Çin İran’dan nasıl gizlice petrol alıyor?

ABD yaptırımları, İran’a petrolü için ödeme yapmayı neredeyse imkansız hale getiriyor. Ancak Çin, bunu nasıl yapacağını buldu ve büyük ölçüde gizli kalan bir yöntemle bunu başardı. Bu gizli finansman kanalı, Washington’ın İran’ı tecrit etme çabalarına rağmen, iki ABD rakibi arasında ekonomik bağları derinleştirdi. Wall Street Journal’a konuşan mevcut ve eski batılı yetkililere göre bu takas benzeri sistem şöyle işliyor: İran petrolü Çin’e gönderiliyor ve karşılığında devlet destekli Çinli şirketler İran’da altyapı inşa ediyor.

Uluslararası sistemi aşıyor

Yetkililere göre bu döngüyü tamamlayan unsurlar arasında, kendisini dünyanın en büyük ihracat kredisi ajansı olarak tanıtan bir Çinli devlet sigortacısı ve ismi kamuya açık Çinli bankalar veya finansal firmalar listelerinde yer almayan, gizli bir Çinli finansal kuruluş bulunuyor. Bu yöntem uluslararası bankacılık sistemini aşarak, İran’ın yaptırımlar nedeniyle sıkışmış ekonomisine bir can simidi sağlamış oldu. Bazı yetkililerin iddiasına göre İran’daki büyük altyapı projeleri için Çin’in yaptığı çalışmaları finanse etmek amacıyla bu finansman kanalı üzerinden 8,4 milyar dolara kadar petrol ödemesi aktı. ABD Enerji Bilgi İdaresi’ne göre İran, geçen yıl esas olarak ham petrol olmak üzere 43 milyar dolar değerinde ihracat yaptı. Batılı yetkililer, bu ihracatın yaklaşık yüzde 90’ının Çin’e gittiğini tahmin ediyor.

Çin, 2018’de ABD Başkanı Donald Trump’ın ABD’yi 2015 nükleer anlaşmasından çekmesi ve ABD yaptırımlarını yeniden uygulamaya koymasının ardından İran petrolünün baskın alıcısı oldu. Trump göreve geri döndükten iki hafta sonra, Tahran’ı nükleer programını kısıtlamaya ve müttefik silahlı gruplara verdiği desteği sonlandırmaya zorlamak için “maksimum baskı” kullanımını emretti. Bu talimat, İran’ın petrol ihracatını sıfıra çekmeyi amaçlıyordu.

İran’a siyasi destek de sağlıyor

O zamandan beri ABD, Çinli bireyler ve küçük kuruluşlar üzerinde yaptırım uyguladı ancak İran’ın Çin’e yaptığı ihracatlar büyük ölçüde kesintiye uğramadan devam etti. Pekin, aynı zamanda İran’a siyasi destek sağlıyor. Eylül ayında, Çin lideri Şi Cinping, İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ı, Rusya ve Kuzey Kore liderlerinin katıldığı çok uluslu bir zirvede ve askeri geçit töreninde ağırladı. Bu grup, ABD liderliğindeki dünya düzenine karşı birleşmiş durumda.

Batılı ülkeler, yakın zamanda İran’ın 2015 nükleer anlaşması kapsamında kaldırılan uluslararası yaptırımları yeniden uygulamayı başardı, bu, İran’ın anlaşmayı ihlali üzerine Avrupa’nın tepkisi olarak ortaya çıktı. Çin ve Rusya, bu hamlenin uluslararası hukuka aykırı olduğunu söyledi.

Çin, Washington’ın İran’a yönelik yaptırımlarını da yasadışı olarak kabul ediyor. Ancak yaptırımlar, İran ile ticaret yapan şirketlere, uluslararası finansal sisteme erişimden mahrum bırakılma gibi cezalar içerdiğinden, Pekin büyük firmalarını yaptırım riskiyle karşı karşıya bırakmaktan çekiniyor. Çin Gümrük İdaresi, 2023’ten sonra İran’dan ham petrol alımına dair herhangi bir bildirimde bulunmadı. Washington, enerji ürünleri ihracatını hedeflemenin yanı sıra, İran’ın çoğu bankasına, merkez bankası dahil, yaptırım uygulayarak, İran’a para transferini son derece zorlaştırdı.

Gizli çözüm yolu

İran ham petrolünün Çin’de inşa edilen altyapıya karşılık olarak değiş tokuş edilmesini sağlayan sistemde iki ana oyuncu bulunuyor: Çin’in büyük devlet sigorta şirketi Sinosure ve yetkililerin tamamının “Chuxin” olarak adlandırdığı Çin merkezli bir finansman mekanizması. Yetkililer finansal belgeler, istihbarat değerlendirmeleri ve diplomatik kanallar aracılığıyla sistem hakkında bilgi edinmiş. Bazı yetkililere göre düzenlemede, İran’a ait bir şirket, petrol satışını, devlet destekli petrol ticaretçisi Zhuhai Zhenrong tarafından kontrol edilen Çinli bir alıcıya kaydediyor; Zhenrong, ABD yaptırımlarına tabi bir firma.

Chuxin, Çin’in en büyük sanayi düzenleyicisi tarafından kaydedilen 4 binden 300’den fazla banka şirketinden biri olarak listelenmiyor ve kamuya açık resmi finansal firmalar listelerinde veya şirket kayıtlarında adı geçmiyor. ABD hükümeti ve sektör uzmanları, “Çin’e ulaşan İran ham petrolü, kaynağını maskelemek için dolaylı bir rota izliyor, gemiden gemiye transferler içeriyor ve genellikle diğer ülkelerden gelen petrolle karıştırılıyor” diyor.

Çin’in İran’daki altyapı çalışmaları, 2021’de imzalanan 25 yıllık ortaklık anlaşmasından sonra artmaya başladı. Bu projeler, İran’ın su ve elektrik gibi temel hizmetleri sürdürmede zorluk yaşadığı için kritik önemde. İran, aynı zamanda petrol satış gelirlerinden bazılarını Çin’den doğrudan mal alarak geri kazanabiliyor.