İstanbul bu hafta diplomasinin merkezi olacak
İran ile İngiltere, Fransa ve Almanya arasındaki nükleer müzakerelerin cuma günü İstanbul’da düzenlenecek. Rusya ve Ukrayna arasındaki müzakerelerin de bu hafta içi İstanbul’da yapılmasının öngörülüyor. İran devlet televizyonu, İran'ın 2015'teki nükleer anlaşmanın Avrupalı taraflarının talebi üzerine yeni tur nükleer görüşmeyi kabul ettiğini duyurdu. İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü İsmail Bekayi, İran ile İngiltere, Fransa ve Almanya arasındaki nükleer görüşmelerinin 25 Temmuz'da İstanbul'da yapılacağını doğruladı.
"Dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde gerçekleşecek"
Bekayi, konuya ilişkin açıklamasında, İran'ın, Avrupa ülkelerinin talebi üzerine 2015'teki nükleer anlaşmaya taraf üç Avrupa ülkesinin temsilcileriyle yeni bir görüşme turu düzenlemeyi kabul ettiğini söyledi. İranlı Sözcü, "Görüşmeler cuma günü İstanbul'da dışişleri bakan yardımcıları düzeyinde ve (İran Dışişleri Bakan yardımcıları) Mecid Tahtrevançi ve Kazım Garibabadi'nin katılımıyla gerçekleştirilecek" dedi.
İsrail'in saldırıları sonrası müzakere süreci kesilmişti
İran ile ABD müzakere süreci devam ederken İsrail, 13 Haziran'da İran'a saldırı başlatmış ve hem ABD hem de Avrupa ile müzakere süreci kesilmişti. İran, 2015'te imzalanan nükleer anlaşmayla kaldırılan Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarının geri getirilmesini sağlayabilecek tetik mekanizması (snapback) adı verilen maddenin, Avrupa ülkeleri tarafından işletilmesinden endişe ediyor. Söz konusu mekanizmanın süresi 18 Ekim'de sona eriyor. İran'ın nükleer programıyla ilgili çözüm üretilemezse Avrupa ülkelerinin bu tarihten önce mekanizmayı işletebileceği öngörülüyor.
2015'teki nükleer anlaşma ve "tetik mekanizması"
İran ile BM Güvenlik Konseyinin 5 daimi üyesi ve Almanya arasında 14 Temmuz 2015'te yaptırımların kaldırılması karşılığında İran'ın nükleer faaliyetlerinin sınırlandırıldığı bir anlaşma imzalanmıştı. ABD, 2018'de anlaşmadan tek taraflı çekilmiş ve İran'a yaptırımları geri getirmişti. İran, Avrupa ülkelerinden ABD'nin yaptırımlarını telafi edecek önlemler almasını istemiş ancak Avrupalılar ABD'nin eylemine karşı çıksa da bu konuda adım atamamıştı. İran, bunun üzerine 1 yıl sonra anlaşmadaki taahhütlerini kademeli olarak durdurmaya başlamış ve daha sonraki süreçte yüksek düzeyli uranyum zenginleştirme faaliyetlerine yönelmişti.
İngiltere, Fransa ve Almanya ise ABD'nin tek taraflı çekilmesinden sonra uygulanmayan nükleer anlaşmada yer verilen ve "snapback" olarak adlandırılan, İran'a anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarını yeniden getirme imkanına sahip maddeyi işletme tehdidinde bulunuyor.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi ise Avrupalı tarafların, "anlaşmanın temellerini ihlal ettikleri" ve "anlaşmadaki katılımcı rollerini kaybettikleri" için mekanizmayı harekete geçirebilecek hukuki dayanağa sahip olmadığını ifade etmişti.
Rusya-Ukrayna görüşmeleri de İstanbul’da planlanıyor
Diplomatik kaynaklara göre Rusya ve Ukrayna heyetlerinin de bu hafta içinde İstanbul’da bir araya gelmesi bekleniyor. Görüşmelerin çarşamba ya da perşembe günü yapılması bekleniyor. Toplantının yeri, saati ve delegasyon düzeyi hakkında net bir bilgi paylaşılmadı. Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşın başladığı Şubat 2022’den bu yana taraflar zaman zaman Türkiye’nin arabuluculuğunda bir araya gelmişti. İstanbul’da yapılacak yeni görüşmelerin, sınırlı başlıklarda teknik düzeyde müzakereleri içereceği ifade edildi. Görüşmelerin; insani yardım, esir takası, altyapı güvenliği ve sınır bölgelerinde güvenlik önlemleri gibi konulara odaklanabileceği belirtiliyor.
Toplantılar öncesi hazırlıklar sürüyor
Her iki toplantının yapılacağı yerlerin belirlenmesi, güvenlik protokollerinin oluşturulması ve lojistik hazırlıklar kapsamında çalışmalar sürüyor. Görüşmelerin tamamının basına kapalı olarak gerçekleşmesi, ardından yazılı açıklamalarla kamuoyunun bilgilendirilmesi planlanıyor. İstanbul, daha önce de İran nükleer müzakereleri, Rusya-Ukrayna barış temasları ve Suriye konulu uluslararası toplantılar dahil olmak üzere birçok kritik diplomatik sürece ev sahipliği yapmıştı. Bu hafta gerçekleşecek temasların, bölgesel ve küresel güvenlik gündemi açısından önem taşıdığı ifade ediliyor.
