Avrupa dondurulan Rus varlıklarını nasıl Ukrayna için kullanacak?

Batılı ülkeler, yıllardır yurtdışında tutulan Rusya Merkez Bankası varlıklarını Ukrayna’nın ordusunu desteklemek ve harap olmuş ekonomisini yeniden inşa etmek için nasıl kullanabileceklerini tartışıyorlardı. Birçok Avrupalı yetkili, bunun yasadışı bir kamulaştırma anlamına gelebileceğinden endişelendiği için bu fikre şüpheyle yaklaşıyordu. Şimdi ise Donald Trump ABD’nin Ukrayna’ya yaptığı mali desteği keserken ve Avrupa hükümetleri oluşan boşluğu doldurmaya çalışırken, bölge liderleri bu çekinceleri bir kenara bırakıyor.

G7 ülkeleri, Rus varlıklarına dokunulmaması ancak bu varlıkların ürettiği karların Ukrayna tarafından kullanılmasına izin verilmesi konusunda zaten anlaşmıştı. Avrupa Birliği üyesi ülkeler arasında tartışılan yeni bir öneri ise çok daha ileri gidiyor: Rus paralarının Ukrayna’ya kredi sağlamak için kullanılmasına olanak tanınacak. Kiev hükümeti, Rusya’nın savaşın yol açtığı zararı komşusuna tazmin etmeyi kabul etmediği sürece bu kredileri asla geri ödemek zorunda kalmayabilir. Birlik, doğrudan varlık el koymasının üye devletleri muazzam potansiyel yükümlülüklere maruz bırakabileceğinin farkında olarak son derece temkinli ilerliyor.

Süreç nasıl ileyecek?

2024’te kabul edilen ilk plana göre G7 ülkeleri Ukrayna’ya, Rusya’nın 2022’deki işgalinin ardından dondurulan yabancı varlıklardan elde edilen faiz gelirleriyle geri ödenecek krediler sağlıyor. AB, bu girişim kapsamında Ukrayna’ya 45 milyar euro (52 milyar dolar) kredi vermeyi kabul etti. Şimdi AB, bu varlıkların kendisini kullanarak Kiev’e yaklaşık 140 milyar euroluk yeni kredi sağlamayı tartışıyor. Bu varlıklar, Brüksel merkezli Avrupa saklama kuruluşu Euroclear’da tutuluyor ve Rusya, Ukrayna’nın yeniden inşasını finanse etmeyi kabul etmedikçe bu varlıkları geri alamayacak.

Euroclear’a ev sahipliği yapan ve Rusya’nın olası tazminat davaları kazanması durumunda on milyarlarca euro tazminat yükümlülüğü doğabileceğinden endişe eden Belçika hükümetini yatıştırmak için AB, yüzde 0 faizli özel borç sözleşmesi yapmayı planlıyor. Bu sözleşme, Euroclear’ın gelecekte olası Rus taleplerini karşılamak zorunda kalması durumunda devreye girecek. Belçika, bu garantilerin yasal olarak sağlam olmasını istiyor. AB’nin planlarına Birleşik Krallık ve Kanada da destek verirken, ABD ve Japonya henüz girişime katılıp katılmayacaklarına karar vermedi.

Hangi Rus varlıkları donduruldu?

AB, G7 ve Avustralya, menkul kıymetler ve nakit biçiminde yaklaşık 280 milyar dolar tutarında Rusya Merkez Bankası varlığını dondurdu. Paranın en büyük kısmı Avrupa’da bulunuyor; çünkü Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, önceki yaptırım dalgalarının ardından 2018’de merkez bankasının varlıklarının büyük bölümünü ABD’den çekmişti. Ayrıca, tanınmış Rus bireylere uygulanan yaptırımlar sonucu, 2023 Mart’ı itibarıyla evler, yatlar ve özel uçaklar da dahil olmak üzere tahminen 58 milyar dolar tutarında ek varlık dondurulmuştu. ABD Hazine Bakanlığı o dönemde bunu doğrulayan bir açıklama yapmıştı.

Ukrayna ek fonları nasıl kullanacak?

Bu konu hala tartışılıyor ancak genel olarak ek finansmanın silah alımı, Ukrayna’nın savunma sanayisinin güçlendirilmesi ve ekonomik ihtiyaçlarının karşılanması için kullanılacağı belirtiliyor. Kiev hükümeti acilen paraya ihtiyaç duyuyor: Uluslararası Para Fonu (IMF), ülkenin gelecek dört yıl için 65 milyar dolarlık finansman açığı olduğunu tahmin ediyor.

Moskova, Ukrayna şehirlerini durmaksızın bombalarken ve enerji altyapısını yok ederken, Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy müttefiklerinden daha fazla hava savunma sistemi ve Rusya’nın derinliklerindeki askeri hedefleri vurabilecek uzun menzilli füzeler göndermelerini istiyor. Trump, bu silahların bedelini Avrupa’nın ödemesini istiyor ve Ukrayna’nın ABD yapımı askeri teçhizatı ağırlıklı olarak Avrupalı ortaklarca sağlanan fonlarla satın alabilmesi için özel bir tedarik programı oluşturuldu.

AB neden dondurulmuş Rus fonlarını harcamıyor?

Bunun örnekleri var: 2003’te Irak’ın işgalinin ardından, ABD Başkanı George W. Bush Amerikan bankalarındaki 1,7 milyar dolarlık Irak fonlarına el koymuştu; bu paranın bir kısmı Iraklı devlet çalışanlarının maaşlarını ödemek için kullanılmıştı. 1996’da ise ABD, Küba fonlarına el koymuş ve daha sonra bu parayı, uçakları Küba ordusu tarafından düşürülen üç Amerikalının ailelerine tazminat ödemek için kullanmıştı.

AB açısından sorun şu: Rus fonlarına el koymak ve harcamak, yasal olarak bağlayıcı bir anlaşma çerçevesinde bile yapılsa hırsızlık olarak değerlendirilebilir. Genel kural olarak, yasal varlık el koymaları yalnızca bir mahkeme, söz konusu varlıkların suç geliri olduğuna karar verdiğinde mümkün. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali uluslararası hukuku açıkça ihlal etse de bu durum Rusya Merkez Bankası varlıklarının “suçtan elde edilmiş” sayılacağı anlamına gelmiyor.

Rusya bu fonları ne geri alabiliyor ne de kullanabiliyor. Ancak AB ülkeleri de bu varlıkların yasal mülkiyetini ortadan kaldıramıyor. Bu nedenle G7 ve AB’nin adımları, parayı Euroclear’dan fiilen çıkarmadan kullanma üzerine kurgulanmış durumda.

Rusya, AB’nin planları hakkında ne dedi?

Moskova, Batı’nın Ukrayna’yı desteklemek için Rus varlıklarını harekete geçirme çabasını, küresel ekonomik sistemin temel ilkelerinden biri olan özel mülkiyetin dokunulmazlığı ilkesinin ihlali olarak görüyor. Rusya 'dost olmayan' ülkelerin kendi bankalarında tuttuğu ve çatışmanın başında dondurulmuş olan varlıkların el konulması da dahil olmak üzere misilleme tehditlerinde bulundu. Putin ekim ayında, devlet varlıklarının özel bir prosedür kapsamında hızlı şekilde satılmasına izin veren bir kararname imzaladı; bu da, Rusya’daki yabancı şirketlerin kamulaştırılması ve Ukrayna’yı desteklemek için yurtdışındaki Rus varlıklarının kullanılmasına misilleme olarak satılması riskini artırıyor.