İran’ın Direniş Ekseni neden sahada yok?

Bir zamanlar İran’ın bölgesel etkisinin temel taşları olan müttefik gruplar, giderek tırmanan çatışmalar karşısında artık önceliği kendi hayatta kalmalarına veriyor. Hizbullah ve Hamas zayıflamış durumda; Irak’taki savaşçılar ekonomik kazançlara, Husiler ise kendi çıkarlarına odaklanmış halde. İsrail’in İran içindeki istihbarat gücünü gözler önüne seren sızmalar, İran’ın müttefiklerini şoke etti; bu da onları temkinli olmaya ve öncelikle kendi güvenliklerini düşünmeye yöneltti.

On yıllar boyunca İran liderleri, İsrail ve Amerika’ya duyulan ortak nefrete dayalı bir milis ağı inşa ederek bölgesel nüfuz elde etmeye ve rejimi korumaya çalıştı. Ancak şimdi teokratik rejim kendi varlığını koruma mücadelesi verirken, müttefikleri sahada yok.

Lübnan’daki Hizbullah, bir zamanlar İran’ın Direniş Ekseni’nin en güçlü kolu olarak görülürken, İsrail’in İran’a saldırmasından bu yana tek bir füze bile fırlatmadı. Geçen yıl boyunca İsrail saldırıları, grubun askeri gücünü ve lider kadrosunu büyük ölçüde yok etti. Filistinli silahlı grup Hamas ise 20 aylık savaşın ardından lider kadrosunun öldürülmesi ve Gazze’nin yıkımıyla eski halinin gölgesine dönüştü. Irak’taki İran yanlısı Şii savaşçılar ise daha önce yaptığı gibi ABD üslerini hedef almıyor. Yemen’deki Husiler geçen hafta pazar günü İsrail’e birkaç füze fırlattı ancak sonrasında sessizliğe büründü.

Çekingen hale geldiler

Bu yıkıcı savaşlar, İran’ın müttefiklerini İsrail’e karşı harekete geçmek konusunda çekingen hale getirdi. İsrail’in üstün askeri ve istihbarat kapasitesi karşısında tedirgin olan bu grupların çoğu, şimdi kendi çıkarlarını koruma peşinde. Örneğin, Irak’taki bazı milisler petrol sektöründen büyük kazançlar sağlıyor. Hizbullah gibi diğer gruplar ise Tahran’dan yeterince destek görmediklerine inanarak yeniden yapılanmaya yönelmiş durumda. Bu bilgiyi düzenli olarak grup yetkilileriyle görüşen Arap diplomatlar aktarıyor.

Chatham House adlı düşünce kuruluşunda Irak Girişimi Direktörü olan Renad Mansour, “Şu anda tüm bu gruplar için mesele hayatta kalmak. Bu tür askeri kampanyaların ne kadar yıkıcı olduğunu çok iyi biliyorlar” dedi. Ancak diplomatlara ve analistlere göre, ABD’nin İsrail’le birlikte İran’ı bombalaması durumunda bu denge değişebilir. ABD’nin yeni bir Ortadoğu savaşını körüklemesi, anti-Amerikan öfkeyi tırmandırabilir ve İran’la dayanışma gösterisi olarak şiddetli tepkileri tetikleyebilir.

İran’ın gerileyen gücü ve İsrail’in darbeleri

Kendi kendini koruma güdüsü, İran’ın Ortadoğu’daki etkisinin yıllar süren gerilemesini takip ediyor. Bu sürecin doruk noktası ise geçen hafta cuma günü başlayan İsrail saldırıları oldu. Ocak 2020’de ABD’nin gerçekleştirdiği bir insansız hava aracı saldırısında, İran’ın Dini Lideri Ayetullah Ali Hamaney’den sonra ikinci en güçlü ismi olan General Kasım Süleymani öldürüldü. Süleymani, İran’ın bölgesel milis ağlarının koordinasyonundan sorumluydu.

7 Ekim 2023’te Hamas’ın İsrail’e gerçekleştirdiği ve yaklaşık 1.200 kişinin ölümüne, 250 kişinin rehin alınmasına yol açan saldırılar, İran için bir dizi darbeyi tetikledi. İsrail, Hamas ve Hizbullah’ı sistematik biçimde hedef alırken, İran bu gruplara sahada ciddi bir destek sağlamadı.

2023 sonlarında ve geçen yıl içinde İsrail hava saldırıları, Şam’da üst düzey İslam Devrim Muhafızları komutanlarını öldürdü ve İran’ın Suriye’deki komuta yapısını felç etti. İran, aralık ayında Suriye diktatörü Beşar Esad’ı devirmek üzere başlatılan muhalif saldırıya karşı Irak’taki müttefiklerini harekete geçirmedi; ardından da bölgeden çekilerek Suriye’deki 10 yıllık nüfuzuna fiilen son verdi. Renad Mansour, bu grupların birçoğunun kafasında, “Şimdi direnme zamanı mı, yoksa başını eğip bu çatışmadan uzak durma zamanı mı?” sorusunun olduğunu belirtti. 

İsrail’in saldırıları İran’ı hem askeri hem siyasi anlamda zayıflattı; nükleer tesisleri, silah sistemleri, enerji altyapısı ve üst düzey yöneticiler hedef alındı. Ancak İran’ın müttefiklerini asıl sarsan unsur, İsrail istihbaratının İran içindeki derinliğinin ortaya çıkması oldu. İsrail, İran içinde konuşlu dronlarla saldırılar düzenleyebildi ve üst düzey askeri figürlerin yerini önceden biliyordu. Ortadoğu uzmanı ve Cambridge Üniversitesi Girton College başkanı Elisabeth Kendall, “İran’a bu kadar yoğun şekilde istihbarat tarafından sızıldığını görmek Husiler için oldukça sarsıcı olmuştur. Muhtemelen şu anda geri planda kalmaları gerektiğini, hareket ederlerse yerlerini belli edeceklerini düşünüyorlardır” dedi.  Irak’taki Şii milis liderleri teknolojiyi çok temkinli kullanıyor. Geçici telefonlar (burner phone) tercih ediyorlar, numaralarını sık sık değiştiriyor ve internette nadiren çevrimiçi oluyorlar.

Bekle-gör stratejisi 

Hizbullah, İran’a yapılan saldırıları kamuoyuna açık şekilde kınadı. Gruba yakın bir kaynak, İran’ın bu çatışmayı müttefiklerine gerek duymadan yürütebileceğini ve Hizbullah’ın şu anda bekle-gör modunda olduğunu ifade etti. Arap diplomatlara göre grup, şu an savaşa sürüklenmekten çok yeniden yapılanmaya ve finansal gücünü toparlamaya odaklanmış durumda. Ayrıca, geçen yıl İsrail’le çatışma sırasında İran’dan yeterli destek alamadıkları yönünde içerde memnuniyetsizlik olduğuna dair işaretler de var.

İsrail saldırısından bir gün önce, Hizbullah lideri Naim Kasım, televizyonda Lübnanlı bir siyasi figür olarak röportaj verdi. Ofisinde ne İran bayrakları ne de Hamaney’in fotoğrafları vardı. Bu da grubun İran’dan bir nebze uzaklaşarak, Lübnan’daki kökenlerine daha çok vurgu yaptığını gösteriyor.

İsrail’in Hizbullah üyelerinin cihazlarını patlattığı ve grubun lideri Hasan Nasrallah’ı öldürdüğü bildirildikten sonra, bazı üyeler İran’ın kendilerini korumak için yeterince çaba göstermediğini düşündü. Bazı Hizbullah yetkilileri, bu istihbarat açıklarından İslam Devrim Muhafızlarını sorumlu tuttu.

İran destekli onlarca milisin bulunduğu Irak’ta sadece Kataib Hizbullah isimli grup bir açıklama yaptı. Grup, İran’ın İsrail’i caydırmak için kendi başına yeterli olduğunu ancak ABD savaşa girerse bölgedeki Amerikan varlıklarını hedef alacaklarını duyurdu. Arap diplomatlara göre Irak Başbakanı Muhammed Sudani, milis liderleri üzerinde baskı kurarak çatışmadan uzak durmalarını ve provokatif açıklamalardan kaçınmalarını istiyor.

Iraklı savaşçıların öncelikleri de değişmiş durumda. Birçok grup lideri artık hükümette yer alıyor, kamu ihalelerine erişimleri var ve Irak’ın petrol zenginliğinden yararlanıyor. İran’a sadık olsalar da artık kararlarını kendi çıkarlarına göre veriyorlar.

Husiler: İran'la koordineli ama öncelik kendi gelecekleri

Husiler, her ne kadar “Amerika’ya ve İsrail’e ölüm” gibi sloganlar kullansa da hiçbir zaman tamamen İran’ın güdümüne girmediler. Mart ve nisan aylarında haftalarca süren ABD hava saldırıları, Husilerin füze ve drone kapasitesini ciddi şekilde düşürdü. Bazı analistler ise Husilerin şu anda uygun zamanı beklediklerini ve İran’ın diplomatik çözüm arayışına öncelik verdiği için geri planda durduklarını belirtiyor. Uluslararası Kriz Grubu Yemen analisti Ahmed Nagi, “Husiler hala İran’la yakın koordinasyon içinde. İran–İsrail çatışmasına sınırlı katılımları bilinçli bir stratejiyi yansıtıyor” dedi.