İran birkaç ay içinde yeniden uranyum zenginleştirmeye başlayabilir
Birleşmiş Milletler’in baş nükleer denetçisi, ABD'nin İran’ın nükleer programını ne kadar gerilettiği konusundaki Donald Trump yönetimiyle olan görüş ayrılığını derinleştirerek, İran’ın sadece “birkaç ay içinde” uranyum zenginleştirmeye yeniden başlayabileceğini açıkladı. Bu açıklama, ABD Başkanı Trump’ın Tahran’ın bu çabadan vazgeçtiği yönündeki iddiasını yinelediği bir dönemde geldi. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Genel Direktörü Rafael Mariano Gross CBS News'a verdiği röportajda, “Dürüst olmak gerekirse, her şeyin yok olduğunu ve hiçbir şeyin kalmadığını söylemek mümkün değil” dedi. Grossi, ABD’nin İran’ın iki uranyum zenginleştirme tesisine 14 adet sığınak delici bomba atmasının ciddi ama tam bir yıkım olmadığını söyledi. Önceki röportajlarında, yer altındaki zenginleştirme odalarına gömülü 18 binden fazla santrifüjün tamamının imha edildiğini veya devre dışı bırakıldığını düşündüğünü belirtmişti.
Ancak Grossi’nin analizi ki bu analiz bazı Avrupa istihbarat ajansları tarafından da paylaşılıyor, geçen hafta geniş çapta bildirilen Savunma İstihbarat Ajansı'nın ön değerlendirmesiyle örtüşüyor. Bu rapor, saldırının İran’ın nükleer programını sadece birkaç ay geriye attığını tahmin ediyordu. CIA Direktörü ise hafta içinde İran programının ciddi şekilde zarar gördüğünü söyledi ve ABD istihbarat ajanslarının saldırıyı değerlendirmeye devam ettiğini belirtti.
Savunma İstihbarat Ajansı’nın raporu, ABD’nin en güçlü mühimmatlarından biri olan GBU-57 sığınak delici bombaların kullanıldığı tesislerdeki zenginleştirme sürecine odaklanıyor gibi görünüyordu. Dış gruplar tarafından yapılan sonraki analizler, İran’ın en büyük kaybının, yakıtı silaha dönüştürme tesislerinin yok edilmesi olabileceğini öne sürdü. Özellikle, antik İsfahan kenti yakınlarında bulunan ve zenginleştirilmiş uranyumu metale dönüştürmeyi amaçlayan bir nükleer kompleksteki yapım aşamasındaki laboratuvara verilen hasar, İran’ın silah üretiminde gerekli olan metal dönüşümünü gerçekleştirme yeteneğinde ciddi bir sıkıntıya yol açabilir.
Diğer uzmanlar, bu yeteneğin yeniden inşa edilmesinin yıllar alabileceğini söylüyor. Ve bu durum, İran’ın bu ay başında İsrail ile yaşanan çatışma süresince Tahran’da kalan UAEA denetçilerini sınır dışı edip etmeyeceğine ya da çalışmalarını açıkça yürütüp yürütmeyeceğine bağlı. Her iki durumda da tekrar bombalanabilir, Trump da son günlerde bunu yapmaya istekli olduğunu söyledi.
Trump İran iddiasında ısrarcı
Ancak hafta sonu verdiği bir röportajda Trump, İran’ın nükleer hedeflerinden vazgeçtiği yönündeki ısrarını yineledi. Amerikan saldırısının İran’ın tesislerini “yerle bir ettiğini” söyleyerek, bu ifadesini B-2 bombardıman uçaklarının yüklerini bıraktığı andan hemen sonra kullandı. CNN ve The New York Times’a Savunma İstihbarat Ajansı raporunu kaynak gösterdiği için dava açmakla tehdit etti. Pazar günü Fox News’a verdiği röportajda ise daha da ileri giderek, gazetecileri kaynaklarını açıklamaya zorlamak için yasal süreci kullanabileceğini öne sürdü. Adalet Bakanlığı, kısa süre önce bilgi kaynaklarını takip etmeye çalışırken gazetecilere mahkeme celbi gönderilmesini son çare olarak kabul eden kuralları geri çekti.
Müzakereler devam edecek mi?
Trump, son günlerde İran’la nükleer müzakerelere gerçekten devam edip etmek istemediği konusunda tutarsız açıklamalar yaptı. Ancak emriyle gerçekleşen saldırı, temel dinamiği değiştirdi ve İran’ı çok daha az pazarlık gücüyle baş başa bıraktı. Şu anki en büyük kozları, yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyuma erişimlerinin olup olmadığının belirsizliğini koruması. Bu oran, genellikle silah yapımında kullanılan yüzde 90 seviyesine oldukça yakın. Ancak İran’ın bu stokun nerede olduğu ya da ne durumda olduğuna dair herhangi bir bilgi vermesi pek olası görünmüyor.
Ancak Trump’ın yaptırımlara dair açıklamaları, her ne kadar “askeri yok ediş” söylemlerine ağırlık verse de, İran’ın programını yeniden başlatmasını önlemenin esas olarak diplomatik bir anlaşma ve sıkı denetimlerle mümkün olabileceğini kabul ettiğinin bir işareti olabilir.
