IEA Başkanı Birol: Kritik minerallerde Çin'in hakimiyeti devam edecek
Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) Başkanı Fatih Birol, küresel enerji sektöründeki gelişmelere ilişkin değerlendirmelerde bulundu. Enerji güvenliğinin bir numaralı "altın kuralının" kaynak çeşitliliği olduğuna işaret eden Birol, bir ülkeye veya tek bir ticaret yoluna bağımlı olmanın her zaman büyük risk oluşturduğunu dile getirdi.
Mevcut durumda kritik mineral tedarikinde çeşitlendirme yerine konsantrasyon görüldüğünü ifade eden Birol, enerji güvenliği açısından en büyük riskin bu alanda olduğunu belirtti. Birol, kritik minerallerin sadece enerji sektörü için değil, sanayi, yapay zeka ve savunma teknolojileri gibi pek çok stratejik alan için hayati önem taşıdığını vurguladı. Birol, "Kritik mineraller olmazsa bütün bu zincir felce ve ekonomi inkıtaya uğrayabilir. Tek bir ülkenin yüzde 70-80'lere dayanan hakimiyeti her zaman tehlikelidir. Bu yüzden, 1970'lerde gördüğümüz petrol krizine benzer bir 'kritik mineraller krizi' umarım yaşamayız ama bununla ilgili ilk sinyaller gelmeye başladı" dedi.
"Çin'in hakimiyeti yüzde 75'in altına inmeyecek"
Nisan ayında Çin'in nadir toprak elementleri ihracatına sınır getirdiğini ve bu durumun otomobil imalat sektöründe paniğe yol açtığını hatırlatan Birol, kararın daha sonra geri çekildiğini belirtti. Dünyadaki nadir toprak elementlerinin rafinajının yüzde 91'inin Çin'in elinde olduğunu kaydeden Birol, ABD, Avrupa, Malezya, Hindistan, Avustralya ve Kanada gibi ülkelerin bu durumu fark ederek çeşitlendirme projelerine başladığını aktardı.
Birol, tüm bu projelerin 10 yıl içinde gecikmesiz tamamlanması halinde bile Çin'in hakimiyetinin ancak yüzde 75'e gerileyeceğini ifade etti. Çin'in hala muazzam bir paya sahip olacağını vurgulayan Birol, bu durumun yükselen bir enerji güvenliği riski olduğunu söyledi. Birol ayrıca, tedarik kesintisi yaşanmasa bile bu gücün bir ülkenin elinde koz olarak bulunmasının, o ülkeye ekonomiden dış politikaya kadar avantaj sağlayabileceğini sözlerine ekledi.
Stratejik minerallerin rafinajında Çin tekeli
IEA’nın yayımladığı Dünya Enerji Görünümü (WEO) raporuna göre, bakır, nikel ve kobaltın da aralarında bulunduğu 20 stratejik kritik mineralin 19’unun rafine süreçlerinde Çin hakimiyeti bulunuyor. Kasım 2025 itibarıyla bu minerallerin yarısından fazlası ihracat kontrollerine tabi tutuluyor.
Veri merkezleri ve yapay zeka teknolojilerinin yaygınlaşması, elektrik talebinin yanı sıra kritik minerallere olan ihtiyacı da artırıyor. Çin, çip üretiminde kullanılan yüksek saflıktaki silisyumun yüzde 95'ini rafine ederken, veri merkezlerindeki güç transformatörleri ve elektrik tesisatı için kritik olan rafine bakırda da yüzde 44 pazar payıyla dünyanın en büyük üreticisi konumunda bulunuyor. Uzmanlar, teknolojilerin ilerlemesinde aksama yaşanmaması için ülkelerin kaynak ve ticaret yollarını çeşitlendirmesi gerektiğine dikkat çekiyor.
