Avrupa İran’a yeniden yaptırım uygulamaya hazırlanıyor
Birleşik Krallık, Fransa ve Almanya, 2015 tarihli nükleer anlaşma kapsamında kaldırılan tüm uluslararası yaptırımları İran’a yeniden uygulamak üzere harekete geçti. Avrupa hükümetleri, bu adımın Tahran’ı ABD’deki Donald Trump yönetimiyle nükleer müzakerelere geri dönmeye zorlayacağını umuyor.
Avrupa ülkeleri, İran’ın 2015 anlaşmasının şartlarını geniş çapta ihlal etmesi nedeniyle, ‘snapback’ olarak bilinen otomatik yaptırım mekanizmasını tetiklediklerini açıkladı. ABD 2018 yılında anlaşmadan çekilmişti ancak üç Avrupa ülkesi, İran, Rusya ve Çin anlaşmanın tarafı olarak kalmaya devam etmişti.
Perşembe günü alınan karar, 30 günlük bir süreci başlatıyor. Bu sürenin sonunda İran, 2015 anlaşması öncesinde ekonomisini sarsan, Birleşmiş Milletler destekli uluslararası ekonomik, bankacılık, silah ve ticaret yaptırımlarıyla yeniden karşı karşıya kalacak. Bu yaptırımların tekrar yürürlüğe girmesi, 2015 anlaşması için fiilen ölümcül bir darbe olacak.
İran’dan karşılık açıklaması
İran Dışişleri Bakanlığı bu kararı ‘hukuksuz’ olarak nitelendirdi ve “bu tırmanışa uygun şekilde karşılık verileceğini” belirtti ancak detay vermedi. Perşembe günü erken saatlerde İran Dışişleri Bakan Yardımcısı ve nükleer müzakerecisi Kazem Garibabadi, snapback sürecinin tetiklenmesinin, İran’ın BM Atom Ajansı ile ülkenin nükleer tesislerine yönelik uluslararası denetimler konusundaki görüşmelerini durduracağını söyledi.
İran, nükleer programını 2019 yılında, Trump’ın ABD’yi anlaşmadan çekmesinden bir yıl sonra yeniden yapılandırmaya başladı. Bu yıl haziran ayı itibarıyla İran, anlaşmadaki nükleer kısıtlamaların neredeyse tamamını aştı ve yaklaşık 10 nükleer silah üretimine yetecek miktarda yüksek düzeyde zenginleştirilmiş uranyum biriktirdi.
Avrupa ülkeleri snapback sürecini başlatan mektuplarında, “Uluslararası toplum, İran’ın nükleer programının barışçıl olduğuna dair güvenilir teminatların yokluğu nedeniyle ciddi ve süregelen endişelerle karşı karşıyadır” ifadelerini kullandı. Mektupta ayrıca, İran’ın anlaşma kapsamındaki taahhütlerini “önemli ölçüde yerine getirmediği” vurgulandı.
“ABD diyaloğa açık”
Avrupa’nın bu kararı Washington tarafından da desteklendi. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, ABD’nin, üç Avrupa ülkesiyle birlikte çalışarak “İran’a yönelik uluslararası yaptırımların ve kısıtlamaların snapback yoluyla başarıyla yeniden yürürlüğe sokulması” için çaba göstereceğini söyledi. Rubio ayrıca, ABD’nin “İran nükleer sorununa barışçıl ve kalıcı bir çözüm bulmak amacıyla İran’la doğrudan diyaloğa açık olduğunu” belirtti.
ABD, nükleer müzakerelere yeniden başlamaya açık olduğunu söylüyor; bu açıklama, ABD ve İsrail’in İran’ın nükleer programına ağır zarar veren saldırılar düzenlemesinden iki ay sonra geldi. Washington, önceki dolaylı görüşmeler yerine Tahran ile doğrudan müzakereleri tercih ediyor.
İran saldırı garantisi istiyor
İran ise diplomasiye yeniden başlamanın koşullarını ortaya koydu; bunlar arasında yeni bir saldırıya maruz kalmayacağına dair garanti verilmesi ve haziran ayındaki saldırılar için tazminat ödenmesi talepleri yer alıyor. 2015 nükleer anlaşmasındaki snapback düzenlemesi kapsamında, genelde BM Güvenlik Konseyi’nde veto hakkına sahip olan Rusya ve Çin’in, yaptırımların geri dönmesini engelleme yetkisi bulunmuyor.
Diplomatlar, gelecek günlerde yoğun müzakereler bekliyor. 2015 anlaşmasının hazırlanmasına yardımcı olan üç Avrupa ülkesi, İran’ın hızla nükleer müzakereleri yeniden başlatması, BM Atom Ajansı’yla tam işbirliği yapması ve neredeyse silah kalitesinde olan fisil madde stokuna açıklık getirmesi halinde, yaptırımların yürürlüğe girişini erteleyebileceklerini belirtti.
Snapback süreci, konvansiyonel silah satışlarını, balistik füze ve parçalarının satışını uluslararası hukuka aykırı hale getirecek ve İran’ın çoğu nükleer faaliyetini yasaklayacak. Eski yaptırımlar, birçok İran bankası ve denizcilik şirketine sıkı kısıtlamalar getiriyor ve İran Devrim Muhafızları'yla bağlantılı kişi ve kuruluşları kara listeye alıyordu. Ülkeler, yasaklı mallar taşıdığına dair kanıt bulunan İran gemilerini ve uçuşlarını denetlemekle yükümlü hale gelecek.
