Petrol yaptırımları Rusya ekonomisinin kalbini hedef alıyor
ABD’nin yeni yaptırımları, Rusya’nın sarsılan savaş ekonomisinin kalbine isabet ederek, Washington ile Avrupa’yı, ABD Başkanı Donald Trump yönetiminin başlangıcından bu yana ilk kez Moskova üzerindeki baskı konusunda aynı hizaya getirdi. Analistler, Rusya’nın en büyük petrol üreticileri Rosneft ve Lukoil’in kara listeye alınmasının etkisinin üç şeye bağlı olacağını söylüyor: Yaptırımların ne kadar iyi uygulanacağı, Hindistan ve Çin gibi büyük pazarların tepkisi ve Moskova’nın bu önlemleri aşıp aşamayacağı.
RBC Capital Markets’in küresel emtia stratejisi başkanı Helima Croft, müşterilerine gönderdiği bir notta, yeni ABD yaptırımlarının “ABD’nin Rus savaş bankamatiklerini kapatmak için bugüne kadarki en somut adımı” olduğunu yazdı. Croft, “Eğer Trump yönetimi bugünkü sözlerini eyleme dökerse, ABD sermaye piyasalarına erişimini korumak isteyen rafinerilerin Rus varillerinden vazgeçeceğini öngörüyoruz” dedi.
Avrupa Birliği, Rus sıvılaştırılmış doğalgazı (LNG) alımlarını aşamalı olarak sonlandıracak ve Rus petrol ticaretine dahil olan 20’den fazla Çinli ve diğer yabancı firmayı hedef alan yeni yaptırımları onayladı. Trump’ın ABD yaptırımlarını uygulama kararı, Kremlin’in Washington’ın mevcut cephe hatlarında ateşkes ve ardından barış görüşmeleri çağrısını reddetmesinin ardından geldi. Trump daha önce, Avrupa’nın Rus ekonomisini desteklemeye devam ettiği için Pekin’e ekonomik yaptırım uygulaması gerektiğini söylemişti.
Arzı bozacağı endişesi
Yaptırımların ardından petrol fiyatları yükseldi. İlk haberlerin yayılmasıyla perşembe günü küresel gösterge Brent ham petrolü yaklaşık yüzde 5 artışla işlem gördü; çünkü yatırımcılar bu önlemlerin küresel arzı bozabileceğinden endişe ediyor.
Çin Dışişleri Bakanlığı, AB’nin Çinli firmalara yönelik yaptırımlarını yasa dışı ilan ederek, çoğu ülkenin Moskova ile ticaret yapmaya devam edeceğini söyledi. Pekin, AB’yi “Çin’in çıkarlarına zarar vermemesi” konusunda uyardı. Rusya için petrol ihracatındaki herhangi bir düşüş, doğrudan Kremlin’in savaş fonunu vuracak. Zira enerji satışları ülke bütçe gelirlerinin yaklaşık üçte birini oluşturuyor. Yaptırımların ayrıca lojistik ve ödemelerde daha fazla sürtüşme yaratması ve Rus petrolünün kar marjlarını daraltması bekleniyor.
Rus ekonomisi durma noktasına geldi
Yaptırımlar, Rus ekonomisini kırılgan bir dönemde yakaladı. Batı yaptırımlarına üç yıldan fazla direnmesinin ardından, Rus ekonomisi son aylarda işgücü sıkıntısı, yüksek faiz oranları ve pahalı bir savaş dönemi mali sıkışıklığı altında neredeyse durma noktasına geldi. Moskova, büyüyen bütçe açığını kapatmak için vergileri artırmaya başladı.
Rusya Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, yeni ABD yaptırımlarının ülke için bir sorun oluşturmayacağı belirtildi. Bakanlık Sözcüsü Maria Zaharova, “Ülkemiz Batı kısıtlamalarına karşı güçlü bir bağışıklık geliştirdi ve ekonomik potansiyelini güvenle geliştirmeye devam edecek” dedi. Zaharova ayrıca, AB yaptırımlarının esasen birliğin kendisini vurduğunu belirtti. Rusya’nın eski Devlet Başkanı ve şu anda Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı olan Dmitriy Medvedev sosyal medyada yaptığı bir paylaşımda, ABD’nin artık “Rusya’ya karşı tamamen savaş yoluna girdiğini” yazdı.
Yaptırımlar savaşı durdurmaya başaramadı
Analistler, yeni önlemlerin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in savaş hedeflerini önemli ölçüde değiştirmesinin olası olmadığını söylüyor. 2022’den bu yana uygulanan ardışık ABD yaptırımları Rus ekonomisini zorladı ancak savaşı durduramadı.
Bu ekonomik dayanıklılığın bir kısmı, petrolün küresel fiyat artışlarını önlemek için yalnızca kısmen hedef alınmasından kaynaklanıyor. Önceki yaptırımların çoğu, Rusya’nın petrol endüstrisinin uzun vadeli sürdürülebilirliğini hedef almış ancak ülkenin kısa vadeli nakit akışı üzerinde sınırlı etkiye sahip olmuştu.
Dört büyük petrol şirketi ABD yaptırımları altındı
ABD’nin eski başkanı olan Joe Biden yönetimi, üçüncü ve dördüncü en büyük petrol şirketleri olan Gazprom Neft ve Surgutneftegas’a yaptırım uyguladı ancak Rosneft ve Lukoil’e dokunmamıştı. Bu iki şirket birlikte Rusya petrolünün yaklaşık yarısını üretiyor. Şimdi, Trump yönetiminin aldığı kararla, Rusya’nın dört büyük petrol şirketinin tamamı ABD yaptırımları altında. AB temmuz ayında Rosneft’in ana müşterilerinden biri olan bir Hint rafinerisini kara listeye aldıktan sonra, Rosneft ile yapılan işlemlere yönelik yasağı da sıkılaştırdı. Birleşik Krallık da geçen hafta Lukoil ve Rosneft’i yaptırım listesine aldı.
Batı’nın Rusya üzerindeki baskısı, savaşın devamı için Avrupa fonlarına, askeri alımlara ve yaptırımlara dayanmak zorunda kalacağından endişe eden Ukrayna için memnuniyetle karşılanan bir rahatlama sağlayacak. ABD ve Avrupa ayrıca savaşın nasıl sona erebileceğine dair daha ortak bir vizyona yaklaşıyor. Ukrayna lideri Volodimir Zelenskiy Brüksel’deki AB liderleri toplantısına girerken yaptığı konuşmada, “Rusya bu savaşı durdurmak istediğini göstermiyor. Bize saldırıyorlar. En önemli şey birlikte hareket etmemiz. Bu birlik için, bu destek için teşekkürler” dedi.
ABD ve Avrupa birlikte çalışırsa yaptırımların etkisi artabilir
ABD ayrıca yaptırımları uygulama konusunda daha büyük bir güce sahip. ABD ve Avrupa, Rus petrol devleriyle ticaret yapan şirketleri ve bankaları hedef alma konusunda anlaşırsa ve Rus petrolünü taşıyan ‘gölge gemilerin’ kullanımını engellemek için birlikte çalışırlarsa, etkisi katlanarak artabilir.
2024’te 7 milyar euro (yaklaşık 8,1 milyar dolar) değerinde Rus LNG alımlarını aşamalı olarak durdurmanın yanı sıra, AB yaptırımları Çin devlet petrol şirketinin iştirakleri de dahil olmak üzere 21 Çinli firmayı hedef aldı. Ayrıca, Moskova’nın yaptırımlardan kaçmasına yardım etmekle suçlanan Hintli şirketleri de vurdu ve Rusya’nın finans sistemine yönelik yeni önlemler getirdi.
Rusya’nı gölge filosu
Yeni yaptırımlar ayrıca, Rus ürünlerini taşıyan yabancı limanlara yaptırım uygulanmasına izin veriyor ve Rus petrolünü taşıyan 117 gölge gemiyi kara listeye ekleyerek toplam sayıyı 558’e çıkardı. Önlemler, bu gemilerin yeni bir sahibe satılmasından sonraki beş yıl boyunca Avrupa hizmetlerine erişmesini engelleyen bir madde de içeriyor. Diplomatlar, bu önlemin gemi sahiplerini Rus petrolünü taşımada daha temkinli hale getireceğini umuyor.
Son yıllarda Rusya, petrol endüstrisine yönelik Batı yaptırımlarını aşma konusunda oldukça ustalaştı. AB, Rus ham petrolünün çoğunu satın almayı yasakladıktan sonra Moskova, başta Çin ve Hindistan olmak üzere yeni müşteriler buldu ve petrolünü taşımak için gölge filoyu kullandı.
Washington merkezli Yeni Amerikan Güvenlik Merkezi’nde kıdemli araştırmacı Rachel Ziemba, “Aracıların yoğun kullanımı ve küresel finans sistemine daha az başvurulması, yaptırımların bazı etkilerini hafifletecek” dedi. Yine de Rus petrol ihracatında kısa süreli bir daralma bile Rus ekonomisi için ciddi bir zorluk oluşturacaktır.
Rusya ekonomisi zorlanıyor
Ağır askeri harcamalar ve petrol ihracatıyla desteklenen iki yıllık savaş kaynaklı büyümenin ardından, Rusya’nın imalat sektörü şu anda geriliyor, tüketici talebi zayıflıyor ve enflasyon yaklaşık yüzde 8 civarında hala yüksek kalıyor. Aynı zamanda, çalışma çağındaki erkeklerin ülkeyi terk etmesi veya cepheye gitmesi nedeniyle işgücü sıkıntısı ekonomiyi zorluyor. Rus yetkililer, traktörden mobilyaya kadar üretim yapan firmaların üretimi azalttığı bir dönemde resesyon riskleri konusunda açık uyarılarda bulunuyor. Merkez Bankası, talebi canlandırmak amacıyla son aylarda faiz oranlarını birkaç kez düşürerek hala yüksek olan yüzde 17 seviyesine çekti.
Yeni yaptırımlar nedeniyle petrol ihracatında yaşanacak herhangi bir düşüş, küresel fiyatların düşük seyretmesi nedeniyle zaten geride kalan petrol gelirleriyle birleşince, bütçe sıkışıklığını ve artan bütçe açığını daha da kötüleştirecektir. Kremlin, vergileri artırmaya, Ulusal Refah Fonu’ndaki varlıkları boşaltmaya ve yerel devlet tahvilleri ihraç etmeye başvurdu. Sonuç olarak, Uluslararası Para Fonu’na göre Rusya’nın ekonomik büyümesinin geçen yılki yüzde 4,3’ten bu yıl yüzde 0,6’ya, gelecek yıl ise yüzde 1’e düşmesi bekleniyor.
