Norveç İsrail için etik kuralları rafa kaldırdı
Norveç hükümeti, 2,1 trilyon dolarlık petrol fonunun etik yatırım kurallarını askıya alarak, fonun İsrail hükümetiyle çalışan büyük teknoloji şirketlerindeki yatırımlarını koruma kararı aldı. Kararın ardından, Amazon, Microsoft ve Google’ın ana şirketi Alphabet hisselerinin fon portföyünde kalmaya devam edeceği bildirildi.
Kararın mimarlarından biri olan Jens Stoltenberg, Financial Times’a yaptığı açıklamada, ABD’nin Caterpillar hisselerinin satılmasının ardından Norveç’e “açık bir uyarı” gönderdiğini söyledi. Fon, Caterpillar hisselerini şirketin buldozerlerinin Filistin topraklarında kullanılması nedeniyle elden çıkarmıştı.
Norveç Parlamentosu, hükümetin sunduğu acil yasa teklifini onaylayarak, bağımsız Etik Konseyi’nin çalışmalarını geçici olarak durdurdu. Stoltenberg, Konsey’in kısa süre içinde Amazon, Microsoft, Alphabet ve temmuz ayında yayımlanan Birleşmiş Milletler kara listesindeki diğer teknoloji şirketleri hakkında inceleme başlatmayı planladığını belirtti.
Birleşmiş Milletler özel raportörü Francesca Albanese tarafından yayımlanan raporda, üç teknoloji devinin “İsrail hükümetine neredeyse tüm devlet kurumlarında geçerli olacak biçimde bulut ve yapay zekâ teknolojilerine erişim sağladığı” ve bunun ülkenin gözetim ve karar alma kapasitesini güçlendirdiği ifade edilmişti.
Stoltenberg, “Bağımsız bir kurulun dünyanın en büyük şirketlerinden bazılarından çekilme kararı alması ihtimali var. Bu, fonun küresel ve çeşitlendirilmiş yatırım yapma amacını zayıflatır” değerlendirmesini yaptı.
Kamuyou baskısı
Norveç petrol fonu, son aylarda İsrail’le bağlantılı yatırımları nedeniyle kamuoyu baskısı altındaydı. Fon, bu süreçte İsrail merkezli yatırımlarının yarısını ve Caterpillar hisselerini elden çıkarmıştı. Mevcut sistemde Etik Konsey, belirli şirketlerden çekilme tavsiyesini Norveç Merkez Bankası’na iletiyor ve nihai kararı banka veriyor.
Stoltenberg, ABD’li teknoloji devlerinden birinden çıkışın fonun yapısını tehlikeye atacağını, fonun yüzde 15’inden fazlasının yedi büyük ABD teknoloji şirketinde bulunduğunu söyledi. Böyle bir adımın fonun endeks fonu statüsünü riske atacağını ve Norveç’in refah sistemini tehdit edebileceğini belirtti. Petrol fonu, ülkenin yıllık bütçesinin yaklaşık dörtte birini finanse ediyor.
Parlamentoda yapılan oylamada teklif, yalnızca merkez sağ muhalefetin desteğiyle kabul edildi. Sol partiler, karara sert tepki gösterdi. Yeşiller Partisi lideri Arild Hermstad, “Bu karar, ‘yeterince büyükseniz istediğinizi yapabilirsiniz’ anlamına geliyor” dedi. Sosyalist Sol Parti lideri Kirsti Bergstø ise, “Norveç siyaseti Trump’ın korku söylemleriyle yönlendirilmemeli. Hükümetin kendi halkının değerleri yerine Trump ve teknoloji oligarklarının çıkarlarına göre hareket etmesi endişe verici” ifadelerini kullandı.
Yasaklar daha da gevşetilebilir
Stoltenberg ayrıca, fonun etik yönergelerinin genel bir gözden geçirmeye alınacağını ve bu kapsamda savunma sanayii şirketlerine yatırım yasağının da değerlendirileceğini açıkladı. Şu anda fon, nükleer silah üretiminde rol alan Boeing, Airbus, BAE Systems ve Lockheed Martin gibi savunma devlerine yatırım yapamıyor.
Stoltenberg, “Norveç, Batı savunma ittifakının nükleer şemsiyesi altında yer alıyor ve yakın zamanda BAE Systems ile 10 milyar sterlinlik savaş gemisi anlaşması imzaladı. Bu durumda bazı etik kuralların yeniden değerlendirilmesi kaçınılmaz” dedi. “Dünyanın en büyük varlık fonlarından biri olarak ciddi ikilemlerle karşı karşıyayız. Kolay cevaplar yok ama etik ilkeleri daha tutarlı biçimde uygulamamız gerekiyor” ifadelerini kullandı.
Etik Konsey, inceleme sürecinin memnuniyetle karşılandığını belirterek, özellikle İsrail ve Gazze bağlantılı şirketler konusunda siyasi görüş ayrılıklarının farkında olduklarını açıkladı.
