Çin yapay zeka yarışında ABD'nin liderliğini zorluyor

Çinli yapay zeka şirketleri, ABD’nin küresel hakimiyetini gevşetiyor; Amerikan üstünlüğüne meydan okuyarak teknolojide küresel bir silahlanma yarışının zeminini hazırlıyor. Avrupa, Orta Doğu, Afrika ve Asya’da çok uluslu bankalardan kamu üniversitelerine kadar birçok kullanıcı, ChatGPT gibi Amerikan ürünlerine alternatif olarak DeepSeek gibi girişimler ve e-ticaret devi Alibaba gibi Çinli şirketlerin büyük dil modellerine yöneliyor. Wall Street Journal'a konuşan kaynaklara göre  HSBC ve Standard Chartered bankaları, DeepSeek’in modellerini şirket içinde test etmeye başladı. Dünyanın en büyük petrol şirketi Saudi Aramco ise kısa süre önce DeepSeek’i ana veri merkezine kurdu.

Beyaz Saray, veri güvenliği endişeleri nedeniyle şirketin uygulamasının bazı devlet cihazlarında kullanımını yasaklamış olsa da Amazon Web Services, Microsoft ve Google gibi büyük Amerikan bulut hizmeti sağlayıcıları bile müşterilerine DeepSeek’i sunuyor.

Araştırma şirketi Sensor Tower’ın verilerine göre OpenAI’ın ChatGPT’si halen dünyanın en yaygın kullanılan YZ sohbet botu olmayı sürdürüyor: Küresel çapta 910 milyon indirmeye karşılık, DeepSeek 125 milyon indirme sayısına ulaştı. Amerikan yapay zeka modelleri, üstün yarı iletken altyapısı, öncü araştırmalar ve büyük mali kaynaklara erişimi sayesinde halen sektörün altın standardı olarak görülüyor.

Teknolojik Soğuk Savaş

Ancak pek çok sektörde olduğu gibi Çinli şirketler de çok daha düşük fiyatlarla neredeyse eşit performans sunarak müşterileri kendilerine çekmeye başladı. Harvard Üniversitesi’nden araştırmacılar tarafından haziran başında yayımlanan bir küresel rekabet raporu, Çin’in yapay zekanın iki temel yapı taşı olan veri ve insan sermayesinde avantajlı olduğunu ortaya koydu.

Bazı sektör uzmanlarına göre bu rekabet, dünyayı Amerikan ya da Çinli sistemlerden birini seçmeye zorlayacak bir teknolojik Soğuk Savaş'a sürüklüyor. Microsoft Başkanı Brad Smith, yakın tarihli bir Senato oturumunda, “Bu yarışta ABD mi kazanacak yoksa Çin mi, bunu belirleyecek en büyük faktör hangi teknolojinin dünyada daha yaygın benimsendiği olacak. Kim daha önce yayılırsa, onun yerini almak çok zor olur" dedi. 

Çinli AI şirketleri, ABD tarafından önlerine çıkarılan engellere rağmen hızla ilerliyor. Washington, Çin’in yapay zekâyı gözetim ya da askeri amaçlarla kullanmasından endişe ederek Çinli AI şirketlerinin Amerikan çiplerine, bilgi birikimine ve finansmana erişimini sınırladı, hatta daha fazla kısıtlama getirmeye hazırlanıyor.

Buna karşılık Pekin, ABD’ye olan bağımlılığı en aza indirerek kendi YZ tedarik zincirini oluşturmak için büyük paralar harcıyor. Askeri dergilerde yayımlanan makaleler, Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nun da tıpkı ABD ordusu gibi yapay zekâdaki gelişmeleri stratejik avantajlar için kullanma yollarını aktif olarak araştırdığını gösteriyor. Ancak bu çalışmaların ne kadar ilerlediğini saptamak zor. ABD’li milletvekilleri, Çin’de geliştirilen YZ sistemlerinin federal kurumlarda kullanımını yasaklayan iki partili bir yasa tasarısı sundu.

Sistemler birbirine karşı daha kapalı hale geldikçe, sektör uzmanları AI modellerinin kullanıcıları dezenformasyon ve propaganda balonlarına hapsetme konusunda daha serbest kalacağına inanıyor. Daha da ileriye gidilirse, ABD ile Çin arasında güvenlik ve etik konularında iş birliğinin tamamen kopması, yapay zekâ kaynaklı askeri ya da toplumsal tehditlerle mücadele etme kapasitesini ciddi şekilde zayıflatabilir.

Küresel AI pazarındaki bu kırılma, Batılı çip ve donanım üreticilerine şimdiden milyarlarca dolarlık satış kaybına mal oldu. ABD'de Trump yönetimi, Nvidia’nın Çin için özel olarak sadeleştirdiği H20 AI çipinin satışını durdurduğunda, Jefferies adlı araştırma kuruluşu bu kararın Nvidia’ya 10 milyar dolarlık gelir kaybına neden olacağını öngördü. Çinli YZ modellerinin dünya çapında benimsenmesi, Google ve Meta gibi Amerikan şirketlerinin pazar payını ve kazançlarını da azaltabilir.

Bu yıl özel bir şirket olan OpenAI, yurtdışında büyümeye odaklandı ve Avrupa ile Asya’da ofisler açtı. OpenAI, 25 Haziran’da Substack’te yayımladığı bir yazıda Çinli YZ girişimi Zhipu AI’nin Güneydoğu Asya, Orta Doğu ve Afrika’daki ülkelerde YZ altyapısı kurmalarına yardım ederek ciddi ilerleme kaydettiğini yazdı.

Şirket, bu Çinli girişimin amacının “Amerikan veya Avrupa rakiplerinden önce Çin sistemlerini ve standartlarını gelişmekte olan pazarlara yerleştirmek” olduğunu belirtti ve şirket yöneticilerinin sık sık Çin Komünist Partisi yetkilileriyle görüştüğünü iddia etti. OpenAI da dünya genelinde hükümetlere YZ çözümleri sunan benzer bir iş modeline sahip. OpenAI CEO’su Sam Altman mayıs ayında,  “Demokratik YZ'nin otoriter YZ'ye karşı kazanmasını istiyoruz" dedi. 

Amerikan YZ şirketleri, yapay süper zeka alanında devrim yaratacak atılımlar peşinde koşarken, Çin’in yapay zeka sektörü daha çok pratik uygulamalar geliştirmeye odaklanmış durumda. Bu yaklaşım, kullanıcıları daha hızlı kazanmasına yardımcı olabilir. Tencent ve Baidu gibi önde gelen Çinli YZ şirketleri, modellerini açık kaynak olarak yayımlayarak kullanıcıların bunları kendi ihtiyaçlarına göre düzenlemesine olanak tanıyor. Bu durum, geliştiricileri ve küresel şirketleri Çinli modelleri benimsemeye teşvik ediyor.

"17 kat daha ucuz"

Analistler, bu gelişmenin OpenAI ve Anthropic gibi modellerini kapalı tutan ve hizmetlerine yüksek ücret talep eden Amerikan şirketleri üzerindeki baskıyı artırabileceğini söylüyor. Wall Street Journal’ın sahibi olan News Corp, OpenAI ile içerik lisans anlaşmasına sahip.

Küresel işletmelere sosyal medya ve pazarlama içeriği gibi görevler için özel AI araçları geliştirme imkânı sunan Kıbrıs merkezli platform Latenode’un kurucu ortağı Oleg Zankov’a göre dünya genelindeki kullanıcıların beşte biri artık DeepSeek modelini tercih ediyor. Zankov, “DeepSeek genel olarak aynı kalitede ama 17 kat daha ucuz" dedi.  Bu nedenle özellikle Şili ve Brezilya gibi bütçesi ve bilgi işlem gücü sınırlı ülkelerde müşteriler için cazip hale geliyor.

Alibaba’ya göre şirketin amiral gemisi açık kaynaklı YZ modeli olan Qwen üzerine geliştirilen türev model sayısı 100.000’i geçti. Tokyo merkezli YZ girişimi Abeja, geçen sonbaharda Japonya Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı için özel modeller geliştirirken Google ve Meta gibi rakipler yerine Qwen’i tercih etti.

Güney Afrika’daki Witwatersrand Üniversitesi’nde araştırma yöneticileri, DeepSeek’i açık kaynaklı olması ve çevrimdışı kullanılabilmesi nedeniyle deneme amaçlı bir hibe yazım projesinde kullandı. Üniversitenin e-araştırma direktörü Taariq Surtee’ye göre bu, üniversite verilerini güvende tutmalarını sağladı.

Taraf seçmek

Birkaç yıl önce Amerikan ve Çinli YZ sektörleri birbiriyle sıkı şekilde bağlantılıydı. PitchBook verilerine göre 2018 yılında ABD’li yatırımcılar Çin’deki YZ sektörüne yapılan 21,9 milyar dolarlık yatırımların yaklaşık yüzde 30’una katıldı. Seçkin Çinli öğrenciler Amerikan üniversitelerine ve Silikon Vadisi’ndeki şirketlere akın ediyordu. Bugün ise ABD’li risk sermayedarlarının Çinli YZ şirketlerine yaptığı yatırımlar neredeyse tamamen kurumuş durumda. Çinli vatandaşlar artık ABD’de eğitim almak ve çalışmakta daha fazla zorluk yaşıyor.

Sektör analistlerine göre Amerikan YZ şirketlerinin küresel etkisi azaldıkça, ABD’nin bu teknolojinin nasıl kullanılacağına dair küresel standartları belirleme gücü de azalıyor. Bu da bazı uzmanlara göre Pekin’in kendi görüşlerini yayan bir Truva atı gibi Çinli modelleri kullanmasına olanak tanıyor.

Bazı kurumlar ve araştırmacılar tarafından kullanılan açık kaynaklı DeepSeek sürümü sansürsüz olsa da uygulamanın son kullanıcıya sunulan versiyonu Çin Komünist Partisi açısından hassas konularda sansürlü yanıtlar veriyor. Berkeley Üniversitesi’nden YZ politika uzmanı Ritwik Gupta’ya göre ABD aynı zamanda Çin’in YZ konusundaki hedeflerini ve yeniliklerini izleme yeteneğini de kaybetme riskiyle karşı karşıya. Gupta, "Eğer Çin küresel ekosisteme bağımlı olursa, biz bu sistemi yönetebiliriz. Ama eğer değilse, Çin kendi bildiğini okuyacak" dedi.