Yeni liderlerin yönetiminde Suriye’nin geleceği ne olacak?

Suriye’nin yeni lideri Ebu Muhammed el-Golani, günlerini danışmanlarıyla görüşerek, ABD’li diplomatlar, Türkiye, Ürdün, Katar ve Suriye’deki dini mezheplerin liderlerinden oluşan bir ziyaretçi akınıyla geçiriyor. Hepsi aynı şeyi bilmek istiyor: Golani, savaşın harap ettiği 23 milyonluk ülkeyi nasıl yönetmeyi planlıyor?

Beşar Esad rejimini deviren isyana liderlik eden savaşçı da buna bir cevap arıyor. ABD yönetimi tarafından bir dönem terörist ilan edilen Golani, savaş kıyafetlerini takım elbiseyle değiştirdi. ABD karşıtı olarak Irak'ta El Kaide saflarında savaşan Golani, son yıllarda pragmatik bir siyaset anlayışını destekleyerek kendisini daha ılımlı bir figür olarak yeniden konumlandırmaya çalıştı. İsyancıların hızlı zaferinin ardından gazetecilere verdiği demeçte “İnsanların büyük hırsları var ama bugün gerçekçi düşünmeliyiz. Suriye'nin pek çok sorunu var ve bunlar sihirli bir değnekle çözülmeyecek” dedi. 

Yıllardır Suriye'nin kuzeybatısında küçük bir bölgeyi yöneten Golani ve grubu artık Şam'ı kontrol ediyor ve Aleviler, Hıristiyanlar ve Kürtler dahil milyonlarca Suriyeliye hükmediyor. Son saldırılarda ele geçirilen ilk şehir olan Halep'te grup kiliselere dokunmadı ve kapsayıcı bir yönetim sözü verdi. 

Ciddi kararlar vermesi gerek

Golani, ona bağlı HTŞ ve müttefik direniş gruplarının liderleri, on yılı aşkın bir süredir devam eden iç savaşın ardından barışçıl bir yeniden inşaya ya da dış güçlerin müdahalesiyle körüklenen yeni mezhep çatışmalarına kapı açacak kararlarla karşı karşıya. İsyancı liderin önündeki en büyük zorluk düzeni ve hükümet hizmetlerini sağlamak. Grubu HTŞ, isyancıların elindeki beş milyonluk bölgede esasen tek bir şehri yönetiyordu. Tüm ülkeyi yönetmek ise oldukça zor bir iş. Yaklaşık 25 bin savaşçı Suriye'nin en büyük şehirlerine yayılmış durumda ve sivil yetkililerin de eli kolu bağlı. HTŞ siyasi işler bürosu üyesi Muhammed Halid gazetecilere verdiği brifingde grubun yapılacaklar listesini açıkladı: İsyancı grupları ulusal bir orduda birleştirmek, Suriyeli mültecileri geri getirmek, bir anayasa yazmak ve hükümet bakanlıklarına personel sağlamak.

Bir yıl sürecek geçiş dönemi

Khaled, Golani ile birlikte yeni hükümetin çerçevesini çizmek için bir yıl sürecek bir geçiş dönemi öngördüklerini söyledi. Kadınların kıyafet kuralları, LGBT bireylere yönelik muamele ve alkol tüketimi gibi gündemdeki sosyal meselelerin tartışılacağını ve seçimleri beklemek zorunda kalacağını söylediler. Daha geniş anlamda Suriye'nin gidişatı, ülkede askeri üsleri bulunan ve Ortadoğu'daki dayanak noktası olan Rusya ile Esad rejimini desteklemek için desteklediği savaşçı grupları gönderen ve Suriye'yi uzun süredir bölgesel güç elde etmek için bir arena olarak kullanan İran'ın etkisini şekillendirecek. 

ABD destekli savaşçılar halen Suriye'nin kuzeydoğusundaki toprakların yaklaşık üçte birini kontrol ediyor ancak büyük ölçüde Şam'daki yeni hükümetin yanında yer alan Türkiye'nin baskısı altındalar. Güneyde ise İsrail, Golan Tepeleri yakınlarındaki tampon bölgeye asker gönderdi. Golani İsrail'in ağır hava saldırılarından sonra bile İsrail ile sürtüşmekten kaçınmaya çalıştı.

Bazı Batılı yetkililer ve analistler grubun ABD tarafından terör örgütü olarak tanımlanmasının kaldırılmasını savunuyor. Başlangıçta Golani’nin terör listesine eklenmesi için çaba sarf eden eski ABD Büyükelçisi Robert Ford, artık bu niteliğe sahip olmadıklarını söyledi. Ford, “Henüz detaylı bir planları olduğunu sanmıyorum. Bence, kısmen, ilerledikçe duruma ayak uyduruyorlar” dedi. 

Devlet kurumlarını koruyorlar

Esad'ın 8 Aralık'ta Şam'ı terk etmesinin ardından Golani ve HTŞ, yönetimin büyük kısmını İdlib'den taşıdı. Golani gazetecilere verdiği demeçte, “Silahlı kuvvetler, bakanlar ve eğitim sistemi planları da dahil olmak üzere tüm kurumları yanımda getirdim” dedi. Yeni hükümet okulları yeniden açtı ve memurların işlerine geri dönmesini sağladı. Devlet televizyonunu ve devlet kontrolündeki haber ajansını kontrol ediyor. HTŞ yetkilileri, yeni liderlerin rejimin askeri ve güvenlik birimlerini lağvetmesine rağmen pek çok devlet kurumunu korumaya karar verdiklerini söyledi. 

Batılı yetkililer, Suriye'nin yeni liderlerinin enerji üretimi ve döviz rezervleri gibi ulusal sorumlulukları yönetmek için ayrıntılara hakim oldukları konusunda genel olarak hemfikir. Bu ay Golani ile konuşan Avrupalı bir diplomat, yeni hükümetin hata yapacağını düşündüğünü söyledi. Diplomata göre Batı için asıl soru hangi hatalara göz yumulacağı. Başka ülkelere giden birçok Suriyeli evlerine dönmeyi planladıklarını söyledi. Bunların arasında iş, dernek ya da medya kuruluşu kurmayı umanlar da var. Şam'daki pek çok kişi HTŞ'ye de tam destek vermediklerini ancak yeni ifade özgürlüklerinin tadını çıkardıklarını söyledi.

Yeniden inşa için 400 milyar dolar gerek

Birleşmiş Milletler'in hesaplamalarına göre savaş sebebiyle altyapı, tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinin büyük darbe aldığı ülkede, toparlanmanın en az 10 yılı bulması bekleniyor. Bunun için ise en az 400 mlyar dolarlık bütçe gerekiyor. Suriye, yalnızca altyapısını yeniden inşa etmenin ve yerinden edilmiş vatandaşlarını geri getirmenin değil, aynı zamanda Esad’ın miras bıraktığı devasa borç yükünün de kıskacında. 

Suriye’nin milli geliri ne kadar?

Dünya Bankası gibi çeşitli kaynaklara göre Suriye’nin gayri safi yurt içi hasılasının (GSYİH) 2010-2020’de yarı yarıya azaldığı tahmin ediliyor ve ülkenin temel gıda ürünleri de dahil olmak üzere ithal mallara bağımlılığı arttı ve yerel sanayi ve tarımsal üretim çöktü. Suriye’nin GSYİH’sının 2022’de 37,1 milyar dolar, 2023’te 39,5 milyar dolar ve 2024’te 29,3 milyar dolar olacağı tahmin ediliyor; bu, iç savaş öncesindeki 2010’daki 60 milyar dolardan çok ciddi bir fark. Ülkenin kişi başına düşen GSYİH’si 2010’da 2 bin 800 dolardan 2022 ve 2023’te 2 bin 100 dolara düştü. Yıl sonuna kadar da 1.600 dolara düşeceği tahmin ediliyor. Aynı zamanda, devrilen rejimin gelirleri 2023’te 2022’ye kıyasla reel olarak yıllık yüzde 35, iç savaş öncesi dönem olan 2010’a kıyasla ise yüzde 85 düştü.