ABD Başkanı Trump görevdeki ilk 100 günde dünyayı nasıl sarstı?

İkinci döneminin yüzüncü gününde dünya ABD Başkanı Donald Trump'ın etrafında dönüyor. Avrupa'da ülkeler Ukrayna'yı ya da belki de kendilerini savunmak umuduyla silah depolamak yapmak için çabalıyor. Asya'da üreticiler, oyunun kurallarını bilmeden üretim hatlarını nereye taşıyacakları konusunda strateji geliştiriyor. Latin Amerika'da yorgun, yoksul, bir araya toplanmış kitleler, özgürlükler ülkesinde artık her şeyin farklı olduğunu hissederek evlerinde kalıyorlar. Amerika Birleşik Devletleri'nin içindekiler de bunu hissediyor; belirsizlik en güçlü kurumlara sızıyor; Wall Street bankaları, Capitol Hill ofisleri, federal kurum merkezleri, özel üniversite kampüsleri.

“Daha sadık çalışanları var”

Bu arada Donald Trump, tahtına geri döndüğünde her zamankinden daha mutlu görünüyor. 1981'den 2017'ye kadar Trump Organization’da çalışan Andrew Weiss, “Daha rahat. Daha sadık çalışanları var” dedi. Neredeyse hepsi ona övgüler düzmeye hevesli. Basın Sözcüsü Karoline Leavitt yaptığı açıklamada Başkan'ın enflasyon konusundaki ilerlemesini abartarak “Başkan Trump ilk 100 gününde yüzlerce vaadini yerine getirdi ve en önemli iki kampanya hedefini şimdiden gerçekleştirdi: sınır güvenli ve enflasyon sona eriyor” diye konuştu.

Gerçek şu ki bu hızlı başlangıç kimseyi şaşırtmamalı. Trump'ın öncelikleri, emlak geliştiricisinin kendisi için önemli olan birkaç konuda sesini yükselttiği 1980'ler ve 1990'lardan beri belliydi. Uluslararası ticareti ele alalım. Trump 1988'de “Bu serbest ticaret değil” diye alay ederek, “Eğer şu anda Japonya'ya gidip bir şey satmaya çalışırsanız, bunu unutun” demişti.  Savunma harcamaları konusunda da benzer bir ton kullandı. “Müttefiklerimizin adil paylarını ödemelerini sağlarım” dedi. Göçmenlik konusundaki düşüncelerini de ima ederek, bir iş ortağına ABD'nin çoğunluğu azınlıklardan oluşan bir ulus haline gelmeyeceğini söyledi. Trump, “Bu asla olmayacak. Güney Afrika olmayacağız” demişti.

“30-40 yıldır inandığı temel şeyler”

Trump'ın Beyaz Saray'a geri dönmesiyle birlikte, uzun zamandır gündeminde olan konular artık ulusun gündeminde. Trump'ın ilk döneminde Avrupa Birliği Büyükelçisi olarak görev yapan ve ikinci dönemine “şok ve şaşkınlık” içinde başlayan Gordon Sondland, “Bunlar onun inandığı ve otuz-kırk yıldır inandığı temel şeyler” dedi. Eğer Trump bu kadar uzun süre bu kadar tutarlı olmasaydı, tüm bunlar şaşırtıcı olabilirdi. Başkan'ın temel içgüdülerini deşifre ettiğinizde ilk 100 günü daha anlaşılır, kalan 1.362 günü ise daha öngörülebilir hale geliyor.

Her başkanın yaptığı ilk şey adamlarını seçmektir ve Trump her zaman iş adamlarına ilgi duymuştur. Trump'la 1990'larda çalışmış bir iletişim danışmanı olan Alan Marcus, “Zengin adamlarla ilişki kurmayı seviyor. Zenginliğin iyi bir şey olduğunu düşünüyor. Zengin demek, 'O zengin, o halde haklı' demektir” ifadelerini kullandı. İlk yönetimi sırasında Trump, Carl Icahn'ı özel danışman olarak atayarak göreve getirmeye çalıştı ve ardından varlıklarını elden çıkarmasına gerek olmadığını ima etti. Icahn'ın şirketi sonunda Adalet Bakanlığı'na başvurdu.

Trump bu dönem farklı bir yaklaşım benimseyerek, en büyük bağışçısı ve dünyanın en zengin adamı olan Elon Musk'ı, kısa süreli çalışanlara verilen ve genellikle varlıklarını korumalarına izin veren özel bir devlet çalışanı olarak atadı. Musk, yönetimdeki eşi benzeri görülmemiş 10 milyarderden biri ve bunların hepsi en uygun göründükleri işlere sahip değil. Tesla'nın kurucu ortağı zaman zaman her yerde hazır ve nazır gibi görünse de başkanın Musk'a ilk olarak devlet harcamalarını kısmaktan sorumlu kişi olarak nasıl bir rol biçtiğini hatırlamakta fayda var.

Trump'ı uzun yıllardır tanıyanlar, Başkan'ın geçmişteki trilyonlarca borcu geri ödemeyi gerçekten ne kadar önemsediğini sorguluyor. Bir zamanlar Trump'ın iflasa meyilli kumarhane imparatorluğunun baş yöneticisi olarak görev yapan Nicholas Ribis, “Borca nasıl baktığını biliyorum. ‘Parası var, neden ödeyeyim ki?’ diyor. Onun bütçe açığı konusunda diğer insanlar kadar endişeli olduğunu sanmıyorum” dedi. 

Bunun yerine, Hükümet Verimliliği Dairesi bürokrasiyi ele almak için mükemmel bir şekilde hazırlanmış görünüyor. Uzun zamandır bağımsız seslerden rahatsız olan Trump, görevdeki ilk cuma gününü, Musk çalışmalara başlamadan önce görevleri israf, dolandırıcılık ve suistimali belirlemek olan genel müfettişleri tasfiye etmek için kullandı. Trump ayrıca dünyanın dört bir yanındaki yoksul ülkelere yardım için fon sağlayan USAID'de de kesintiye gitti.

Kendi ülkesini altüst eden  Trump, şubat ayında Ukrayna lideri Volodimir Zelenskiy’yi Beyaz Saray'da ağırlayarak küresel sahneye döndü. Kameralar bir savaş ittifakının dağılışını televizyona yansıtırken Trump, “Ya bir anlaşma yapacaksınız ya da biz yokuz” dedi.  Bu olaydaki anlaşma, görünüşe göre askeri destek karşılığında nadir toprak mineralleri konusunda ortaklık anlaşmasıydı. Trump ilk döneminde Zelenskiy ile başka bir tür ticaret önermiş, Ukrayna Devlet Başkanı'nın Joe Biden'ın ailesi hakkında soruşturma açtığını duyurması halinde askeri yardımın serbest bırakılmasını teklif etmişti. Bu hamle Trump'ın ilk kez görevden azledilmesine yol açmış ve Trump bu davayı kaybetmişti. Bugün ise cesaretlenmiş bir Trump, dünyanın gözü önünde askeri yardım karşılığında nadir toprak madeni anlaşması teklif ediyor ve neredeyse hiç kimse buna tepki göstermiyor.

“Gündemi belirlemek istiyor”

Avrupa Birliği’nin eski Büyükelçisi Sondland, “Klasik Trump yine gündemi belirlemek istiyor” dedi. Sondland, Trump'la ilk kez 1988 yılında Cumhuriyetçi Ulusal Kongre'de asansör beklerken karşılaşmış. Sondland anlattığıne göre kendini tanıttığında Trump pek aldırış etmemiş. Ta ki o gece otelin barında tekrar karşılaşana kadar, bu sefer Sondland New Hampshire valisiyle oturuyormuş. Trump’ın yanlarına oturduğunu anlatan Sondland, ona çok nazik davrandığını söyledi. 

Trump dünyaya böyle bakıyor; önemli olan ve olmayan insanlar var. Sondland, “Bu çok işlevsel. Diğer ulus devletler söz konusu olduğunda, ilk öncelik her zaman 'Nükleer bir güç mü? Rusya gibi bir nükleer tehdidi provoke etme riski varken neden Ukrayna gibi nükleer olmayan bir ülkeyi kurtaralım?’ diye düşünüyor. Bu her zaman önceliklidir. Bu yüzden Kuzey Kore'ye karşı nazik davranıyor. Bu yüzden İran'la, onlar bu kapasiteye ulaşmadan önce bir şeyler yapmak istiyor” diye konuştu. 

Mart ayında Trump küresel bir ticaret savaşı başlattı. Yine, ilk döneminden aldığı dersler kritikti. Eski Ticaret Bakanı Wilbur Ross'a göre Kongre'nin ticaret müzakerelerinde uzun süredir rol oynadığı göz önüne alındığında, Trump başlangıçta gümrük vergilerini uygulama konusunda tam olarak ne kadar yetkiye sahip olduğunu bilmiyordu. Yönetim, gümrük vergilerini uygulamak için ulusal güvenlik kaygılarını gerekçe gösterdi, bu da davalara ve nihayetinde Beyaz Saray'ın zaferine yol açtı.

Dünya neye benzeyecek?

Bu durum Trump'ın ikinci döneminde neredeyse tek başına geniş kapsamlı bir ticaret savaşına girişmesine yol açarak küresel piyasaları tahterevalliye bindirdi. Yeni gümrük vergilerini uygulamak için Başkan, diğer ülkelerin ABD'ye uyguladığı gümrük vergileriyle eşleşmiyor gibi görünmesine ve bunun yerine ülkeler arasındaki ticaret açığını yansıtmasına rağmen, vergileri “karşılıklı” olarak etiketledi. Asla nüanslara yer vermeyen Trump, piyasaları sarsarak yoluna devam ediyor. 

Beyaz Saray'da her gün yeni bir şeyin ortaya çıktığı Trump'ın yeni dünyasında hayat böyle. Kumarhane yöneticisi Ribis Başkan için, “Dünyanın en iyi satıcısı” diyor. Ancak Trump için gerçek sınav, bundan sonra ne olacağıdır. Siyasi kariyerini şikayet üzerine kuran, herkesin ABD'yi soyduğuna inanan bir adam sorunları çözebilir mii? En azından borsa biraz şüpheci. Ross, piyasaların şu anda bu kadar gergin olmasının nedeninin “‘Bir son oyun var mı’ sorusunun net olmaması. Eğer varsa, oyunun sonu nedir? Dünya neye benzeyecek?” sorularından kaynaklandığını söyledi.