İspanya ve Portekiz'deki yaşanan elektrik kesintisine dair bilinmesi gerekenler

Yoğun kavşaklarda trafik ışıkları kapandı. Trenler gün ortasında durdu. Kredi kartı okuyucularının çalışmadığı ATM'lerde ve marketlerde uzun kuyruklar oluştu. Pazartesi günü İspanya ve Portekiz'de ve kısa süreliğine Fransa'nın bazı bölgelerinde yaşanan yaygın elektrik kesintileri milyonlarca insanın hayatını altüst ederken, kesintilere neyin yol açtığı ve ışıkların ne zaman geri döneceği sorularını da beraberinde getirdi.

İspanya'nın ulusal elektrik şirketi salı günü erken saatlerde yaptığı açıklamada, Yarımada İspanya'sındaki elektrik talebinin neredeyse tamamının sabah 6 itibariyle karşılandığını söyledi. Ülkenin elektrik ve gaz tedarikçisine göre, pazartesi günü Portekiz'e elektrik geri gelmeye başlamıştı. Kesintinin Bask bölgesindeki haneleri kısa süreliğine etkilediği Fransa'daki elektrik şebekesi operatörü, tüm elektriğin geri geldiğini söyledi.

İşte elektrik krizine dair bilinen detaylar:

Ne oldu?

Portekiz’in elektrik şebekesi Redes Energéticas Nacionais (REN) kesintinin dün yerel saat ile 11:33'te başladığını söyledi. Öğleden sonra kısmen devlete ait olan İspanya’nın elektrik şebesi Red Eléctrica de España (REE), İber yarımadasının kuzey, güney ve batısında elektriğin geri gelmeye  başladığını açıkladı. Her jeneratör bağlandığında şebekenin bazı bölümlerinin aşırı yüklenmesini önlemek için kurtarma işlemi ancak kademeli olarak gerçekleştirilebildi.

Hastaneler, bankalar ve seyahat kesintiye uğradı

İspanya ve Portekiz'de internete ve telefon şebekelerine bağlanmada yaygın sorunlar yaşandı ve Sánchez insanları cep telefonlarıyla sadece kısa görüşmeler yapmaya çağırdı. İspanya'daki hastaneler jeneratörlerle çalışmak zorunda kaldı. Portekiz’de bankalar ve okullar kapandı. İspanya'nın ulusal demiryolu şirketi, trenlerin tüm istasyonlarda çalışmayı durdurduğunu söyledi. Valensiya ve Madrid de dahil olmak üzere birçok şehirde metro seferleri durduruldu.

Portekiz haber ajansı Lusa'ya göre, elektrik şirketi E-Redes gece yarısı itibarıyla 424 trafo merkezinin kısmen faaliyete geçtiğini açıkladı. Ülkede 6,2 milyon müşteriye elektrik hizmeti sağlandığını duyuran şirket, normale dönüşün ne zaman olacağının belli olmadığını ifade etti.

Madrid Açık tenis turnuvası askıya alındı. Tezgahtarlar sadece nakit para ile yapılabilen işlemleri kaydetmek için kalem ve kağıt kullanırken, insanlar yiyecek ve diğer temel ihtiyaçlarını almak için mağazalara akın etti. Lizbon'daki bir hostelde çalışan Diana Alfia, yapacak başka bir şey olmadığı için bazı insanların sahile gittiğini, bazı turistlerin de Uber ve toplu taşıma araçları olmadığı için havaalanından şehre kilometrelerce yürüdüğünü söyledi.

Kesintinin nedeni halen araştırılıyor 

İspanya başbakanı Pedro Sánchez, yetkililerin kesintinin nedenlerini araştırmaya devam ettiğini söyledi. Portekiz'in ulusal enerji tedarikçisi E-Redes yaptığı açıklamada, belirtilmeyen bir Avrupa elektrik şebekesi sorununa atıfta bulundu. Portekiz hükümetinden üst düzey bir yetkili olan António Leitão Amaro, siber saldırıya dair herhangi bir kanıt bulunmadığını söyledi. Portekizli bir elektrik ve gaz tedarikçisi olan REN, belirtilmemiş bir “atmosferik fenomenin” sorumlu olduğu yönündeki haberleri yalanladı.

İspanya elektrik şirketi Red Electrica'dan yapılan açıklamada, trafo merkezlerinin tamamının faaliyete geçtiği, bakım işlemlerinin sürdüğü aktarıldı. İspanya'nın elektrik ihtiyacının yüzde 99,16'sının karşılandığı vurgulanan açıklamada, üretimin 21 bin 265 megavat olduğu ifade edildi.

Portekiz başbakanı Luís Montenegro, sorunun İspanya'dan kaynaklandığını söyledi. Portekizli REN, “nadir görülen bir atmosferik fenomenin” sıcaklıklarda ciddi bir dengesizliğe neden olduğunu ve bunun da yaygın kesintilere yol açtığını ifade etti. REN’in açıklamasında, “İspanya'nın iç kesimlerindeki aşırı sıcaklık değişimleri nedeniyle, çok yüksek gerilim hatlarında (400 kV) ‘indüklenmiş atmosferik titreşim’ olarak bilinen bir fenomen olan anormal salınımlar meydana geldi. Bu salınımlar elektrik sistemleri arasında senkronizasyon arızalarına yol açarak, birbirine bağlı Avrupa şebekesinde art arda arızalara neden oldu” ifadeleri yer aldı.

Atmosferik sıcaklıklardaki büyük değişimlerin elektrik sistemleri üzerinde yarattığı riskler, bu ölçekte sorunların ortaya çıkması nadir olsa da, sektörde genelinde biliniyor. Enerji kuruluşlarına yazılım sağlayan Neara'nın genel müdürü Taco Engelaar, “Sıcaklığın değişmesi nedeniyle iletkenin parametreleri hafifçe değişiyor. Bu da frekansta bir dengesizlik yaratıyor” dedi.

Brüksel'deki bir düşünce kuruluşu olan Bruegel'de kıdemli bir araştırmacı olan Georg Zachmann, şebeke frekansı Avrupa standardı olan 50Hz'in altına düştüğünde sistemin Fransa'daki de dahil olmak üzere enerji santrallerinin kademeli olarak devre dışı kalmasına neden olduğunu belirtti.

Siber saldırı teorisi

2015-2024 yılları arasında Portekiz'in başbakanlığını yapan Avrupa Konseyi Başkanı António Costa, “bunun bir siber saldırı olduğuna dair bir kanıt yok” dedi ancak nihai nedenin hala belirsiz olduğu konusunda uyardı. Avrupa Komisyonu'nun kıdemli başkan yardımcısı Teresa Ribera da İspanya'nın Radio 5 kanalına yaptığı açıklamada kesintiye kasıtlı bir eylemin neden olduğuna dair herhangi bir kanıt bulunmadığını aktardı.

Kesintiye yüksek sıcaklıklar mı neden oldu?

İspanya meteoroloji kurumu AEMET'e göre elektrik kesintilerinin yaşandığı saatlerde ülke genelinde sıcaklıklar 15  ila 21 derece arasındaydı. Günün sonunda en yüksek sıcaklıklar 30 dereceye kadar çıktı.  Bu ortalamanın üzerindeydi: Nisan ayında İspanya'da sıcaklıklar orta ve kuzey bölgelerde ortalama 17 derece, güneyde ise yaklaşık 21 derece civarında seyrediyor. Kesintilerin sıcaklarla bağlantılı olup olmadığı sorulduğunda REN sözcüsü Bruno Silva şüpheyle yaklaştı ve “Hayır, umarım değildir” dedi.

Avrupa'da günlük hayatı durduran kesintiler

İtalya'da 50 milyondan fazla insan, 2003 yılında İsviçre ile İtalya arasındaki bir hatta aşırı yüklenme nedeniyle neredeyse tam bir gün boyunca karanlıkta kalmıştı. Bu, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana ülkede yaşanan en kötü elektrik kesintisi olarak kabul edildi. 2006 yılında Almanya'da 10 milyon kişi, ülkenin kuzeybatı kesimindeki elektrik şebekesinin aşırı yüklenmesinden dolayı kısa bir süre elektriksiz kalmıştı.

Geçen yıl ise sıcaklıkların 40 santigrat derecenin üzerine çıktığı bir sıcak hava dalgası sırasında Balkanların büyük bir kısmı birkaç saat boyunca elektriksiz kalmıştı. Avrupa'daki elektrik şebekeleri birbirine bağlı ve bir bölgedeki aşırı yüklenme ya da sorun başka bir ülkeye yayılabiliyor.