Gates Vakfı’nın 25 yıllık misyonu tehlikede

Donald Trump’ın yeniden seçilmesiyle birlikte dış yardımları adım adım sökerek ortadan kaldıran yeni yönetim, Bill Gates’in küresel sağlığa adanmış devasa hayırseverlik ağını da doğrudan hedef aldı. 25. yılını kutlamaya hazırlanan Gates Vakfı, şimdi tarihindeki en büyük krizle karşı karşıya.

27 Aralık’ta Bill Gates, Mar-a-Lago’da Trump’la üç saatlik bir akşam yemeği yedi. Çocuk felci gibi ortak ilgileri olan konuları konuşan iki isim, görüşmenin sonunda umut verici bir ton yakalamıştı. Gates, Trump’ın küresel sağlık konusuna ilgisinden “etkilendiğini” belirtmişti. Ancak bu iyimserlik uzun sürmedi.

Trump göreve başlar başlamaz, Gates Vakfı’nın çalışmalarını mümkün kılan küresel sağlık altyapısının taşlarını yerinden oynatmaya başladı. ABD’nin dış yardımlarını dondurmasının ardından, Gates Vakfı’nın fonladığı teknolojileri dünyaya ulaştıran USAID de Elon Musk tarafından dağıtılmaya başlandı.

Trump yönetimi, aynı zamanda büyük üniversiteler ve hukuk firmaları gibi liberal sayılan kurumlara karşı cezalandırıcı bir kampanya yürütüyor. Hayır kurumları da sıradaki hedef olmaktan endişeli. Gates Vakfı, içeride iletişimlerin minimuma indirilmesini, sosyal medya hesaplarının kilitlenmesini ve Telegram-Signal gibi şifreli uygulamalara geçişi teşvik etti.

Gates, Trump’la ortak bir zemin bulmaya çalıştıysa da sonuç alamadı. Dışişleri Bakanı Marco Rubio, Gates’le görüşmeyi bile reddetti. Gates’in kamuya yansıyan tepkileri ölçülü oldu; vakıf, yalnızca Gavi’ye desteğin kesileceği haberi üzerine, “derin bir rahatsızlık” ifade eden bir X paylaşımı yaptı.

Trump cephesi ise Gates Vakfı’nı doğrudan hedef alıyor. Başkan Yardımcısı J.D. Vance, vakfı “Amerikan toplumunun kanserlerinden biri” olarak nitelendirdi. Stephen Miller, vakfın ırksal eşitlik odaklı çalışmalarını "Marksist" olarak etiketledi. Elon Musk ise Gates’in Tesla hisselerini aşağı yönlü oynadığını öne sürerek, iklim bağışlarını ikiyüzlü bulduğunu belirtti.

Vakfın 75 milyar dolarlık fonu ve 2.000’den fazla çalışanı olsa da, doğrudan hizmet sunmayan bu yapı hükümetlerle ve özel sektörle iş birliğiyle çalışıyor. Ancak USAID’in dağılması, CDC ve NIH bütçelerinin kesilmesiyle birlikte ABD destekli küresel sağlık sisteminin neredeyse tamamı yıkılmış durumda.

Sıtma aşısı araştırmalarından Afrika’daki HIV önleme programlarına kadar Gates Vakfı’nın onlarca yıllık projeleri ya durduruldu ya da silindi. En büyük darbelerden biri, Gavi’ye verilen desteğin kesilmesi oldu. Gates’in kurucu ortaklarından olduğu Gavi, birçok yoksul ülkeye çocuk aşıları sağlıyordu.

Trump’ın ardından gelen bu kesintiler, vakıf içinde stratejik bir yeniden yapılanma sürecini tetikledi. Vakıf, Gavi ve AIDS, tüberküloz, sıtmayla mücadele eden Küresel Fon’a ABD desteğinin devamı için lobi yapıyor. Ayrıca Afrika ve Asya’da USAID’in yarattığı boşlukları analiz etmek ve temel hizmetleri yeniden yapılandırmak üzere 30 milyon dolarlık kaynak ayırdı.

Ancak vakıf içindeki bazı yöneticiler, yaşananların büyüklüğünü öngöremediklerini kabul etti. USAID’in tamamen dağıtılması gibi senaryolar seçim öncesi tartışılmış ama “abartılı” bulunarak rafa kaldırılmıştı. Gates’in bu kriz döneminde TED Konferansı’nda dağıttığı rozetlerde yazan slogan ise, bu tabloyla çelişkili bir duygu yaratıyor: “İyimser.”