İran’ın en güçlü korunan nükleer tesisi dağın derinliklerinde

İran’ın en güçlü şekilde korunan nükleer tesisi olan Fordo, bir dağın derinliklerine inşa edildi. Böylece olası bir saldırıya karşı koruma amaçlandı. Bu tesise ulaşabilecek tek bomba ise ABD ordusuna ait olan 13 bin 600 kiloluk sığınak delici bomba. Bu bomba, yeraltındaki sığınakları veya güçlü şekilde korunmuş hedefleri yok etmek üzere tasarlandığı için genellikle sığınak delici olarak adlandırılıyor. Hava yoluyla atılabilen bu bombanın, Fordo’yu yok etme şansı olan tek silah olduğu düşünülüyor.

Bu bombanın çelik dış kabuğu çok daha kalın, içerdiği patlayıcı miktarı ise benzer boyutlardaki genel amaçlı bombalara kıyasla daha az. Ağırlığı sayesinde toprak, kaya veya betonu delerek tesise ulaşabiliyor ve ardından infilak ediyor. Yaklaşık 6 metre uzunluğunda ve 13 bin 600 kilo ağırlığında olan bu bomba sadece Amerikan B-2 hayalet bombardıman uçağı tarafından taşınabiliyor.

İsrail elektrik tesislerini hedef alabilir

Genel kanı, İsrail’in Fordo’yu tek başına yok edemeyeceği yönünde. ABD, İsrail’in bu bombaya sahip olmasını engelledi. İsrail’in savaş uçakları olsa da bu ağır mühimmatı taşıyabilecek büyüklükte bombardıman uçakları bulunmuyor. Ancak askeri yetkililere göre İsrail, Fordo’nun çalışmasını sağlayan elektrik üretim ve iletim tesislerine saldırarak tesisi önemli ölçüde sekteye uğratabilir. Fordo, İran’ın en gelişmiş santrifüjlerini barındırıyor.

İsrail Hava Kuvvetleri’nin İran’a yönelik hava saldırılarıyla birlikte Fordo çevresindeki bu tür destek tesislerine yapılacak saldırılar, uranyum zenginleştirme kapasitesini ciddi şekilde yavaşlatabilir. İsrail Savunma Kuvvetleri (IDF) ve gizli ajanlar da tesisi etkisiz hale getirmek için başka yollar arayabilir; örneğin giriş kapısını yok etmek gibi.

Fordo’ya saldırmak, İran’ın nükleer silah üretme kapasitesini ortadan kaldırma çabalarının merkezinde yer alıyor. Mart 2023’te, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), Fordo’da yüzde 83,7 saflığa kadar zenginleştirilmiş uranyum tespit etti. Bu oran, nükleer silahlar için gereken yüzde 90 seviyesine çok yakın.

ABD bombaya dair politikasını değiştirmedi

İran, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması’na taraf olduğunu ve nükleer programının barışçıl amaçlarla yürütüldüğünü savunuyor. ABD ordusu ise Ortadoğu’daki olası operasyonlara destek amacıyla yakıt ikmal uçakları, savaş uçakları ve diğer hava unsurlarını bölgeye kaydırıyor. Ancak ABD Başkan Donald Trump, İsrail’e bu tür bombaların sağlanması yönünde ABD politikasını değiştirmedi.

Trump’ın ilk döneminde ABD Merkez Komutanlığı’nın (CENTCOM) başında olan  General Joseph Votel, “Uzun zamandır politikamız bu bombaları İsrail’e vermeme yönündeydi çünkü onların bu bombaları kullanmasını istemiyorduk” dedi. ABD, bu bombayı büyük oranda bir caydırıcılık unsuru olarak görüyor; başka ülkelere verilmesi durumunda İsrail’in İran’a karşı savaş başlatabileceği endişesi taşıyor.

İran, Fordo’daki santrifüj tesisini 1981’deki İsrail saldırısından sonra bu tür risklere karşı derinlere gömülü şekilde inşa etti. O saldırıda İsrail, Bağdat yakınlarındaki yer üstü bir nükleer tesisi F-15 ve F-16 uçaklarıyla bombalamıştı. Johns Hopkins Üniversitesi’nden İran uzmanı Vali Nasr, “İranlılar, İsrail’in nükleer programlarına sızmaya çalışacağını çok iyi biliyordu ve 1981 saldırısından sonra Fordo’yu dağın içine inşa ettiler” dedi.

Yıllar boyunca İsrail, ABD’den sığınak delici bombalar alamadığı için çeşitli alternatif planlar geliştirdi. ABD eski başkanı Obama yönetimine sunulan bir planda, İsrailli komandoları taşıyan helikopterlerle tesise sızılıp içeride patlayıcı yerleştirerek tesisin imha edilmesi öngörülüyordu. Geçen yıl İsrail, Suriye’deki bir Hizbullah füze üretim tesisine benzer bir operasyon düzenleyerek başarıya ulaştı. Ancak askeri yetkililere göre Fordo’ya yönelik benzer bir operasyon çok daha tehlikeli olur.

Geçici olarak devre dışı bırakabilir

ABD’li yetkililere göre İsrail şu anda İran hava sahasında büyük ölçüde hava üstünlüğü sağlamış durumda. Ancak Fordo üzerindeki uçaklarla yapılacak saldırılar tesisi geçici olarak devre dışı bırakabilir ama tamamen yok edemez. CENTCOM’un eski başkanı General Kenneth F. McKenzie Jr., “İsrail son zamanlarda birçok gizli operasyon yaptı, ancak fizik kuralları değişmedi” diyerek Fordo’nun hala çok zor bir hedef olduğunu belirtti. 

Emekli Hava Kuvvetleri generali David A. Deptula, İsrail’in ABD yardımı olmadan da çeşitli seçenekleri olduğunu savunuyor. Örneğin, İsrail özel kuvvetleri “çeşitli yöntemlerle tesisi devre dışı bırakabilir” dedi. İsrail’in ABD büyükelçisi Yechiel Leiter da pazar günü ABC News’da yayınlanan This Week programında bu seçeneklere dolaylı olarak değindi. Leiter, “Fordo ile başa çıkmamızı sağlayacak çeşitli senaryolarımız var. Her şey gökyüzüne çıkıp uzaktan bomba yağdırmak anlamına gelmiyor” ifadelerini kullandı. Trump, ABD’ye ait B-2 uçaklarının bu bombaları atması yönünde bir talimat verse bile General McKenzie, İsrail ile koordinasyonu gerektiren teknik ve gizli birçok zorluğun bulunduğunu söyledi.

Uluslararası sonuçları büyük olur

General Votel’a göre böyle bir adımın uluslararası sonuçları da büyük olur. Örneğin, bu tür bir bombardıman, nükleer sızıntıya neden olabilir ve sivillerin hayatını tehlikeye atabilir. Votle, “Bunun dışında, ABD’nin İsrail’le birlikte İran’ın egemenliğine yapılan yasadışı bir saldırıya katıldığı yönünde uluslararası tepkiler de olur” diye ekledi.

Askeri analistlere göre İran da buna karşılık olarak bölgedeki ABD birliklerine veya hedeflerine saldırabilir. Bu da ABD’nin yeniden Orta Doğu’da savaş konumuna geçmesi anlamına gelir. Trump ise bölgedeki yeni askeri maceralara girişmek istemediğini açıkça belirtti ve ABD’nin Ortadoğu’da yeni bir savaşa girmesine karşı olan destekçilerini kırmak istemiyor.