Rusya ve Ukrayna en son ne zaman barış görüşmeleri yaptı?

Rusya ve Ukrayna savaşın ilk haftalarından bu yana ilk kez barış görüşmeleri yapma noktasına gelmiş olabilir. İki ülke en son 2022 yılında masaya oturdu. Peki bu görüşmeler neden bozuldu?

Müzakereler nerede ve ne zaman gerçekleşti?

Rus ve Ukraynalı müzakereciler Rusya'nın geniş çaplı işgalinden dört gün sonra, 28 Şubat 2022'de Belarus'ta bir araya geldi. Daha sonra 29 Mart'ta İstanbul'da tekrar yüz yüze görüşmeden önce video bağlantısı ile toplantılar yaptılar. Daha sonra görüşmelerin kesilmesinden önce nisan ortasına kadar çok sayıda taslak değiş tokuş ettiler.

Neler konuşuldu?

New York Times'ın geçen yıl yayınladığı taslak belgelere göre Ukrayna, topraklarında yabancı asker ya da silah bulunmayan, daimi olarak tarafsız, bağlantısız ve nükleer silahlardan arındırılmış bir devlet olmayı kabul etmeye hazırdı. Bu şartlar NATO'ya katılmasını engelleyecek ancak AB üyeliği olasılığına izin verecekti.

Bunun karşılığında Ukrayna, BM Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi olan İngiltere, Çin, Rusya, ABD ve Fransa'nın da aralarında bulunduğu bir grup ülkeden güvenlik garantisi alacaktı. Kısmen kabul edilen taslakta, Rusya da dahil olmak üzere garantör devletlerin Ukrayna'nın bağımsızlığına ve egemenliğine saygı duyacakları ve riayet edecekleri, Ukrayna'ya karşı güç kullanma tehdidinden veya kullanımından kaçınacakları belirtiliyordu. Taslak, Rusya'nın 2014 yılında Ukrayna'dan ilhak ettiği Kırım'ın statüsüne ilişkin görüşmelerin 10-15 yıllık bir süre zarfında yapılmasını öneriyordu.

Neden anlaşamadılar?

Ukrayna saldırıya uğrarsa, garantörlerin “Ukrayna üzerindeki hava sahasını kapatmayı, gerekli silahları sağlamayı, Ukrayna'nın kalıcı olarak tarafsız bir devlet olarak güvenliğini yeniden tesis etmek ve daha sonra korumak için silahlı güç kullanmayı” içerebilecek yardım sağlamalarını istedi. Ancak Rusya herhangi bir kararın tüm garantör devletler tarafından kabul edilmesi gerektiğinde ısrar etti. Bu da Moskova'nın veto hakkına sahip olacağı anlamına geliyor.

İki taraf Ukrayna'nın silahlı kuvvetlerinin gelecekteki büyüklüğü ve askeri cephaneliği konusunda keskin görüş ayrılıklarına düştü. Örneğin Kiev, kuvvetlerinin büyüklüğünü 800 tank ve 280 km maksimum füze atış menzili ile 250 binde sınırlamayı kabul etmeye hazırdı. Rusya ise Ukrayna'dan 85 bin personel, 342 tank ve 40 km füze menzili gibi sınırlamalar talep ediyordu.

Moskova, Ukrayna'nın Rusça'yı resmi devlet dili olarak tanımasını ve Rusça konuşanlara karşı ayrımcılık olarak gördüğü uygulamalara son vermesini talep etti. Rusya, “Ukrayna'nın Nazileştirme ve Nazizmi yüceltme yasaları” olarak adlandırdığı yasaların yürürlükten kaldırılmasını talep etti. Ukrayna Nazizm suçlamasını saçma bularak reddediyor.

Görüşmeler neden sona erdi?

Nisan 2022'ye gelindiğinde savaş alanındaki durum Ukrayna'nın lehine dönüyor gibi görünüyordu. Kiev çevresindeki Rus güçlerini geri püskürtmüş ve Moskova'nın inkar etmesine rağmen Rus savaş suçları iddialarının kanıtlarını dünyaya göstermişti.

Tarihçi Sergey Radchenko ve analist Samuel Charap'ın Foreign Affairs dergisinde barış görüşmeleriyle ilgili kaleme aldıkları ayrıntılı makaleye göre Batılı ülkeler Kiev'e askeri yardımlarını arttırıyor ve Moskova'ya yönelik yaptırımları tırmandırıyordu; tüm bunlar Ukrayna'nın Rusya'nın taleplerini kabul etme eğilimini azaltan faktörlerdi.

2022 taslakları hala geçerli mi?

ABD özel temsilcisi Steve Witkoff şubat ayında yaptığı açıklamada İstanbul protokollerinin savaşan taraflar arasındaki müzakereler için yol gösterici olduğunu söyledi. Kremlin'den bir yetkili pazar günü yaptığı açıklamada, şu anda önerilen barış görüşmelerinin 2022 müzakerelerini ve Rusya'nın şu anda Ukrayna'nın neredeyse beşte birini kontrol ettiği gerçeğini dikkate alması gerektiğini söyledi. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy Aralık 2024'te yaptığı açıklamada “İstanbul anlaşmaları” diye bir şey olmadığını, sadece Ukrayna'nın Rusya'nın “ültimatomuna” yanıt verdiği ancak hiçbir şey imzalamadığı görüşmeler olduğunu söyledi.

Başarısız görüşmelerden bu yana ne deği̇şti̇?

İlk müzakereler esas olarak egemenlik konularına odaklanmıştı ancak Rusya'nın tutumu o zamandan bu yana toprakla ilgili belirli talepleri de içerecek şekilde sertleşti. Devlet Başkanı Vladimir Putin Haziran 2024'te Ukrayna'nın, Rusya'nın kendisine ait olduğunu iddia ettiği ancak sadece kısmen kontrol ettiği dört bölgeden (Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia ve Kherson) tamamen çekilmesi gerektiğini söyledi.

Ukrayna, Rusya'nın topraklarını işgal etmesini asla yasal olarak tanımayacağını söylüyor. Aynı zamanda Zelenskiy, güçlerinin şu anda kaybedilen tüm toprakları geri alamayacağını ve diplomatik yollarla zaman içinde geri alınabileceğini belirtmişti.