Yapay zeka evrensel temel gelir oluşturabilir mi?

Yapay zeka giderek daha fazla işi gereksiz kılıyor. Peki Silikon Vadisi'nin bunun için çözümü ne? Çalışma gerekmeden verilen evrensel bir maaş. Elon Musk ve Sam Altman gibi teknoloji liderleri, yapay zeka tarafından yaratılan yeni bir refah çağını öngörüyor. Bu isimlerin bazıları, yaklaşık on yıldır herhangi bir koşul olmadan verilen nakit ödemeler anlamına gelen evrensel temel gelir (universal basic income/UBI) fikrini destekliyor. UBI çoğu zaman devlet tarafından finanse edilen bir sistem olarak düşünülse de Silikon Vadisi elitleri bu gelirin yapay zeka sayesinde karşılanabileceğini düşünüyor. Onlara göre yapay zeka, insanlar yerine hem mavi yaka hem de nitelikli beyaz yaka işleri yapacak; bu sayede oluşan tasarruflar ve yeni gelirler, büyük çaplı bir servet dağıtım sistemiyle halka aktarılabilecek. Bir zamanlar tembelliği ödüllendiren sosyalist bir politika olarak görülen bu fikir, şimdi yapay zeka çağının en çok konuşulan konularından biri haline geldi.

UBI nedir?

Ekonomistler ve sosyal yardım hakları savunucuları, UBI fikrini ilk kez 1960’larda yoksulluğa çözüm olarak dile getirmeye başladı. Aynı dönemde ofislerde ana bilgisayarlar (mainframe) ortaya çıkınca ve iş kaybı korkuları baş gösterince, Georgetown Üniversitesi Katar kampüsünden felsefe profesörü Karl Widerquist'e göre bazı savunucular UBI'nin teknolojinin insanların yerini almasından doğan sorunlara çare olabileceğini düşündü.

Twitter’ın kurucu ortağı Jack Dorsey ve Facebook’un kurucu ortağı Chris Hughes, son yıllarda milyonlarca doları bu sistemin pilot uygulamalarına harcadı. Günümüzde yürütülen bazı UBI denemeleri, yoksulluğu azaltmayı veya otomasyonun etkilerine yanıt vermeyi hedefliyor; bu programlar bağışçı ve fon sağlayıcılardan gelen parayı bireylere ya da ailelere dağıtıyor.

Daha az çalışarak gelir sağlamak

OpenAI CEO’su Sam Altman, 2016’da başlattığı bir deney kapsamında düşük gelirli bireylere üç yıl boyunca her ay 1.000 dolar nakit dağıttı. Deneyi yürüten Elizabeth Rhodes’a göre alıcılar biraz daha az çalıştı ve parayı büyük ölçüde temel ihtiyaçlara harcadı. Altman, temmuz ayında Theo Von’un This Past Weekend adlı podcast’ine katıldığında artık paradan ziyade herkesin yapay zekanın ürettiği her şeyde bir sahiplik payı alması gerektiğini düşündüğünü söyledi. Böylece yapay zeka tarafından biriken servet tüm topluma yayılabilir. Bu fikre “evrensel aşırı zenginlik” adını verdi.

Altman, her insanın yılda bir trilyon “token” (büyük dil modellerinin bilgi birimi) alabileceği bir senaryo hayal etti. Bu token’lar kişisel servet olarak saklanabilir ya da satılabilir. Bu sistem, klasik kapitalist sistemdeki tekelleşmiş servet dağılımına alternatif olabilir. Tesla CEO’su Elon Musk da benzer şekilde evrensel yüksek gelir kavramını savunuyor. Ona göre yapay zeka üretimin çoğunu otomatikleştirecek ve elde edilen gelir halkla paylaşılabilecek.

Musk mayıs ayında katıldığı bir forumda, evrensel gelirin “Star Trek benzeri bir gelecek” yaratabileceğini; bu gelecekte hayal bile edemeyeceğimiz bir refah ve mutluluk düzeyine ulaşılabileceğini söyledi. Ancak sürecin kötü yönetilmesi halinde “Terminator benzeri bir gelecek” ile de karşılaşabileceğimizi ekledi. Salesforce CEO’su Marc Benioff ise şirketindeki işlerin yüzde 50’ye kadarının artık yapay zeka tarafından yapıldığını söylüyor. Benioff, evrensel temel gelirin güçlü bir savunucusu. Pandemi döneminde dağıtılan Covid-19 destek çeklerini daha geniş kapsamlı gelir dağılımı için bir model olarak gördüğünü ifade etmişti. Benioff Fortune dergisinde yazdığı bir makalede, otomasyonun gelir eşitsizliğini artıracağını ve bunun, “yeniden eğitilemeyenler ya da ailesini yetiştiren veya gönüllü çalışan ama karşılık alamayanlar” için ek gelir ihtiyacını doğuracağını belirtti. Ayrıca yapay zekanın maliyetleri düşürerek şirketlere zenginlik yaratacağını vurguladı.

Eleştirenler ne diyor?

Ne Silikon Vadisi’ndeki herkes ne de genel kamuoyu bu fikre sıcak bakıyor. Eleştirmenler, evrensel gelirin siyasi olarak gerçekçi olmadığını ve teknoloji şirketlerinin bu fikirle işsizlik ve gelir eşitsizliklerini meşrulaştırmaya çalıştığını savunuyor. MIT’den iş gücü ekonomisti David Autor, toplumun büyük kısmının gelirini sadece birkaç kaynaktan aldığı bir yapının korkutucu olduğunu ve bunun “siyasi bir hayal dünyası” olduğunu söylüyor. Autor’a göre yapay zeka liderleri evrensel geliri savunuyor çünkü ona göre herkesi işsiz bırakacaklarını biliyorlar ve bunun yerine ne yapacakları konusunda daha iyi bir fikirleri yok.

Ayrıca evrensel gelirin sadece ABD’de uygulanması durumunda, diğer ülkelerdeki insanların işlerini kaybedip hiçbir gelir elde edemeyeceğine dikkat çekiyor. Risk sermayedarı Marc Andreessen ise 2023’te yayımladığı “teknoloji iyimserliği manifestosunda” insanların anlamlı bir yaşam sürmek için çalışmaya ihtiyaç duyduğunu savundu. Andreessen, “İnsan faydalı olmak, üretmek ve gurur duymak için yaratılmıştır” diye yazdı.

Andreessen, yapay zekanın neredeyse her işi dönüştüreceğine inanıyor. Substack’te yazdığına göre UBI’ye gerek yok çünkü hükümet zaten çoğu sektörü sübvanse edecek. ABD Başkanı Trump’ın yapay zeka danışmanı David Sacks ise geçen yıl All-In podcast’inde, teknoloji patronlarının YZ patlamasından elde ettikleri serveti meşrulaştırmak için para dağıtma fikrini öne sürdüklerini ancak bunun topluma hizmet etmediğini söyledi.