Çin ticaret konusunda dünyanın zayıf karnını buldu: Nadir toprak elementleri

ABD Başkanı Donald Trump, Çin lideri Şi Cinping'i ticaret açığını azaltmaya ve Amerikan üretimini artırmaya yardımcı olacağını umduğu görüşmelere zorlama stratejisinin bir parçası olarak aylarca Çin'e yönelik gümrük vergilerini ve ticari kısıtlamaları benzeri görülmemiş seviyelere çıkardı.

ABD gümrük vergilerinin yüzde 145'e yükselmesi ve Trump yönetiminin Çin'e karşı üstünlük sağlamakla övünmesi üzerine Pekin, modern dünyanın onsuz yapamayacağı bir şeyin ihracatını durdurarak durumu tersine çevirdi: Nadir toprak elementleri.

Disprosiyum ve terbiyum gibi elementler içeren ürünlerin teslimatının yavaşlaması otomobilden savunmaya kadar pek çok sektörü zorlamaya başlayınca, ABD ve diğer ülkeler acı eşiklerini hızla aştı. Ford Motor ve Suzuki Motor bazı üretimleri rölantiye aldı, Elon Musk element kıtlığının robotik işine zarar verdiğini söyledi ve hükümetler Çin dışındaki az sayıdaki tedarikçiyi güvence altına almak için acele etti. İki yönlü bir ticaret tartışması küresel bir krize dönüştü.

Geçen ayki ateşkes gerginliği bitirmedi

Güney Kore'deki bir fabrikada elementler için alaşımlar üreten Australian Strategic Materials şirketinin CEO'su Rowena Smith, “Bu durum bir aciliyet yarattı” dedi. Bu baskı, yasaklayıcı gümrük vergileriyle birlikte ABD ve Çin'in geçen ay Cenevre'de ateşkes kararı almasına yol açtı. Ticaret üzerindeki vergiler düştü ve ABD nadir toprak elementleri tedarik edebileceğini düşündü. Ancak Pekin'in hala şirketlerin kritik malzemeleri satın almak için lisans almalarını şart koşması, tansiyonu yeniden yükselten gecikmelere yol açtı.

ABD tekrar saldırıya geçerek çip tasarım yazılımları, jet motoru parçaları üzerindeki kısıtlamaları arttırdı ve hatta öğrenci vizelerini tehdit etti. Sonunda Trump uzun zamandır istediği şeyi elde etti: İlişkileri yeniden rayına oturtmak için Şi ile bir telefon görüşmesi yaptı. Salı günü geç saatlerde ABD ve Çin müzakerecileri Londra'da iki gün süren görüşmelerin ardından bir ilerleme kaydedildiğini duyurdu. Kritik ayrıntılar belirsizliğini korusa da müzakerelerin merkezinde ne olduğuna dair şüphe yoktu.

Trump çarşamba günü anlaşmayı duyurduğu sosyal medya paylaşımında “Mıknatıslar ve gerekli nadir topraklar Çin tarafından tedarik edilecek. İli̇şki̇ler mükemmel!” ifadelerini kullandı. Ancak büyük soru işaretleri devam ediyor. ABD Ticaret Bakanı Howard Lutnick, Londra'daki anlaşmanın birkaç gün içinde onaylanacağını düşündüğünü ve anlaşmanın yazılı bir versiyonunun yayınlanmasını beklemediğini söyledi; bu da her iki tarafın da genel hatların ötesinde tam olarak neyi kabul ettiğini bilmenin zor olabileceği anlamına geliyor.

Altı aylık sınır 

Anlaşmanın açıklanmasından saatler sonra, Çin'in önde gelen nadir toprak mıknatıs üreticilerinden JL Mag Rare-Earth aralarında ABD'nin de bulunduğu ülkelere ihracat izni aldığını açıkladı. Hong Kong'da işlem gören hisseleri yüzde 12'ye kadar yükseldi. Ancak Wall Street Journal'ın Pekin'in nadir toprak ihracatı için lisanslara altı aylık bir sınır koyduğunu bildirmesiyle, birikmiş talepler konusunda kafa karışıklığı devam etti. Çin'in özellikle savunma sanayinde şirketlerin stok biriktirmesine izin vermesi de pek olası görünmüyor.

“Ellerindeki kozdan vazgeçmeyecekler”

Otuz yılı aşkın bir süredir Çin hakkında yazan bağımsız araştırma şirketi Gavekal'ın ortağı ve araştırma müdürü Arthur Kroeber, “Ticari alıcıların ihtiyaç duyduklarını alabilmeleri için yeterli sayıda ihracat lisansını yeniden başlatıyor olabilirler. Ancak insanların stok yapabilmesi için yeterli sayıda lisans vermeyecekler. Ellerindeki kozdan vazgeçmeyecekler” dedi. 

Şirket yöneticileri ve analistler, ABD'nin tüm yaygaralarına rağmen bu son olayın, Çin'in nadir toprak ticaretindeki avantajının, tansiyon yükseldiğinde ülkelerden taviz koparmak için ne kadar hızlı kullanılabileceğini gösterdiğini söyledi. Melbourne'deki Vantage Markets analisti Hebe Chen, “ABD ticaret görüşmelerini canlandırmada başı çekmiş gibi görünse de Çin sessizce üstünlüğü ele geçirmiş olabilir” dedi. Chen, Çin'in “müzakere dengesini değiştirmek için nadir toprak elementlerindeki hakimiyetini silah olarak kullandığını” sözlerine ekledi.

DTÖ mücadelesi

Çin'in nadir toprak elementleri üzerindeki hakimiyeti yeni değil. Pekin 2000'li yılların başında ihracatçıları için kotalar getirmişti ancak bu elementleri bir ticaret silahı olarak ilk kez 2010 yılında, Japonya'ya yapılan sevkiyatlar bir deniz anlaşmazlığı nedeniyle durdurulduğunda kullandı. Bu durum Tokyo'nun Çin'den uzaklaşma çabalarını başlatmış ve bu süreç hükümetin beklediğinden daha uzun sürmüş ve daha pahalıya mal olmuştur. Çin, Dünya Ticaret Örgütü'ndeki (DTÖ) bir davayı kaybettikten sonra 2015 yılında ihracat kotalarını hafifletti ancak o zamandan beri talep daha da arttı.

Gümrük tarifeleri konusundaki son görüşmelerinde ABD ile nadir toprak elementleri konusunda daha fazla işbirliği öneren Japonya'dan çıkarılacak derslerden biri, işleme sürecinin hızlandırılması ve izinlerin basitleştirilmesi mümkün olsa da güçlü bir mali destekle bile yeni bir madenin birkaç yıl uzakta olduğu.

Trump'ın dönüşünün ardından ticaret kısıtlamalarının saldırısıyla karşı karşıya kalan Çin, küresel bir etki yaratacak bir karşılık vermenin yolunu buldu. ABD'den Avrupa'ya ve Hindistan'a kadar otomobil endüstrisi özellikle ağır darbe aldı. Yönetimin düşüncelerini bilen ve isminin açıklanmasını istemeyen bir kişiye göre, Ford ve Suzuki'nin üretim yavaşlatmalarıyla birlikte Volkswagen AG tedarikçilerinden daha az nadir toprak içeren bileşenler kullanmalarını ve belirli parçalar için alternatifler bulmalarını istemeye başladı. Söz konusu kişi Bloomberg’e şirketin kıtlık nedeniyle üretimi azaltmadığını ancak yönetimin bu riske karşı tetikte olduğunu ve tedarik zincirinin kırılgan olduğunu aktardı.

Alman otomobil tedarikçisi ZF Friedrichshafen AG, Pekin'den ek lisanslar almadığı takdirde üretimi duraklatabileceği ya da askıya alabileceği uyarısında bulundu. Bir ZF sözcüsü e-posta yoluyla yaptığı açıklamada, “Halihazırda mevcut ihracat lisanslarıyla durumu kontrol altına almış durumdayız. Ancak kısa süreli üretim kesintilerinden kaçınmak için Çin Ticaret Bakanlığı'ndan ek lisanslara ihtiyacımız var” ifadelerini kullandı.