Nadir toprak elementi savaşında kazanan General Motors olacak

Otomobil üreticisi General Motors, ticaret gerilimleri sürerken tedariki güvence altına alarak ABD'de mıknatıs endüstrisi sessizce yeniden canlandırdı.Geçen hafta Çin, nadir toprak mıknatıslarının ihracatına yönelik yeni ve sert kısıtlamalar getirdi. Bu adım, Çin’in küresel tedarik zincirlerini altüst etme gücünü hatırlattı ve Amerikalı üreticilerin üretimi durdurmasına neden olabilecek bir gelişmeydi. Amerikan otomobil üreticileri uzun süredir elektrik motorlarından farlara ve silecek motorlarına kadar her şeyin yapımında gerekli olan mıknatıslar için Çin’e bağımlıydı.

2021'de attığı cesur adım

Ancak bugün bu konuda daha az endişe duyan bir üretici var: General Motors (GM). GM, 2021 yılında, Çin’e olan parça, bileşen ve malzeme bağımlılığını azaltma çabasının bir parçası olarak ABD’de nadir toprak mıknatısı üretimine yatırım yapma yönünde cesur bir karar aldı. Sonuç olarak gelecek aylarda GM, birden fazla fabrikadan doğrudan Amerikan üretimi nadir toprak mıknatısları temin edebilen tek ABD’li otomobil üreticisi olacak.

Bu riskli bir bahisti. GM, bazıları henüz tam olarak kanıtlanmamış yeni tedarikçilerle uzun vadeli satın alma anlaşmaları yapmak zorunda kaldı; üstelik bu tedarikçilerin mıknatısları Çin üretimlerine kıyasla daha pahalıydı. Otomobil sektöründe her maliyet kalemi titizlikle kısılırken daha yüksek fiyatlar ödemek büyük bir dezavantaj olabilir. Özellikle de ABD ile Çin arasında, Çin nadir toprak elementlerinin serbestçe ticaretine izin verecek bir anlaşma yapılırsa. Ancak şu anda bu olasılık uzak görünüyor.

Geçen hafta perşembe günü Çin, nadir toprak mıknatıslarının ihracatına yönelik daha da sıkı düzenlemeler açıkladı. Buna göre Çin menşeli nadir toprak materyallerini yurtdışında işleyip mıknatıs haline getiren şirketlerin bile ihracat yapmadan önce Pekin’den izin alması gerekecek. Ay sonunda Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile bir zirvede buluşmayı planlayan Trump, yeni kısıtlamalara “Şi ile görüşmek için hiçbir neden yok” diyerek tepki gösterdi. Trump, misilleme olarak yüzde 100 ek gümrük vergileri uygulama tehdidinde bulundu. Pekin ise pazar günü ABD’yi çifte standartla suçladı ve kuralların şirketler üzerindeki etkisini sınırlamak için “esnek” uygulanacağını açıkladı.

Sektörün üstündeki kara bulut

Buna rağmen, mıknatıs tedarikinde yaşanabilecek yeni aksaklıklar otomobil sektörünün üzerinde kara bulut gibi dolaşıyor. Mayıs ayında Ford, mıknatıs tedarik sıkıntısı nedeniyle Chicago’daki Explorer SUV montaj tesisini kısa süreliğine kapatmak zorunda kaldı. Bir ay sonra bir Ford yöneticisi, şirketin mıknatıs tedarikinde “günü kurtarma” modunda çalıştığını söyledi. 

Pekin, Trump yönetimiyle anlaşmalar yaptıktan sonra mıknatıs ihracatındaki kısıtlamaları kademeli olarak gevşetse de arz üzerindeki sıkı kontrolünü sürdürdü. Son düzenlemelerden önce bile, Çin’den mıknatıs satın almak isteyen ABD’li şirketler uzun başvuru formları doldurmak zorunda kalıyor, talepler çoğu zaman gecikiyor veya reddediliyordu.

Otomobil üreticileri Çin dışı nadir toprak kaynaklarına yönelmek için yarışıyor ancak yeni kaynak sağlamak yıllar alıyor: ham madde temini, ekipman siparişleri ve yeni mıknatıs fabrikalarının inşası uzun süreçler. Bu nedenle, kısa vadede yeni tedarik hattı kurmak oldukça zor.

2024’te, Jeep’in ana şirketi Stellantis, Fransa’da tesis kurmakta olan işleme firması Carester ile nadir toprak tedarik anlaşması yaptı. Koreli sanayi devi Posco da geçen yıl, 2026’dan itibaren ismi açıklanmayan bir Kuzey Amerikalı otomobil üreticisine mıknatıs tedarik edeceğini duyurdu. Ancak çok az rakip nadir toprak mıknatısı üreticileriyle benzer tedarik anlaşmaları açıkladı. Elektrikli araç üreticisi Rivian’ın CEO’su RJ Scaringe, Çin’in geçen bahar mıknatıs arzını kısıtladığında bunun ABD otomotiv sektörü ve mıknatısa bağımlı diğer üreticiler için “bir uyarı niteliğinde” olduğunu söyledi.

ABD'de üretebilen çok az şirket var

GM için Çin’e olan bağımlılığı azaltma çabası, Covid-19 pandemisinin ortasında başladı. 2021’de, Asya’daki karantinalar nedeniyle yarı iletkenlere erişim zorlaşınca otomobil fabrikaları üretimi sürdürmekte zorlanıyordu. Bu durum, GM’nin tedarik şefi Shilpan Amin’i, nadir toprak mıknatısları da dahil olmak üzere daha fazla parçayı ülke içinden tedarik etme yollarını aramaya yöneltti. Tek sorun şuydu: Amerika’da nadir toprak mıknatısı üretmeyi bilen çok az şirket vardı.

2021’de GM yöneticileri, 1990’lar ve 2000’lerde Çin’den gelen ucuz nadir topraklar nedeniyle ayakta kalmayı başaran az sayıdaki Batılı üreticiden biri olan Almanya merkezli VAC ile temasa geçti.

VAC CEO’su Erik Eschen, “GM bize gelip ‘B planına ihtiyacımız var’ dediğinde şaşırdık" diyor. Aralık 2021’de VAC, GM’ye tedarik sağlamak üzere Kuzey Amerika’da bir tesis kuracağını açıkladı. Aynı dönemde GM, ABD’nin en büyük nadir toprak madencisi MP Materials’tan da mıknatıs tedarik edeceğini duyurdu. MP, nadir topraklarını mıknatısa dönüştürecek yeni bir tesis için büyük yatırım planlıyordu ve sabit bir müşteri arıyordu. GM bu rolü üstlendi.

"GM diğerlerinden birkaç hamle önde"

ABD hükümeti de hem MP hem de VAC’in şansını artırdı. ABD Savunma Bakanlığı füze, insansız hava aracı ve savaş uçaklarında mıknatıs kullanıyor. Ancak bu talep, bir fabrikanın sürdürülebilirliğini sağlayacak kadar büyük değil. Bu nedenle tarihsel olarak Japonya ve Avrupa’daki tedarikçilere güvenilmişti. Ülkedeki arzı güvence altına almak için hükümet, yeni VAC ve MP Materials tesislerine fon sağladı. ABD Savunma Bakanlığı yetkilisi Anthony Di Stasio, “Eğer sadece Savunma Bakanlığı’na tedarik sağlasalardı, beş ila on yıl içinde ortadan kaybolurlardı. Ama hem Savunma Bakanlığı’na hem de GM’ye tedarik yapıyorlarsa, çok daha istikrarlı bir gelecekleri olur" dedi. 

GM ayrıca, MP Materials’ın bu yıl içinde ticari üretime başlayacak ilk mıknatıs fabrikasından çıkacak mıknatısların çoğunu da alacak. Temmuz ayında Pentagon, nadir toprak üretimini hızla artırma planının bir parçası olarak MP’ye 400 milyon dolar yatırım yapmayı kabul etti. Ağustos ayında GM, Teksas merkezli mıknatıs üreticisi Noveon ile de bir tedarik anlaşması imzaladı; teslimatlar temmuzda başlayacak. VAC CEO’su Eschen, “Bu büyük bir satranç oyunu ve GM şu anda diğerlerinden birkaç hamle önde” dedi.

GM'nin önündeki riskler

Wall Street Journal'a konuşan GM tedarik şefi Amin, şirketin toplam mıknatıs ihtiyacının ne kadarını yerli üretimle karşılayabileceğini veya hala Çin’den tedarik gerekip gerekmediğini açıklamayı reddetti. Analistler ise hala bazı risklerin mevcut olduğu konusunda uyarıyor. Emtia araştırma şirketi CRU’dan kritik mineraller uzmanı Willis Thomas, “Olayların bu şekilde gelişmesi sayesinde GM bugün bir dahi gibi görünüyor. Ama işler tersine döner, tüm tarifeler ve kotalar kaldırılırsa, GM bu anlaşmalar için aşırı bedel ödemiş olur" dedi.  GM ise kararından emin. Amin, “İlk hamle avantajı bir süre bizimle kalacak" diyor.