ABD-Çin ticaret ateşkesi askeri amaçlı nadir toprak elementleri krizini çözmedi

ABD ile Çin arasında geçtiğimiz hafta Londra’da varılan yeni ticaret uzlaşısı, savunma sanayii için stratejik öneme sahip nadir toprak elementleri üzerindeki ihracat kısıtlamaları gibi kilit bir meselede çözüm getiremedi. Reuters’a konuşan ve görüşmelerin detayları hakkında bilgilendirilen iki kaynak, taraflar arasında bu konuda hâlen derin görüş ayrılıkları bulunduğunu aktardı.

Edinilen bilgilere göre Pekin yönetimi, ABD ordusunun savaş uçakları ve füze sistemlerinde kullanılan özel nadir toprak mıknatısların ihracatı için henüz onay vermedi. Öte yandan Washington da, Çin’in yapay zekâ alanındaki askeri uygulamalarda kullanabileceği ileri düzey çiplere erişimini sınırlamaya devam ediyor.

Londra’daki görüşmelerde Çinli müzakereciler, askeri amaçlı nadir toprak mıknatısların ihracatındaki kısıtlamaların kaldırılmasını, ABD’nin Çin’e yönelik ileri yapay zekâ çipi ihracatındaki kısıtlamalarla ilişkilendirdi. Bu yaklaşım, taraflar arasında opioid ticareti, gümrük tarifeleri ve ticaret fazlası gibi konularla başlayan müzakerelerin artık ihracat kontrollerine kaydığını gösteriyor.

Her iki ülkenin yetkilileri, Cenevre’de geçen ay varılan anlaşmaya göre 10 Ağustos’ta sona erecek mevcut tarifelerin 90 gün daha uzatılabileceğine işaret etti. Bu da taraflar arasında kapsamlı ve kalıcı bir ticaret anlaşmasının bu tarihten önce sağlanmasının düşük ihtimal olduğunu ortaya koyuyor.

Trump yönetimi yorum yapmazken, Çin’in Dışişleri ve Ticaret bakanlıkları da Reuters’ın sorularını yanıtsız bıraktı.

ABD Başkanı Donald Trump, Londra’daki anlaşmayı “harika bir anlaşma” olarak nitelendirdi. Ancak ABD Hazine Bakanı Scott Bessent, yapay zekâ çiplerine yönelik kısıtlamaların kaldırılması karşılığında nadir topraklara erişim gibi bir “al gülüm ver gülüm” yaklaşımı olmayacağını vurguladı.

Çin’in kritik rolü

Çin, nadir toprakların küresel üretiminde baskın konumda bulunuyor ve bu elementlerin işlenmesi konusunda neredeyse tekel durumunda. Geçtiğimiz ay Cenevre’de yapılan ve tarifelerde indirimi öngören anlaşma, Pekin’in nisan ayında başlattığı kritik mineral ihracat kısıtlamaları nedeniyle sekteye uğramıştı.

Buna karşılık Trump yönetimi de Çin’e, yarı iletken tasarım yazılımları, uçak motorları ve diğer ileri teknoloji ürünlerin ihracatına yönelik kısıtlamaları artırmıştı. Londra’da Çinli yetkililer, askeri kullanım dışındaki Amerikan üreticilere yönelik nadir toprak ihracat başvurularının hızlandırılacağını taahhüt etti. Bu başvurular için altı aylık lisans süresi öngörülüyor ve güvenilir Amerikan şirketleri için özel bir “yeşil kanal” uygulaması gündemde.

JL MAG Rare-Earth adlı Çinli üretici, ABD’ye ihracat da dâhil olmak üzere bazı lisanslar aldığını duyururken, Çin Ticaret Bakanlığı da bazı “uygun başvurulara” onay verdiklerini açıkladı.

Ancak uzmanlara göre, askeri amaçlı kullanılan samaryum gibi özel nadir topraklar hâlâ kapsam dışında tutuluyor. Otomotiv üreticileri ve diğer sanayi kolları ise ağırlıklı olarak disprozyum ve terbiyum gibi diğer elementlere ihtiyaç duyuyor.

Temel mesele çözülmedi

Londra’daki görüşmeler, Trump ile Çin lideri Şi Cinping’in telefon görüşmesinden kısa süre sonra düzenlendi. Trump, ABD’nin Çin’e uygulayacağı tarifeleri yüzde 55 olarak belirlerken, Çin de ABD ithalatına yüzde 10 gümrük vergisi uygulamayı kabul etti.

Trump, bu tarifeleri Çin’in ABD’ye karşı verdiği yüksek ticaret fazlası ve fentanil adlı güçlü opioidin ABD’ye akışını durdurmaması nedeniyle devreye sokmuştu.

Çin Sosyal Bilimler Akademisi’nden ABD-Çin ilişkileri uzmanı Liu Weidong, “Geçici karşılıklı tavizler mümkün, ancak ticaret dengesizliği gibi yapısal bir sorun bu sürede çözülemez” yorumunu yaptı.

Öte yandan Trump yönetimi, devam eden yargı sürecinde tarifelerin iptal edilmesi ihtimaline karşı, 301. madde kapsamında yeni bir hukuki dayanak oluşturmaya çalışıyor.

Brookings Enstitüsü’nden Ryan Hass ise Trump yönetiminin, Çin ile Trump’ın önceliklerine göre şekillenen bir anlaşma yapmanın artık mümkün olmadığını fark ettiğini belirtti.