Çin nadir maden endüstrisini nasıl ele geçirdi?

Çin 2010 yılında Japonya'ya önemli nadir metallerin ihracatına ambargo koyarak dünyayı sarstı. Paniğe kapılan Japon yöneticiler televizyona çıkarak bu kritik hammaddelerin tükenmekte olduğu konusunda uyarıda bulundu. Bölgesel bir anlaşmazlıktan kaynaklanan ambargo sadece yedi hafta sürdü. Ancak bu metaller için küresel tedarik zincirini değiştirdi. Ambargo sona erdiğinde Çin, madenleri güçlü bir şekilde kontrol altına aldı. Pekin'deki üst düzey yetkililer yolsuzluğun kökünü kazıdı, kaçakçıları ezdi ve sektörü devlet kontrolü altında birleştirdi.

ABD Çin’e bağımlı durumda

Otomobillerden akıllı telefonlara ve füzelere kadar her şeyde kullanılan nadir metaller için Çin'in en büyük müşterilerinden ikisi olan Japonya ve Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere dünya alarma geçti. Her iki ülkenin hükümetleri de Çin'e olan bağımlılıklarını nasıl azaltacaklarına dair ayrıntılı planlar hazırladılar. Japonya planlarını büyük ölçüde uyguladı ve bugün mineralleri Avustralya'dan temin edebiliyor. Amerika Birleşik Devletleri değil. Ülke 15 yıl sonra bile nadir toprak metallerinin işlenmesinde neredeyse tamamen Çin'e bağımlı durumda. Sonuç olarak Amerikan otomobil üreticileri, havacılık ve uzay şirketleri ve savunma geliştiricileri savunmasız kaldı.

ABD Başkanı Donald Trump'ın gümrük vergilerine öfkelenen Çin, bazı nadir toprak elementlerinin ve bunlardan yapılan daha da değerli metallerin tüm ihracatını askıya aldı. Bir insanın parmağındaki yüzükten daha büyük olmayan ancak standart bir demir mıknatısın 15 katı kuvvete sahip olan bu küçük ama güçlü mıknatıslar, elektrik motorlarının ucuz ve genellikle göz ardı edilen bir bileşeni. Elektrikli ve benzinli arabaların yanı sıra robotlar, insansız hava araçları, açık deniz rüzgar türbinleri, füzeler, savaş uçakları ve diğer birçok üründe kullanılıyorlar.

“En stratejik mineraller”

Amerika'nın Çin kaynaklarına olan bağımlılığına bir alternatif geliştirememesi Demokrat ve Cumhuriyetçi yönetimleri kapsıyor. Washington'daki Carnegie Endowment for International Peace'de kritik mineraller uzmanı olan Milo McBride, “ABD'li yetkililer 15 yıldır nadir toprak elementleri ve özellikle de nadir toprak mıknatısları konusunda Çin'e bağımlılık riskini ele almak için çok az şey yaptı” dedi. McBride, nadir toprak elementlerinin “son birkaç yönetim boyunca tartışılan tüm mineraller arasında en stratejik mineraller” olduğunu söyledi.

Pekin'in 2010 yılında Japonya'ya karşı başlattığı ambargo, Çin'in güneyinde yerel yetkililerle işbirliği içinde sektörün büyük bölümünü kontrol eden Çinli organize suç örgütleri tarafından baltalandı. Gangsterler Çin'in yıllık nadir toprak üretiminin yarısını ülke dışına kaçırıyordu. Ambargonun sona ermesinden haftalar sonra Pekin intikam aldı. Ulusal güvenlik emirleri uyarınca hareket eden hükümet güçleri, dünyanın ağır nadir toprak minerallerinin çoğunun üretildiği Jiangxi Eyaletindeki Longnan yakınlarındaki vadiye baskın düzenledi. Özel sektör tarafından işletilen madenlere el koydular ve Çin'in güneyinde binlerce kişiyi hapse attılar. Sektörün denetimi yerel yönetimlerden Pekin'e devredildi. Madenler daha sonra kamulaştırıldı ve tek bir devlet şirketi olan China Rare Earth Group bünyesinde birleştirildi.

Yüzde 90’ını Çin üretiyor

Çin son zamanlarda malzemeleri Japonya'daki mıknatıs fabrikalarına göndermek yerine kendi mıknatıs endüstrisini geliştirdi. Pekin, Longnan yakınlarındaki Ganzhou kentinde gelişmiş mıknatıs fabrikaları kurmak için para akıttı. Çin şu anda dünyadaki mıknatısların yüzde 90'ını üretiyor. Geçen hafta Ganzhou'nun en büyük iki mıknatıs fabrikasında inşaat çalışmaları devam ediyordu.

Çin lideri Şi Cinping 2020'de yaptığı bir konuşmada Batı'nın tedarik zincirlerinin ülkesine bağımlı kalmasının Çin'in ulusal güvenliği için önemli olduğunu söyledi. Ganzhou'nun en gelişmiş mıknatıs fabrikasını ziyaret ettikten birkaç ay sonra “Güçlü yönlerimizi geliştirmeli ve avantajlı olduğumuz sektörlerde uluslararası liderliğimizi pekiştirmeliyiz. Uluslararası endüstriyel tedarik zincirlerinin Çin'e bağımlılığını yoğunlaştırarak, yabancıların kasıtlı tedarik kesintilerine karşı koyacak ve caydıracak güçlü bir kapasite oluşturma” çağrısında bulundu.

Japonya da 2010 ambargosundan sonra geniş kapsamlı adımlar attı. Üreticiler iki yıllık ihtiyaçlarını karşılayacak kadar nadir toprak elementini stoklarında tutmaya başladı. Ayrıca denizaşırı ülkelere de bakmaya başladılar. Japon hükümetinin mali desteğiyle Sumitomo Group adlı holding, Avustralyalı bir madencilik şirketi olan Lynas'ın gelişimini destekledi. Lynas, nadir toprak mıknatısları yapmak için küçük miktarlarda ağır nadir topraklarla karıştırılan Japonya'nın hafif nadir topraklarının yüzde 60'ını çıkarıyor ve rafine ediyor. Şirket bu yaz Malezya'da Japon üreticiler için ağır nadir toprakları rafine etmeye başlamaya hazırlanıyor ancak başlangıçta küçük miktarlarda olacak.

ABD nadir mıknatıs endüstrisi 1980'lerde kuzey Indiana'da General Motors'un bir yan kuruluşu ile başladı. Ancak fabrikalar kapandı ve Çin ve Singapur'a taşındı. 2010'daki ambargodan sonra, 2023'te adını Proterial olarak değiştiren Japon şirketi Hitachi Metals, eski Başkan Barack Obama yönetiminin endişelerine yanıt vererek, 2011'den 2013'e kadar Kuzey Carolina'da nadir mıknatıslar için fabrika kurdu.

Birkaç düzine çalışanı olan Hitachi Metals fabrikası, Ganzhou'da inşa edilen dev komplekslerden daha yüksek maliyetlere sahipti. Amerikan şirketleri, ABD'de üretilen mıknatıslar için fazladan ödeme yapmak istemediler ve Çinli tedarikçilere geçtiler. Hitachi 2020 yılında fabrikayı kapattı ve ekipmanlar depoya kaldırıldı. Bugün Amerika Birleşik Devletleri'ndeki tek aktif nadir toprak madeni Mountain Pass, Kaliforniya'da. İşletmecisi MP Materials, yıl sonunda Teksas'taki bir fabrikada nadir toprak mıknatıslarının ticari üretimine başlamayı planlıyor. Ancak tesis tam hızda çalıştığında bile bir yıl içinde Çin'in bir günlük üretimine eşdeğer üretim yapacak.