Dünya Solaklar Günü kutlu olsun (Solakların dikkat çeken özellikleri)
Dünya Solaklar Günü, insanları azınlıkta olan solak bireylerin deneyimlerini anlamak, onları desteklemek ve solaklığın olumlu yönlerini takdir etmeye teşvik etmek için her yıl 13 Ağustos'ta kutlanıyor. Bu amaçla solaklara özel etkinlikler, ürünler veya bilinçlendirme kampanyaları düzenleniyor dahası farklılıkları kutlamak için bir fırsat sunulmaya çalışıyor. 1976’da Solaklar Kulübü’nün kurucusu Dean R. Campbell tarafından başlatılan bu özel gün, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 10’unun karşılaştığı günlük engellere dikkat çekmeyi amaçlıyor. Gelin solaklar hakkında çok bilinmeyen bilgilere ve dünyaca ünlü solaklara yakından bakalım...
Tarih boyunca damgalanma
Ne yazık ki, solaklar tarih boyunca çoğu zaman şeytani ya da kötü niyetli olarak görüldü. Kara büyü, sık sık “sol el yolu” olarak anıldı hatta Orta Çağ’da solakların şeytanla iş birliği yaptıkları gerekçesiyle kazığa bağlanarak yakıldığı oldu. Bu önyargının oluşmasında, Tanrı’nın sağ elini tercih ettiği vurgusunun yer aldığı Hristiyanlık da dahil olmak üzere pek çok dini metnin sağ ele atfettiği önem etkili olmuş olabileceği değerlendiriliyor.
Tarih boyunca süregelen bu yaklaşım, günlük dile de yansımış; sol taraf kötülük, uğursuzluk ya da beceriksizlikle özdeşleşmiştir. Örneğin “uğursuz” kelimesi, Latince “sol” anlamına gelen “sinister” kelimesinden türemiştir. Benzer şekilde, “sağ” yönünü ifade eden kelimeler pek çok dilde “doğru” ya da “haklı” anlamı taşır. Fransızca’da “gauche” sakar anlamına gelir; İtalyanca “sinistra” yine olumsuz çağrışımlar taşır; İspanyolca ve Portekizce’de “por izquierda” ifadesi, yolsuzluk veya hileli iş yapmak anlamına gelebilir; Almanca’da “links” kelimesi, “sakar” anlamına gelen “linkisch” ile yakından ilişkilidir.
Bu tür ifadeler sayısızdır. Örneğin Lehçe “miec dwie lewe rece”, Hollandaca “twee linkerhanden hebben” ve Macarca “ketbalkezes” deyimlerinin hepsi “iki sol ele sahip olmak” yani sakar olmak anlamına gelir.
Eğitimde zorlama
Dolma kalemlerin icadından önce daldırma kalemle sol elle yazmak, mürekkebin kâğıda bulaşması anlamına gelirdi. Okullarda ise çocuklar sağ elleriyle yazmaya zorlanıyordu hatta sol ellerinin arkadan bağlandığı vakalar dahi belgelenmişti. Bu sert ve baskıcı uygulama, 2007 yılında yapılan bir araştırmaya göre, ABD’den Rusya’ya, Tayvan’a kadar farklı ülkelerde ve eğitim sistemlerinde yaygındı. Araştırmaya göre, doğuştan solak çocukların yaklaşık yüzde 59,3’ü sağ elini kullanmaya zorlanmıştı.
Kültürel çağrışımlar
Olumsuz çağrışımlar büyücülük ve sakarlık ile bitmiyor. Sol el dünyanın birçok yerinde hâlâ kirli kabul ediliyor. Örneğin Hindistan, Pakistan, Nepal ve Orta Doğu'da sol elle bir şeyler almak ya da yemek yemek kaba bir davranış olarak kabul edilir. İslam'daki kişisel hijyen kuralları uyarınca, Müslümanlar arasında temizlik için sol elin kullanılması da gelenekseldir. Birçok Müslüman ülkede kültürel olarak sağ adımla evden çıkmak aynı şekilde işe başlamak ya da yatağın sağ tarafından kalkmak pozitif bir anlam ve hareket olarak kabul edilirken tersi negatif olarak görülür.
Solak olma olasılığı erkeklerde daha yüksek. 2008 yılında yayımlanan “Solaklıkta Cinsiyet Farklılıkları: 144 Çalışmanın Meta-Analizi” başlıklı araştırmada, erkeklerin yüzde 23’ü solak olarak tespit edildi.
Yaratıcı bir avantaj mı?
Solakların daha yaratıcı olduğu düşünüldüğünde, haberler o kadar da kötü değil. 2021 yılında yapılan bir beyin taraması çalışması, solakların yaklaşık yüzde 20’sinde hareketle ilgili alanlarda daha fazla sağa eğilimli beyin aktivitesi görüldüğünü ortaya koydu. Bu oran, sağ elini kullananlarda yalnızca yüzde 5 civarındaydı.
Araştırmalar ayrıca, solak bireylerin belirli görevlerde beynin sağ yarımküresini kullanma olasılığının daha yüksek olduğunu belgeliyor. Bu yarımküre genellikle yalnızca uzamsal farkındalıkla değil, aynı zamanda yaratıcılıkla da ilişkilendiriliyor. Leonardo da Vinci, Charlie Chaplin, Jimi Hendrix, David Bowie ve Kurt Cobain’in solak olması bu yüzden pek şaşırtıcı değil. Diğer ünlü solaklar arasında Oprah Winfrey, Hugh Jackman, Lady Gaga, Prens William, Jennifer Lawrence ve The Simpsons’ın yaratıcısı Matt Groening bulunuyor — bu da Bart Simpson’ın neden sol eliyle yazdığını açıklıyor.
Solaklar kendilerini ayrıcalıklı görüyor
Solaklar da bu günde kendilerini ‘solak olduğu için’ daha ‘ayrıcalıklı’ görüyor. Hatta tarihteki önemli kişiliklere bakarak kendilerine solaklığın tanrı tarafından sunulmuş bir ‘süper güç’ olduğuna bile inanıyor... Gerçekten de solak insanlar nüfusun genelinde yüzde 10’luk bir azınlık iken, beceri ve zekaları ile bu oranın üzerinde bir performans gösteriyor...
Solakların “zekasını nakde çevirme konusunda” sağ elini kullananlara göre daha başarılı olduğu bugün bilinen bir gerçek. Microsoft'un sahibi Bill Gates ve Apple'ın kurucusu Steve Jobs ile dünyanın en ünlü televizyoncusu sayılan Oprah Winfrey de birer solak. Dünya zenginler listesindeki solakların oranı genel nüfustaki solak oranından 2,5 kat fazla.
Sporda öne çıkıyorlar
Solakların sporda daha başarılı olduğu artık olimpik anlamda kabul edilen bir gerçek. Örneğin, ünlü eskrim şampiyonu Race Imboden, olimpiyatlarında 198 sağlak arasından sıyrılarak şampiyon oldu. Dünya futbolunda da en yetenekli ve pahalı yıldızların sol ayaklı olduğunu bilemeyen yok: Pele, Maradona, Messi gibi... Amerika'da beyzbol oyuncularının en değerlisi olan atıcıların yüzde 25'i solak. En çok kazanan 10 atıcının ise 6’sı solak. Tenisten boksa bireysel sporlarda da solaklar yetenekleri ve ‘rakibe ters gelen’ stili ile öne çıkıyor.
Zarif insanlar
Solaklar yemek yerken görgü kurallarına uyma bakımından da avantajlı. Ortaçağ’dan beri çatalı sağ elle tutmak bir görgüsüzlük işareti. Bu anlamda sağ elle çatal veya kaşık tutanlar aslında daha zor bir iş yapıyor. Mesela, sağ elle yemek yiyenler genellikle eti solla kesip sonra değiştirerek sağ elle yiyor. Solakların ise böyle bir derdi yok. Yani daha şanslılar. Dolayısıyla da doğuştan kibarlar...
Ünlüler cephesinde de solak olmanın başka bir güzelliği var. Son yıllarda Oscar ödüllerine damga vuran ve gerçek anlamda altın çağını yaşayan Jennifer Lawrence bir solak. Dünyanın en güzel kadınlarından Scarlett Johansonn da solakların cazibe sembolü. Nicole Kidman, Angelina Jolie, Julia Roberts ve Tina Fey gibi ünlü ve güzel kadınların da solak oldukları için ayrı bir karizmaları bulunduğunu es geçmeyin. Hollywood'un ünlü erkekleri arasında da solaklar baş köşede. Jim Carrey, Tom Cruise, Charlie Chaplin, Robert De Niro, Morgan Freeman ilk akla gelenler...
Müzikte dahiler
Solaklar aynı zamanda müzik dünyasını da sallamış insanlar. Kendileri için özel enstrümanlar üretilir, onlar da bu tasarımları gerçek anlamda 'konuştururlar'. Jimi Hendrix'i ya da Kurt Cobain'i kim gitarsız hayal edebilir... Paul McCartney, Justin Bieber, Eminem, Ricky Martin, Sting say say bitmez...
Genlerden gelen bir özellik
Solaklık genlerle ve beyinle ilgili bir insan özelliği. Daha doğrusu sadece insana has olmayıp bazı hayvan türlerinde de kendini gösteren biyolojik bir özellik. Solak bir insanla sağlak bir insanın beyinlerinde farklı organizasyonlar vardır. Sağlak insanlarda bu duruma “sağa şift geni” denilen bir gen yol açar.
Türkiye’de erkeklerin yüzde 6,1'i kadınların yüzde 4,4'ü solak.
Solakların farklı sosyal zekası ve yaratıcı özellikleri siyaset alanında da kendini gösteriyor. ABD tarihindeki başkanların en başarılıları da solaktı. ABD başkanları arasında solakların oranı yüzde 23’ün üzerinde. Son beş başkandan üçü solaktı. Barack Obama, Bill Clinton, George W. Bush... Ayrıca Gerald Ford ve Harry Trumanen ünlü solak başkanlar olarak tarihe damga vurdu. İngiltere’de de iki dönem başbakanlık yapanlık yapan David Cameron da solak...
Tarihteki başarılı solaklar
Albert Einstein, Mozart, Beethoven, Napolyon Bonapart, Leonardo da Vinci, Sezar, Josh Holloway, Fidel Castro, Michelangelo, Isaac Newton, Picasso, Marilyn Monroe, Muhammed Ali Clay, Mark Twain, Ronald Reagan, Bob Dylan, Benjamin Franklin, John F. Kennedy…
Solak ya da sağlak olduğumuz nasıl belirleniyor
Solak olmanın kökeni tabii ki beynimize uzanıyor. Beyin sağ ve sol olmask üzere iki lobdan oluşuyor. Solak ve sağlakların beynindeki en temel fark, beynin sağ ve sol loblarını birbirine bağlayarak iki beyin lobunun iletişimini sağlayan “corpus kallosum” adındaki yapı ile alakalı. Solaklarda iki lob arasındaki iletişim yoğunluğu sağlaklara göre çok daha önemli. Tıp dünyası şu an için solaklık ya da sağlaklıkta genetik faktöre dair net bir açıklama getiremiyor.
Yapay zekada önyargı: Peki ya solaklar?
Bugün Dünya Solaklar Günü, el tercihi kadar basit bir şeyin bile yapay zekadaki önyargıyı nasıl ortaya çıkarabileceğini göstermek için mükemmel bir zaman. Dünyada her 10 kişiden yalnızca 1’i solak. Ama pek çok veri setinde bu bilgi hiç yer almıyor. Sonuç? Yapay zekâ sessizce şunu varsayıyor: Herkes sağlak.Örnek vermek gerekirse:
- Bir yapay zeka destekli çizim aracı, yalnızca sağ el hareketleriyle eğitildi.
- Solak kullanıcılar bu aracı denediğinde sistem, çizgilerini “düzeltmeye” çalıştı çizimleri bozdu çünkü onların doğal el hareketlerini hata olarak algıladı.
Önyargı her zaman kendini açıkça belli etmez. Bazen, hangi verileri toplayıp hangilerini yok saydığımız gibi görünmez tercihlerde saklıdır.
