İsrail-İran çatışması devam ederken Trump seçeneklerini tartıyor

ABD Başkanı Donald Trump'ın tırmanan çatışmayı görüşmek üzere ulusal güvenlik ekibiyle bir araya gelmesinin ardından İran ve İsrail altıncı gün de karşılıklı ateş açarak Washington'ın saldırılara katılma eşiğinde olduğu yönündeki spekülasyonları körükledi. Konuyla ilgili bilgi sahibi kişilere göre salı günü ABD başkentinde yapılan görüşme bir saatten fazla sürdü. Bir Beyaz Saray yetkilisine göre Trump daha sonra İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile görüştü. Resmi bir açıklama yapılmadı.

ABD İsrail'in en yakın savunma ortağı ve silah tedarikçisi olmasına rağmen, Trump şu ana kadar bazı siyasi müttefiklerinin İran'a yönelik saldırılara katılma çağrılarına direndi. ABD şimdilik sadece İsrail'in Tahran tarafından kendisine fırlatılan füzeleri engellemesine yardımcı olarak hareket ettiğini söylüyor. Danışmanlarını toplamadan önce Trump İran'dan koşulsuz teslimiyet talebinde bulundu ve ülkenin lideri Ayetullah Ali Hamaney'e karşı olası bir saldırı konusunda uyarı yaptı. Trump sosyal medyada “Sözde 'Dini Lider'in nerede saklandığını tam olarak biliyoruz. O kolay bir hedef ama orada güvende. Onu dışarı çıkarmayacağız (öldürmeyeceğiz!), en azından şimdilik” diye yazdı. 

Hem İsrail hem de İran saldırılara devam etmeyi planladıklarını belirtti. İsrail Savunma Kuvvetleri (IDF) gece boyunca İran'dan İsrail'e fırlatılan füzeleri tespit ettiklerini ve çoğunu engellediklerini açıkladı. Bugün erken saatlerde IDF uranyum zenginleştirme için santrifüj üreten bir tesisi vurduğunu açıkladı.

İran olası ABD saldırısına hazırlık yapıyor

New York Times'ın haberine göre İran, Trump'ın saldırı kararı alması halinde ABD'nin Orta Doğu'daki askeri çıkarlarına misilleme saldırıları düzenlemek üzere füzeler hazırlıyor. Almanya Başbakanı Friedrich Merz ülkenin kamu yayın kuruluşu ZDF'e yaptığı açıklamada İran'ın müzakere masasına dönmemesi halinde “İran'ın nükleer programının tamamen yok edilmesinin gündeme gelebileceğini” söyledi.

İsrail saldırıya geçmeden önce İran iki aydır ABD ile bir nükleer anlaşma üzerinde müzakereler yürütüyordu. Şu anda askıya alınmış olan görüşmeler, yaptırımların hafifletilmesi karşılığında Tahran'ın barışçıl ve askeri olmayan amaçlarla yürüttüğünde ısrar ettiği atom programının kısıtlanmasıyla ilgiliydi. Trump salı günü erken saatlerde sosyal medya üzerinden yaptığı paylaşımda “artık İran semalarında tam ve eksiksiz bir kontrole sahibiz” diyerek İsrail'in hava üstünlüğü kazanmasına yardımcı olan ABD askeri teçhizatını övdü. 

ABD Başkan yardımcısı JD Vance, Trump'ın “Amerikan halkına ve tüm dünyaya ABD'nin politikasının İran'ın nükleer silaha sahip olamayacağı yönünde olduğunu açıkça belirttiğini” söyledi. Vance, “Bu politika hedefine nasıl ulaşılacağı konusunda Başkan'ın elinde pek çok farklı yol ve farklı seçenek var” dedi.

Trump'ın İsrail ve İran arasında bir ateşkes olasılığını küçümsemesi ve savaşın bölgedeki diğer ülkelere yayılacağı korkusunu körüklemesiyle ABD hisse senetleri salı günü geriledi. Petrol beş ayın en yüksek seviyesine yaklaştı. Brent çarşamba günü erken işlemlerde varil başına 76,40 dolarda sabit kaldı.

Salı akşamı ABD Dışişleri Bakanlığı, Kudüs'teki ABD Büyükelçiliğinin yanı sıra Kudüs ve Tel Aviv'deki konsoloslukların gelecek üç gün boyunca kapalı olacağını duyurdu. ABD bölgeye daha fazla askeri varlık sevk ediyor. USS Nimitz uçak gemisi saldırı grubu, planlanandan önce Ortadoğu'ya yelken açarak bu türden ilk önemli adımı attı.

Birleşmiş Milletler'in nükleer gözlemcisi X'te yaptığı açıklamada, yeni uydu görüntülerinin İsrail saldırılarının İran'ın birincil nükleer yakıt üretim tesisi olan Natanz'daki yeraltı uranyum zenginleştirme tesislerine zarar verdiğini gösterdiğini söyledi. Açıklamaya göre, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı İran'ın Fordow'daki diğer yeraltı zenginleştirme tesisinde henüz hasar tespit etmedi.

Uzun süredir İran'a karşı savaşı savunan Cumhuriyetçi Senatör Lindsey Graham, ABD'nin Fordow'u vurmasını “yüzde 100 desteklediğini” söyledi. Graham Washington'da gazetecilere yaptığı açıklamada, "Nükleer programlarını yok etmek için varım. Bunu Fordow'u yok etmeden yapamazsınız. Eğer bombalar, sığınak delici bombalar gerekiyorsa, öyle olsun. İsrail'le birlikte uçmamız gerekiyorsa, öyle olsun” diye konuştu. 

İsrail, İran'ın füze ateşine karşı savunma desteği sağlayan ABD'yi çatışmanın daha da derinlerine çekmeye çalışıyor. Netanyahu pazartesi günü ABC News'a verdiği demeçte iki ülkenin İran'da ortak bir düşmanı paylaştığını ve İsrail'i desteklemenin Amerika'nın çıkarına olduğunu söyledi. Trump, İran'ın atom faaliyetleri konusunda daha önce yapılan beş turun ardından yeni görüşmeler yapılması olasılığını açık bıraktı ancak İsrail'in saldırılarını önleyecek bir anlaşmayı kabul etmediği için Tahran'ın hatalı olduğu fikrini savunmaya devam etti. Gazetecilere verdiği demeçte özel temsilci Steven Witkoff ya da Vance gibi üst düzey bir yetkiliyi İranlı temsilcilerle görüşmek üzere “görevlendirebileceğini” söyledi.

İran’ın saldırıları azaldı mı?

İsrail, salı günü İran'ın saldırılarında bir düşüş gördüğünü söyledi ve bir askeri sözcü, hafta sonu görülen yüzlerce füzeye kıyasla gece yarısından bu yana birkaç düzine füze fırlatıldığını söyledi. Yine de İsrail'in Oil Refineries şirketi pazartesi günü yaptığı açıklamada, kompleksin hasar görmesi ve üç çalışanın öldürülmesinin ardından rafinerisini kapattı. Tesisin en yüksek üretim kapasitesi günde 200 bin varile yakın petrol olup, ürünlerin yüzde 70'i İsrail pazarına dağıtılıyor.

İran ve İsrail arasında uzun süredir devam eden gerginlik geçen hafta İsrail'in İran'ın askeri ve nükleer tesislerine beklenmedik saldırılar düzenleyerek üst düzey komutanları ve atom bilimcilerini öldürmesiyle açık bir çatışmaya dönüştü. O günden bu yana İran'ın büyük bölümünde hava üstünlüğünü ele geçiren İsrail, büyük şehirleri ve altyapıyı istediği zaman bombalayabiliyor.

İran hükümeti için bu hesaplaşma varoluşsal bir tehdit oluşturuyor. Zayıf görünme riskini göze alamaz ama misilleme seçenekleri de giderek azalıyor. Bölgede desteklediği vekil güçler Ekim 2023'ten bu yana İsrail savaşlarıyla büyük ölçüde geriletildi. İran hükümetinden yapılan son resmi açıklamaya göre İsrail saldırıları nedeniyle İran'da 200'den fazla kişi hayatını kaybetti. İsrail'de ise hükümet 24 kişinin öldüğünü ve 600'den fazla kişinin yaralandığını açıkladı.

Çatışmanın tırmanmasıyla geçen hafta petrol fiyatları yükseldi ve küresel ekonomiye daha büyük bir darbe vurulacağı endişelerini arttırdı. Birçok analist İran'ın önemli bir enerji ticaret yolu olan Hürmüz Boğazı'ndan geçen tankerlere saldırmayı seçebileceğini söylüyor. Katar salı günü sıvılaştırılmış doğal gaz gemilerinden, tırmanan çatışmanın ortasında yükleme yapmaya hazır olana kadar boğazın dışında beklemelerini istedi.