Fed’in geleceği nasıl Lisa Cook’a bağlı oldu?
On gün önce Lisa Cook, ABD Merkez Bankası (Fed) kurulunun yedi üyesinden biriydi ve faiz oranları konusunda önemli ama pek de ön planda olmayan bir rol oynuyordu. Bugün, Fed’in geleceği ve bağımsız bir kurum olarak devam edip etmeyeceği, büyük ölçüde onun omuzlarına yüklenmiş durumda. Cook bu duruma, ABD Başkanı Donald Trump’ın pazartesi günü onu görevden almak için harekete geçme kararının ve kendisinin perşembe günü bu kararı hukuka aykırı bularak dava açma kararının ardından geldi. Bu iki hamle, Trump’ın merkez bankasını kontrol altına alma girişimlerine karşı, ABD yüksek mahkemesine kadar uzanacak önemli bir hukuki mücadeleyi başlatıyor.
“Büyük bir mücadeleye atılmış durumda”
Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü’nde kıdemli araştırmacı olan ve Fed’in araştırma ve istatistik bölümünün eski yöneticilerinden David Wilcox, “Cook, istemediği ve muhtemelen bırakmayı tercih edeceği bir role itilmiş durumda aniden, 2. Dünya Savaşı sonrası ABD’nin ekonomik ve finansal başarısına katkı sağlayan bir kurumu savunmak için büyük bir mücadeleye atılmış durumda” dedi.
Cook’un bu pozisyona gelmesi beklenmiyordu. Trump, düşük faiz oranları isteğini gizlemedi ve merkez bankası yetkililerini bu konuda harekete geçmedikleri için eleştirdi. Ancak aylarca, öfkesini Fed Başkanı Jerome Powell üzerine odaklamış ve onu görevden alacağı tehdidini sıkça dile getirmişti, bir noktada ise böyle bir karar içeren bir mektup bile göstermişti.
Fakat geçen hafta Trump, Cook’a yöneldi; yönetimden bir yetkili, 2021’de, Fed’e katılmadan önce satın aldığı iki evle ilgili olarak onu mortgage dolandırıcılığıyla suçladı. Ancak, herhangi bir suçlamayla karşılaşmadı. Başından beri istifaya zorlanmayacağını belirten Cook, şimdi yalnızca kendini değil, Fed’i de savunmak zorunda. Bunu, yasal sebeplerle doğrudan savunma yapamayan merkez bankasının kurumsal desteği olmadan yapacak.
Dünyanın en güçlü iki adamını dava ediyor
Aslında Cook’un davası, sadece Trump’ı değil, aynı zamanda Powell’ı ve Fed Yönetim Kurulu’nu da sanık olarak gösteriyor. Fed’deki çalışma arkadaşlarını davaya dahil etme kararı, Trump’ın taleplerini mahkeme kararından önce uygulamasını engellemeye yönelik bir ihtiyaçtan kaynaklanıyordu. Ancak en azından kağıt üzerinde Cook, dünyanın en güçlü iki adamını ve en önemli kurumlarından birini dava ediyor.
Eğer Cook zafer kazanırsa, başkanın Fed yetkililerini görevden alma kapasitesi ciddi şekilde sınırlanacak ve merkez bankasının bağımsızlığı güçlendirilecek. Kaybederse, Trump ve gelecekteki başkanların Fed’e sadık kişileri atamalarının yolunu açabilir. Bu merkez bankasının uzun süredir korunan ve çok değer verilen bağımsızlığını zayıflatabilir; bu bağımsızlık, dünyanın en büyük ekonomisinin sağlığı ve küresel finansal sistemin düzgün işleyişi için temel bir yapı taşı.
Kısa vadede Cook’un ayrılması, Trump’a birkaç hafta içinde Fed Yönetim Kurulu’na kendi yönlendirmelerini takip etmeye istekli birini atama fırsatı verecek. Bu ayın başlarında, Trump, Adriana Kugler’ın görevinden beş ay erken ayrılmasının ardından boşalan bir Fed koltuğuna, üst düzey ekonomik danışmanlarından Stephen Miran’ı atayacağını söyledi.
Trump’ın yedi üyeli kurul için yapacağı atamalar, ona çoğunluğu sağlayacak ve Wall Street’i düzenleyen kurallar, faiz oranlarıyla ilgili büyük kararlar ve iç işleyiş gibi meselelerde belirleyici olacak. Trump’ın bağımsız kurumlardaki yetkilileri görevden alma çabaları nedeniyle dava açan Protect Democracy adlı organizasyondan avukat Amit Agarwal, “Bu durumun ne kadar önemli olduğunu anlatmak çok zor, hem Fed için hem de güçler ayrılığı sistemimiz için, ayrıca Amerikan ekonomisi için. Eğer bu görevden alma geçerli sayılırsa, Fed başkanlık kontrolüne karşı hiçbir korumaya sahip olmayacak, bu da Fed’in bağımsız bir kurum olarak ölümü” diye konuştu.
Cook, böyle bir yükü taşıyacak pek de olası bir figür değil. Cook, ekonomideki nispeten az sayıda siyah kadından biriydi ve bu durum, onun doktora eğitimini tamamladığı 30 yıl öncesine kadar geçerli olduğu gibi, hala devam ediyor. ABD eski Başkanı Joe Biden, Cook’u 2022’de Fed Yönetim Kurulu’na atadı. Senato’da Kamala Harris’in 50-50’lik bir eşitliği bozarak onay vermesinin ardından onaylandı. Cook, Fed Yetkilisi olarak görev yapan ilk ve şu ana kadar tek siyahi kadın.
Fed’in tutumu ne oldu?
Bir mahkeme aksi bir karar verene kadar, Cook hâlâ Fed’de aktif bir yetkili. Merkez bankası, Trump’ın kurum ve üyeleriyle ilgili son eylemleri üzerine bir açıklama yaparak, bunu vurguladı. Açıklamada Fed yasasındaki korumaları vurguladı. Bu yasa, yetkililerin 14 yıl görev yapacaklarını ve ancak bir sebep gösterilerek görevden alınabileceğini belirtiyor; bu da genellikle görev sırasında kötü davranış ya da görev ihmali anlamına geliyor.
Fed’den bir sözcü, “Uzun görev süreleri ve yetkililerin görevden alınmalarına karşı korumalar, para politikası kararlarının veri, ekonomik analiz ve Amerikan halkının uzun vadeli çıkarları doğrultusunda alınmasını sağlamak için kritik bir güvence sağlar” dedi ve Fed’in herhangi bir mahkeme kararına uyacağını da vurguladı.
Cook’un içinde bulunduğu durum, Fed’in uzun süre kaçınmak istediği bir durumdu. Powell, Trump’ın saldırılarının büyük kısmını üzerine aldı ve onun görevden alınmasının yasadışı olacağına ısrarla dikkat çekti. Başka bir üst düzey Fed yetkilisi olan Michael Barr, denetimden sorumlu başkan yardımcılığından ocak ayında, Trump’ın onu görevden alma olasılığını ve bunun kuruma verebileceği zararları önlemek amacıyla istifa etti.
