KAAN uçağının motoru neden tartışılıyor?

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Washington'da Türkiye'nin yerli imkanlar ile ürettiği 5. nesil savaş uçağı KAAN'a tedarik edilecek motorların lisanslarının ABD tarafından durdurulduğunu açıkladı. Kaan’ın motorunun ABD yapımı olması ‘yerli’ ve ‘milli’ tartışması başlattı. Hatta ABD Başkanı Trump ile Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Beyaz Saray'daki görüşmesi üzerine polemikler gündeme oturdu. Oysa savaş uçaklarının ilk prototiplerinde yabancı motor kullanmak dünya çapında yaygın bir uygulama. Dahası KAAN'ın yerli motoru için hedeflenen tarihin 2032 olduğu daha önce açıklanmıştı.

KAAN'ın geleceği tek kaynağa bağlı değil

Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanı Haluk Görgün de eleştiriler üzerine kapsamlı bir röportaj verdi. “KAAN savaş uçağımızın teslimat takviminde bir gecikme bulunmamaktadır” diyen Görgün, tek bir kaynağa bağlı kalmadıklarını, alternatifleri değerlendirdiklerini söyledi. Görgün ayrıca 2032’de KAAN’a entegre edilmesi hedeflenen TEI’nin (TUSAŞ Motor Sanayii) TF35000 motoru için, “Seri imalat süreci planlandığı şekilde devam ediyor” sözlerini kullandı. 

Mısır ve Türkiye, KAAN savaş uçağında ortak adım atıyor

Tartışmalar, 'Yerli ve milli uçağı moturu' ABD yapımı olur mu? sorusuna odaklanıyor. KAAN’da kullanılan F110 motorunun yanı sıra diğer savunma sanayisi ürünlerinde de yabancı motorlar tercih edilebiliyor. Burada, yerli motor geliştirilene kadar yabancı güç grupları kullanma stratejisi benimseniyor. Bu başka ülkerin milli projelerinde de Türkiye'deki diğer ürünler de tercih edilebilen bir strateji. Örneğin Çin’in J-20 savaş uçakları şu an dünyanın en iyi 5. Nesil savaş uçağı olarak kabul ediliyor. Bu uçakların ilk prototipi Rusya’dan alınan Saturn/Lyulka 117S/AL-41F motoruyla uçtu.

Motor bilgisi 2023'te paylaşıldı

ABD'li şirketlerin geliştirdiği ve savaş sanayisinde kullanılan bu tür ürünlerin diğer ülkelere satılabilmesi için ABD Kongresi'nin onayı gerekiyor. Savunma Sanayii Başkanlığı Uçak Daire Başkanı Abdurrahman Şef 2023 yılında, ilk üç KAAN prototipinde kullanmak için altı adet F110 motorunun Türkiye'ye teslim edildiğini açıklamıştı. Türkiye'nin o dönem F110'ların ortak üretimi için başvuruda bulunduğu da iddia edilmişti.

Türkiye'nin ABD'den almak istediği F110 motoru

KAAN'ı üreten şirket olan Türk Havacılık Uzay Sanayii AŞ'nin (TUSAŞ) paylaştığı bilgilere göre uçağın test uçuşları ve prototipleri için Amerikan yapımı F110 motoru kullanıldı. General Electric (GE) Aerospace tarafından üretilen bu motor, F-16 ve F15EX Eagle II'lerde de kullanılıyor. GE'nin internet sitesindeki bilgilere göre 17 ülke, savaş uçaklarında bu motoru kullanıyor. F110'ların bazı parçaları Türkiye'de TUSAŞ tarafından üretiliyor.

Yerli motorun üreticisi kim?

TF35000 motorunun TEI ve TRMOTOR tarafından üretileceği açıklanmıştı. TUSAŞ Motor Sanayii AŞ (TEI) 1985 yılında kurulan bir şirket. Şirketin yüzde 46,2'si GE Aerospace'e, yüzde 50,5'i Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ'ye (TUSAŞ), geri kalan yüzde 3,3'lük kısmıysa Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı ve Türk Hava Kurumu'na ait. Şirket F110 motorları için bakım hizmeti verme yetkisine sahip. Ayrıca F110'lara parça üretiyor. TEI'nin büyük hissedarı TUSAŞ ise 1973'te Türkiye'nin savunma sanayisinde dışa bağımlılığını azaltmak için kurulmuştu.  Şirketin yaklaşık yüzde 55'i TSK Güçlendirme Vakfı'na, yüzde 45'i de Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı'na ait. Motoru TEI ile birlikte geliştirmekte olan TRMOTOR ise tamamen TUSAŞ'a ait bir şirket.

Endonezya'ya satışı etkilenir mi?

Türkiye bu yıl Endonezya ile 48 adet KAAN satışı için sözleşme imzalamıştı. TUSAŞ Genel Müdürü Demiroğlu, anlaşmaya göre bu uçakların teslimatının, yerli TF35000 motoruyla yapılacağını söyledi. Bu tür ürünlerde başka ülkelerin kritik parçalarını kullanmak, onların başka ülkelere ihraç edilmesinin önüne geçebiliyor. F110 motorlarını alamaması durumunda, hava savunmasındaki acil ihtiyaçları nedeniyle TF35000 ile üretilen ilk uçakları Endonezya'ya satmak yerine kendi envanterine katmayı tercih edebilir.

ALTAY'da Güney Kore motoru 

KAAN’da kullanılan F110 motorunun yanı sıra diğer savunma sanayisi ürünlerinde de yabancı motorlar tercih edilebiliyor. Burada, yerli motor geliştirilene kadar yabancı güç grupları kullanma stratejisi benimseniyor. ALTAY ana muharebe tankı bunun bir örneği. 2007’de başlatılan projede ilk olarak Alman motorunun kullanılması planlanmıştı. Ancak yaşanan aksaklıklar ve Almanya’nın 2016’dan sonra Türkiye’ye yönelik savunma ihracatı kısıtlamalarını artırarak motor teminine izin vermemesiyle bu, gerçekleşmedi. Türkiye, akabinde Güney Kore’ye yöneldi. Şu an üretilen ve yıl sonuna kadar iki adedi TSK envanterine girmesi planlanan BMC ALTAY tanklarında Güney Kore’den gelen güç grubu kullanılıyor. BMC Power’ın ürettiği yerli BATU motorunun ise 2026’da entegre edilmesi hedefleniyor. Savunma Sanayii Başkanı Haluk Görgün, AA’ya, “ALTAY tankı için geliştirilen BATU motorunun geliştirme ve test faaliyetleri tamamlandı, transmisyon test çalışmaları da başarıyla sürdürülmekte” açıklamasını yaptı.

Helikoper ve gemilerde de yabancı motor 

Yalnızca ALTAY tankında değil, yerli helikopterlerde de yabancı motorlar kullanılıyor. TUSAŞ’ın GÖKBEY helikopterinde, İngiliz Rolls-Royce ve Amerikan Honeywell firmalarının girişimiyle kurulan LHTEC şirketinin motoru yer alıyor. Jandarma Genel Komutanlığına, sonuncusu Ağustos ayında teslim edilen dört GÖKBEY helikopterinde de bu motor kullanıldı. GÖKBEY’in TEI-TS1400 yerli motorla teslimatı için ise 2028 hedefleniyor. Haluk Görgün konuyla ilgili, “GÖKBEY helikopterinin kalbinde olan millî TS1400 turboşaft motorunun sertifikasyon testleri devam etmekte, seri üretim çalışmaları da başarıyla yürütülmektedir” dedi. Benzer şekilde envanterdeki TUSAŞ ATAK helikopterlerinde de LHTEC’in motoru yer alırken, TS1400’ün entegrasyonu planlanıyor. Ayrıca, MİLGEM projesindeki gemilerde de yabancı güç grupları bulunuyor. BATU’nun deniz versiyonu MAVİ BATU için ise test faaliyetlerinin tamamlandığı bildirildi.

Yerli motor kullanılan ürünler

Yerli motor kullanılan araçlar da bulunuyor. Bayraktar TB3, TEI’nin PD200 motoruna sahip. TSK’nin kara unsurlarındaki askeri araçlar VURAN ve KİRPİ’de de BMC Power TUNA motorları kullanılıyor. Füze ve mühimmatlardan ATMACA, SOM, ÇAKIR ve KARA ATMACA’da da yerli jet motorları yer alıyor.

ABD'den KAAN analizi

ABD merkezli uluslararası ilişkiler dergisi National Interest, geçtiğimiz aylarda yayınladığı KAAN'ın teknik özelliklerini ve stratejik önemini konu alan analizinde, Türkiye'nin milli projesiyle 5. nesil savaş uçağı üretebilen az sayıda ülkeden biri haline geldiği vurgulandı. Kaan'ın Ankara'nın bugüne kadarki en iddialı havacılık ve uzay girişimi" olduğunu belirtti. KAAN programını, "ülkelerin bağımsızlık ve kendi kendine yeterlilik arayışı içinde olduğu bir dönemde" ortaya çıkan küresel eğilimin parçası" diye niteleyen National Interest, şu ifadeleri kullandı:

"Ankara’nın bugüne kadar başlattığı en iddialı havacılık ve uzay projesi olan KAAN, TF-X adıyla da biliniyor. Program, ABD’den tedarik edilen ve ömrünü dolduran General Dynamics F-16 Fighting Falcon filosunun yerini almak üzere başlatıldı. KAAN'ın hava üstünlüğü, derin taarruz ve ağ tabanlı savaş dahil olmak üzere çok çeşitli görevleri yerine getirmesi bekleniyor." 

KAAN'ın F-35 veya Su-57 ile karşılaştırılabilecek çift motorlu, gizli çok amaçlı bir savaş uçağı olduğunu kaydeden National Interest, "Kaan'ın yetenekleri etkileyici" yorumunu yaptı. Analizde, KAAN’ın 2023 yılında tanıtılan ilk prototipinin 2025’te test uçuşunu başarıyla gerçekleştirdiği söylendi. National Interest, program planlandığı gibi ilerlerse, uçağın 2030’ların başında tam operasyonel kabiliyet kazanması beklendiğini ifade ederek, şunları kaydetti:

"Uçağın hizmete girmesiyle Türkiye, ABD, Rusya ve Çin’in ardından beşinci nesil savaş uçağını envantere katan dördüncü ülke olacak. Bu durum, Ankara’nın savunma sanayiinde ulaştığı seviyeyi de ortaya koyacak."

KAAN'ın teknik özellikleri

5'inci nesil savaş uçağı olarak tasarlanan Kaan, insansız hava araçları gibi unsurlarla birlikte çalışabilecek. 1.8 mach azami hıza ulaşabilen Kaan, aynı zamanda radarda düşük görünürlük özelliğiyle öne çıkıyor. Çift motorlu olarak üretilen Kaan, 13,4 metre kanat açıklığına ve 20,3 metre uzunluğa sahip.

• Milli Muharip Uçak KAAN Teknik Özellikleri
• Kanat Açıklığı: 13,4 m
• Kanat Alanı: 71,6 m2
• Uzunluk: 20,3 m
• Yükseklik: 5 m (20 ft)
• Maksimum Kalkış Ağırlığı: 60.000 lb
• İtki: 2 x 29,000 lb
• Azami Hız: 1.8 Mach (at 40,000 ft)
• Servis Tavanı: 55,000 ft
• Pozitif / Negatif G Limiti: +9g / -3.5g
• Çok Rollü (Hava-Hava & Hava-Yer)
• Süper Seyir Kabiliyeti
• Yüksek Manevra Kabiliyeti
• Dahili Mühimmatlar - Düşük Görünürlük Özelliği
• Genişletilmiş Harekat Yarıçapı
• Mevcut ve Gelecek Varlıklar ile Birlikte Çalışabilirlik
• Yüksek Durumsal Farkındalık
• Karar Desteği ile Optimize Edilmiş Pilot Yükü
• Görüş İçi ve Görüş Ötesi Silahlar
• Hassas Vuruş
• Bütünleşik Radyo Frekans Sistemi
• Bütünleşik Elektro Optik Sistem
• Bütünleşik Haberleşme Seyrüsefer Tanımlama Sistemi
• Entegre Modüler Aviyonikler
• Geniş Ekran Gösterge Sitemi
• Kaska Monte Gösterge Sistemi
• Milli Muharip Uçak ile yüksek performanslı radar, elektronik harp, elektro-optik, haberleşme, seyrüsefer ve tanımlama kabiliyeti,
• Yüksek/süpersonik hızda dahili silah yuvalarından hassas ve isabetli ateşleme,
• Otomatik hedef tanıma ve algılama, çoklu veri füzyonu ve yapay zeka yetenekleri ile artırılmış muharebe gücü elde edilecek.

Gündemi, Forbes Türkiye WhatsApp kanalından takip etmek için tıklayın.