitesi'nde mikrobiyoloji ve immünoloji ve çevre tıbbı profesörü olan Jacques Robert, mikroplastiklerle beslenen kurbağa yavruları üzerinde yaptığı araştırmada plastiğin yaklaşık yüzde 60 ila 70'inin atıldığını tespit ettiğini söyledi. Bu araştırma henüz yayınlanmadı. Diğer çalışmalar, atık olarak atılmayan plastiğin bağırsaktan kana geçtiğini ve oradan da karaciğer ve beyin gibi diğer organlara geçebileceğini öne sürüyor.

Sağlık etkileri hakkında neler biliniyor?

Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar mikroplastiklerin üremeye, özellikle de sperm kalitesine zarar verebileceğini gösteriyor. Araştırmanın bir incelemesini yapan Dr. Woodruff, mikroplastiklerin akciğer ve bağırsak fonksiyonlarını da etkileyebileceğini ve akciğer ve kolon kanseri riskini artırabileceğini söyledi.

Dr. Robert'ın kurbağa yavruları üzerinde yaptığı araştırma da mikroplastiklerin bağışıklık sistemini zayıflatabileceğini gösterdi. Dr. Tyler, deneysel ortamlarda hayvanlara verilen plastiklerin türü ve miktarı genellikle bizim yaşadığımız kronik, düşük seviyeli ayrışmış partikül maruziyetinden farklı olduğundan, hayvan çalışmalarından insanlar üzerindeki etkileri tahmin etmenin zor olabileceğini de dile getirdi.

Bununla birlikte, insanlarda mikroplastikler ile erken doğumlar, iltihaplanma ve kardiyovasküler hastalıklar arasında bağlantılar olduğunu gösteren erken araştırmalar var. Ve plastiklerdeki bazı kimyasalların insanlar için zararlı olduğuna dair köklü kanıtlar da bulunuyor. Bunlar arasında, bazıları bilinen veya muhtemel insan kanserojenleri olarak etiketlenmiş PFAS (Perfloroalkil ve polifloroalkil maddeler) bulunuyor. Ayrıca normal hormon fonksiyonlarını bozan bisfenol A ve ftalatları da içerebiliyorlar.

Mikroplastik maruziyeti nasıl azaltılarbilir?

Dr. Woodruff, en etkili adımlardan birinin, özellikle de güneşte beklemişlerse, plastik su şişelerinden su içmemek olabileceğini söyledi. Bir diğeri de yiyecekleri plastik kaplarda ısıtmaktan kaçınmak. Uzmanlar, yiyeceklerin saklanması için cam veya çelik kaplar kullanılmasını ya da en azından yiyeceklerin ısıtılmadan önce cam veya seramik bir kaba aktarılmasını öneriyor. Daha fazla taze meyve ve sebze yemek de yardımcı olabilir. Paketlenmiş ve yüksek oranda işlenmiş gıdalar çok daha fazla mikroplastik içerir ve parçacıklar balık ve ette de yoğunlaşabilir.

Dr. Tyler, evinizi düzenli olarak süpürmenin ve HEPA filtreli bir hava temizleyici kullanmanın soluduğunuz mikroplastik miktarını azaltabileceğini ve yüzeyleri ıslak bir bezle silmenin partiküllerin tekrar havaya karışmasını önleyebileceğini de ekledi. Akrilik veya naylon gibi sentetik elyaftan yapılmış giysileri ilk kez giymeden önce yıkamak, kesme ve dikme işleminden kalan mikroplastikleri temizleyerek kendi maruziyetinizi azaltmanıza da yardımcı olabilir. Ancak bunu yapmak aynı zamanda atık suya mikroplastiklerin karışmasına neden olur. Pamuk veya yün gibi doğal liflerden yapılmış giysiler mikroplastik sorununu tamamen ortadan kaldırır.

Plastik her yerde bulunur ve genellikle en uygun fiyatlı seçenektir. Dr. Tyler, “Bu seçimleri yapmak tamamen tüketicinin sorumluluğunda olmamalı” dedi. Plastik atıklar toprağımızda, havamızda ve suyumuzda biriktiğinde, plastik su şişelerinden veya kesme tahtalarından kaçınmanın maruziyetinizi anlamlı bir şekilde azaltması da kesin bir yol değil.

Uzmanlar, hükümetlerin bu birikimi durdurmak için gerekli olmayan plastikleri düzenlemesi ve azaltması gerektiğini söyledi. Bazıları bunu zaten yaptı. Örneğin bazı ABD eyaletleri gıda ambalajlarında straforu aşamalı olarak kaldırıyor. 175 ülke plastik kirliliğini sona erdirmek için bir Birleşmiş Milletler anlaşması oluşturmayı kabul etti.