Petrol fiyatlarındaki düşüş hangi ülkeler için kötü haber?

Petrol üreticisi ülkeler bu yıl inişli çıkışlı bir yolculuğa hazırlanırken, fiyatların son dört yılın en düşük seviyelerine inmesi yaklaşan kargaşanın ilk ve endişe verici işareti olarak görülüyor. Fiyat düşüşü, yakıt faturasını azaltmak isteyen her ülkeye fayda sağlar. Ancak petrol üreticisi ülkelerde düşük fiyatlar, hükümetlerin harcamaları kısması nedeniyle ekonomik sıkıntıları ve bazen de siyasi huzursuzlukları besleyebilir.

Artan küresel üretim ve talebin yumuşamasıyla zaten petrol fiyatlarının düşeceğini öngören analistler, bir gümrük tarifesi ticaret savaşı olasılığının ve genel belirsizlik ortamının üreticilerin sıkıntılarını daha da derinleştirebileceğini söyledi. New York merkezli bir risk analiz kuruluşu olan Eurasia Group'un petrol ve doğalgaz jeopolitiği uzmanı Gregory Brew, “Fiyatlardaki sert düşüş ve genel dalgalanma, küresel ekonominin bu yıl sarsılacağına ve bunun da petrol talebini düşüreceğine dair çok güçlü bir sinyal gönderiyor” dedi.

Zengin üreticiler darbeyi hafifletebilir

Bu yılın başlarında gösterge ham petrolün varil fiyatı, çoğu üretici ülkenin bütçesini ayakta tutmaya yetecek kadar yüksek olan 73 dolar civarında sabit kaldı. Ancak analistler, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi bazı ülkelerin iddialı kalkınma planlarını varil başına en az 90 dolarlık bir fiyata dayandırdığını söylüyor. Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri ekonomilerini petrolden uzaklaştırmak için dev projelere yüz milyarlarca dolar ayırdı. Suudi Arabistan Vizyon 2030 kalkınma programını yıllık bütçesinin dışında karşılasa da devasa, fütüristik şehir projesi Neom petrol gelirlerine bağlı.

Analistler, fiyatların düştüğü bir ortamda bu planları sürdürmek için bu zengin Körfez ülkelerinin ya devasa rezerv fonlarından para çekmeleri ya da borçlanmaları gerektiğini söylüyor. Analistler Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Kuveyt'in uluslararası krediye kolaylıkla erişebildiğini ve bunu yıllarca sürdürebileceğini, vatandaşların da bunun etkilerini pek hissetmeyeceğini belirtiyor.

İran ve Irak için farklı bir hikaye var

İran'da uluslararası yaptırımlar petrol müşterilerini azalttı. Çin var ama onun da petrol talebi ekonomik yavaşlama nedeniyle önemli ölçüde azaldı. ABD'nin geçtiğimiz aylarda ikisine karşı uyguladığı ikincil yaptırımlara karşı savunmasız olan küçük bağımsız rafineriler var. Analistler, İran'ın alıcıları çekmek için büyük olasılıkla yüksek indirimler sunması gerekeceğini söylüyor. İran nükleer programının geleceği konusunda Washington ile müzakereler yürütüyor. Varılacak herhangi bir anlaşma yaptırımların hafifletilmesini sağlayabilir. Ancak bu yıl bu pek mümkün görünmüyor.

İran ayrıca yurt içi enerji sübvansiyonlarını düşürerek harcamalarını kısması yönünde artan bir baskıyla karşı karşıya. Bunu 2019'da yaptığında hükümet karşıtı isyanlar patlak vermiş ve güç kullanılarak bastırılmıştı. Araştırma şirketi Kpler'de analist olan Homayoun Falakshahi, “Enerji fiyatlarını çok düşük tutmak son derece önemli çünkü bunu yapmazlarsa ayaklanma, isyan ve gösteri riskinin nispeten yüksek olduğunu biliyorlar” dedi.

Libya, Nijerya ve Venezuela hassas

Libya'nın iki hükümetinin her biri ülkenin farklı bir yarısını elinde tutuyor. Biri yurtdışından petrol ödemelerini alan bankayı yönetirken diğeri petrol sahalarını kontrol ediyor. Analistler, herhangi bir fiyat düşüşünün, gelir üzerinde çekişen bu iki hükümet arasındaki gerilimi tırmandıracağını belirtiyor. Nijerya ekonomisi, enerji fiyatlarının sübvanse edilmesine yardımcı olan petrol gelirlerindeki düşüşe karşı son derece kırılgan olmaya devam ediyor. Yeni ve neredeyse tamamlanmış bir özel rafineri, siyasi huzursuzluklara yol açabilecek yakıt tedarik sorunlarını azaltabilir.

İran'ın yanı sıra, fiyat dalgalanmalarına en çok maruz kalan diğer küresel üretici, 2014-15 yıllarında fiyatlardaki düşüş sırasında ekonomisi çöken Venezuela. Analistlere göre kamu sektörü işletmeleri ve şişirilmiş hükümet maaşları yüksek petrol fiyatlarına o kadar bağımlıydı ki çöktüklerinde, ortaya çıkan ekonomik sorunlar hükümetin şiddetle bastırdığı yaygın protestolara yol açtı. Artan üretim ve rafineri kapasitesi Venezuela'nın yaygın elektrik kesintilerine neden olan ve halkın öfkesini körükleyen türden bir yakıt sıkıntısıyla karşı karşıya kalmayacağı anlamına geliyor. Rusya ve İran'ın yardımı bu sefer potansiyel serpintiyi hafifletmeye yardımcı oldu.

Bir de Rusya var

Rusya'da varil başına yaklaşık 70 dolar petrol gelirine dayanan federal bütçenin yaklaşık üçte biri enerji gelirlerinden geliyor. Yaptırımlarla birlikte Rusya petrolün varilini yaklaşık 10 dolar düşürdü; 60 dolarlık fiyat, Ukrayna'yı işgal ettikten sonra 2022'de uygulanan fiyat sınırına denk geliyor. Özellikle Çin ve Hindistan'a yapılan güçlü petrol ve gaz satışları, Rusların savaşın ekonomik etkilerinden büyük ölçüde korunmasına yardımcı oldu. Ancak Kremlin rezerv fonlarını zaten tüketmiş durumda ve fiyatların daha da düşmesi savaşın maliyetini ve diğer her şeyin ödemesini zorlaştıracaktır. Analistler, Moskova'nın muhtemelen hala bu süreci atlatmak için yeterli nakit rezervine sahip olduğunu ancak kısa vadede sıkıntı yaşanabileceğini söyledi.