ABD'li şirketler Çin'in kritik maden ihracatı yasağını nasıl aşıyor?

Çin'in ihracat yasağının ardından ABD'nin Tayland ve Meksika'dan antimon oksit ithalatı arttı. Uzmanlar, ticaret akışındaki değişimin minerallerin aktarıldığına işaret ettiğini söylüyor. İncelenen nakliye kayıtlarına göre Çin'in sahip olduğu Taylandlı Unipet'in de ABD'ye antimon sevkiyatı arttı.

10 Temmuz 2025, 08:00 Güncelleme: 10 Temmuz 2025, 09:35

Gümrük ve nakliye kayıtlarına göre Çin’in geçen yıl ABD’ye sevkiyatı yasaklamasından bu yana çiplerde ve pillerde kullanılan bir metal olan antimuan, Tayland ve Meksika’dan ABD’ye olağan dışı büyük miktarlarda akmaya başladı. Kayıtlar, bu ticarette en az bir Çinli şirkete ait bir firmanın da yer aldığını gösteriyor. Çin telekomünikasyon, yarı iletkenler ve askeri teknolojide kullanılan antimuan, galyum ve germanyum tedarikinde baskın konumda. Pekin, Washington’ın Çin’in çip sektörüne yönelik baskısına cevaben 3 Aralık’ta bu minerallerin ABD’ye ihracatını yasakladı.

Ticaret akışlarındaki bu kayma, kritik mineraller için verilen mücadeleyi ve Çin’in ABD ile ekonomik, askeri ve teknolojik üstünlük yarışında getirdiği kısıtlamaları uygulamakta yaşadığı zorlukları gözler önüne seriyor. Özellikle ticaret verileri, ABD sevkiyatlarının üçüncü ülkeler aracılığıyla yönlendirildiğini gösteriyor. Bu durum Çinli yetkililer tarafından da kabul edildi.

Tayland ve Meksika ilk üçe girdi

Reuters’a konuşan iki ABD’li şirket yöneticisinin de aralarında bulunduğu üç sektör uzmanı, son aylarda Çin’den yasaklı mineralleri temin ettiklerini belirterek bu değerlendirmeyi doğruladı. ABD, aralık ve nisan ayları arasında Tayland ve Meksika’dan toplam 3.834 metrik ton antimuan oksit ithal etti. Bu miktar, önceki üç yılın toplamından fazlaydı. Bu arada Çin gümrük verilerine göre Tayland ve Meksika bu yıl Çin antimuanının en çok ihraç edildiği ilk üç pazar arasına girdi. Her iki ülke de 2023’te, yani Pekin’in ihracat kısıtlamasından önceki son tam yılda ilk 10’da yer almıyordu.

Danışmanlık firması RFC Ambrian’a göre Tayland ve Meksika’da yalnızca birer antimuan eritme tesisi bulunuyor ve Meksika’daki tesis yalnızca nisan ayında yeniden açıldı. Her iki ülke de anlamlı miktarda antimuan üretmiyor. ABD’nin bu yılki antimuan, galyum ve germanyum ithalatı, yasaktan önceki seviyelere eşitlenme ya da onları geçme yolunda ilerliyor ancak daha yüksek fiyatlarla.

Dijital sevkiyat denetim platformu Publican’ın kurucu ortağı ve CEO’su Ram Ben Tzion, yeniden yönlendirme olduğuna dair net kanıtlar bulunduğunu ancak ticaret verilerinin işin içinde olan şirketleri belirlemeye yetmediğini söyledi. Tzion, “Bu gördüğümüz ve tutarlı şekilde devam eden bir model" dedi ve Çinli şirketlerin “yönetmelikleri aşmada son derece yaratıcı” olduklarını da ekledi.

Lisansı olan ABD dışındaki ülkelere ihraç edebiliyor

Çin Ticaret Bakanlığı mayıs ayında, bazı yabancı kişi ve kuruluşların “yerli yasa dışı unsurlarla işbirliği” yaparak ihracat kısıtlamalarından kaçındığını ve bu tür faaliyetlerin durdurulmasının ulusal güvenlik açısından kritik olduğunu belirtti. ABD yasaları, Amerikalı alıcıların Çin menşeli antimuan, galyum ya da germanyum satın almasını yasaklamıyor. Çinli firmalar, lisansa sahip olmaları koşuluyla bu mineralleri ABD dışındaki ülkelere ihraç edebiliyor. ABD merkezli Gallant Metals’in CEO’su ve kurucusu Levi Parker, Reuters’a her ay yaklaşık 200 kg galyumu Çin’den temin ettiğini ancak süreçte yer alan tarafları güvenlik nedeniyle açıklayamayacağını söyledi.

Parker’a göre süreç şöyle işliyor: Çin’deki satın alma acenteleri üreticilerden ürünü temin ediyor. Ardından bir nakliye firması, paketleri demir, çinko ya da sanat malzemesi gibi farklı etiketlerle başka bir Asya ülkesi üzerinden yönlendiriyor. Parker, bu yöntemlerin kusursuz ya da ucuz olmadığını da vurguladı. Aslında düzenli olarak 500 kg ithal etmek istediğini, ancak büyük sevkiyatların dikkat çekebileceğini ve Çinli lojistik firmalarının bu riskler nedeniyle çok dikkatli davrandığını söyledi.

İngiliz haber ajansının incelediği daha önce raporlanmamış sevkiyat kayıtlarına göre Tayland merkezli ve Çinli antimuan üreticisi Youngsun Chemicals’a ait Thai Unipet Industries, son aylarda ABD ile yoğun ticaret yapıyor. Aralık ile mayıs arasında, Unipet Tayland’dan ABD’ye en az 3.366 ton antimuan ürünü gönderdi. Bu ticaret platformları ImportYeti ve Export Genius tarafından kayda geçirilen 36 yükleme belgesine göre bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık 27 kat daha fazla.

Kayıtlar, yüklerin içeriğini, ilgili tarafları ve çıkış/varış limanlarını listeliyor, ancak ham maddenin menşeini mutlaka belirtmiyor. Belirgin bir yeniden yönlendirme kanıtı içermiyorlar.

Unipet’in ABD sevkiyatlarının alıcısı, Teksas merkezli Youngsun & Essen. Şirket, Pekin’in yasağından önce antimuan trioksit ithalatının büyük bölümünü Youngsun Chemicals’tan yapıyordu. Ne şirket ne de başkanı Jimmy Song bu ithalatlarla ilgili sorulara yanıt verdi.

Satıcılar sorumlu tutulabilir

Çin, mayıs ayında kritik minerallerin yeniden yönlendirilmesi ve kaçakçılığına karşı bir kampanya başlattı. White & Case hukuk firmasının Hong Kong merkezli ortağı James Hsiao’ya göre suçlular para cezası ve gelecekteki ihracatlardan menle karşı karşıya kalabilir. Daha ciddi vakalar, kaçakçılık olarak değerlendirilebilir ve beş yılı aşan hapis cezalarıyla sonuçlanabilir. Hsiao’ya göre bu yasalar, işlemler yurt dışında gerçekleşse bile Çinli şirketler için geçerlidir. Yeniden yönlendirme durumlarında, Çinli makamlar nihai kullanıcıyı belirlemek için yeterli denetimi yapmayan satıcıları yasal olarak sorumlu tutabilir.

Ancak riski göze alanlar için, yurt dışındaki büyük kar potansiyeli cazip: Galyum, germanyum ve antimuan fiyatları tavan yaptı. Bu üç mineral, Çin’in ABD’ye ihracatı yasaklamadan önce de ihracat lisansı kısıtlamasına tabiydi. Çin’in antimuan ve germanyum ihracatı, halen yasak öncesi seviyelerin altında seyrediyor. Ben Tzion, “Tüm bu politikaları yürürlükte tutmak bir şey, onları uygulamak tamamen başka bir senaryo” diyerek Pekin’in ihracat kontrollerini etkin şekilde uygulamakta zorlandığını belirtti.