Petrol fiyatlarının düşmesi neden bazı ülkeleri endişelendiriyor?

ABD Başkanı Donald Trump 20 Ocak'ta ikinci dönem başkanlık görevine başladığında petrol fiyatları bir önceki yazın en yüksek seviyelerine yakındı. Nisan ayı başlarında ise son dört yılın en düşük seviyesine geriledi ve ayın ilerleyen günlerinde çok az bir artış gösterdi. Ham petrol fiyatlarındaki düşüşün, bu seviyelerde bütçelerini dengelemekte zorlanan petrol üreticisi ülkeler ile ulaşım ve sanayi için düşük enerji maliyetlerinden yararlanan ithalatçı ülkeler üzerinde büyük etkileri olacaktır. 

Petrol fiyatları neden düşüyor?

Küresel bir gösterge olan Brent'in varil başına 63 doların altına düştüğü nisan ayının başında ham petrol fiyatlarındaki düşüşe iki önemli faktör katkıda bulundu. Bunlardan ilki, Trump'ın 2 Nisan'da açıkladığı ülkenin ticaret ortaklarından ithalata yönelik gümrük tarifeleri ve ardından Çin'den gelen misilleme tarifeleriydi. Bu vergiler uluslararası ticaret ve küresel ekonomiye ilişkin tahminleri altüst etti. Uluslararası Para Fonu (IMF) 22 Nisan'da yayınladığı bir raporda, 2025 yılı için dünya çapında reel gayrisafi yurtiçi hasıla büyüme tahminini, ocak ayında öngördüğü yüzde 3,3'lük büyümeden yüzde 2,8'e düşürdü.

Ekonomik büyüme petrol talebinin önemli bir itici gücüdür, bu nedenle zayıf görünüm petrolün bir ulaşım yakıtı ve sanayi için bir enerji kaynağı olarak kullanımı üzerinde bir etkiye sahiptir. Dünyanın önde gelen petrol tahmin ajanslarının hepsi 2025 yılı talep görünümlerini düşürürken, Uluslararası Enerji Ajansı (IEA)  “ticari gerilimlerdeki ani keskin tırmanışın ortasında küresel ekonominin kötüleşen görünümünü” gerekçe gösterdi. ABD ve Çin büyümedeki azalmanın yaklaşık yarısını oluştururken, geri kalanının çoğu ticarete bağımlı Asya ekonomilerinden kaynaklanıyor.

Ticaret savaşının petrokimya ürünleri (plastik, gübre ve petrol ve doğalgazdan yapılan diğer ürünler) üreticileri üzerinde de önemli etkileri olması muhtemel. IEA'ya göre ABD'den tedarik sağlayan Çinli üreticiler özellikle etkilenecek. İkinci faktör ise Suudi Arabistan ve Rusya'nın başını çektiği petrol üreticileri koalisyonu OPEC+'nın mayıs ayında arzı daha önce planlananın üç katı olan günde 411.000 varil artıracağını açıklaması oldu. Grup daha önce Eylül 2026'ya kadar her ay günde 137.000 varil ilave etmeyi planlıyordu.

OPEC+ neden kasıtlı olarak arzı arttırır?

OPEC+ bu hamlenin Trump'ın koalisyonun petrol fiyatlarını düşürmesi yönündeki çağrılarından etkilendiğini reddetti. OPEC+ daha ziyade, başta Kazakistan ve Irak olmak üzere üzerinde anlaşmaya varılan üretim hedeflerini aşan üye ülkelere bir uyarı olarak üretim hedeflerini yükselttiğini söylüyor. OPEC verilerine göre gelirlerinde kesintiye gitmemek için güçlü bir teşvike sahip olan iki ülke de en azından 2024 başından bu yana üretimlerini hedeflerinin altında tutuyor. OPEC+, toplam arzı arttırmanın ve fiyatları aşağı çekmenin üyelere, kendileri çizgiye gelmezlerse diğerlerinin de gelmeyeceğini ve bunun herkesin zararına olacağını göstereceğini düşünüyor.

Daha ucuz petrol ithalatçıları nasıl etkiler?

Düşük petrol fiyatları ithalatçılar için iyidir, tipik olarak yakıt faturalarını azaltır ve sürücüler için pompa fiyatlarını düşürür. Bazı ithalatçılar için petrol fiyatındaki düşüşün etkisi, uluslararası petrol işlemlerinde kullanılan para birimi olan ABD dolarının değerindeki düşüşle daha da arttı. ABD doları cinsinden fiyatlandırılan Brent ham petrolü Trump'ın göreve başlamasından sonraki üç ayda yüzde 16 düşerken, euro'nun dolar karşısında güçlenmesi Avrupa'daki alıcılar yüzde 24 ile daha da büyük bir düşüş gördü. İngiltere'deki ham petrol alıcıları da benzer bir etki gördü.

Düşüşün tüketimde en azından marjinal bir artışa yol açtığına dair işaretler var. Almanya'da bir kalorifer yakıtı dağıtıcısı, nisan ayında fiyatlar düştüğünde rekor satışlar gördüğünü, hanehalkının kıştan sonra depolarını doldurmak için bu düşüşten faydalandığını söyledi. ABD'de perakende benzin fiyatları da galon başına 3 dolara yaklaştı, bu da yazın en yoğun sürüş sezonunda talebi desteklemeye yardımcı olabilir.

Avrupa ve Birleşik Krallık'ta pompadaki benzin ve dizel fiyatları üzerindeki etki, perakende yakıt satışlarındaki yüksek sabit vergilerin ham petrol fiyatlarındaki dalgalanmaları azaltması nedeniyle daha sessiz olmuştur. Globalpetrolprices.com'dan alınan verilere göre Trump'ın göreve başlamasından sonraki üç ay içinde benzin pompa fiyatları Almanya'da sadece yüzde 4, İngiltere'de ise yüzde 2 oranında düştü.

Ucuz petrol ihracatçıları nasıl etkiliyor?

Petrol ithalatçıları fayda sağlarken, ihracatçılar zarar görüyor. Petrol gelirlerine büyük ölçüde bağımlı olan Suudi Arabistan örneği bunu gösteriyor. IMF, Suudi Arabistan'ın mevcut üretim seviyelerinde bütçesini dengelemek için petrol fiyatlarının varil başına 90 doların üzerinde olması gerektiğini tahmin ederken Bloomberg Economics, krallığın egemen varlık fonunun yurtiçi harcamaları hesaba katıldığında başabaş noktasını 112 dolar olarak gösteriyor.

Ancak Bloomberg tarafından izlenen ve nisan ayında tahminlerini yayınlayan 18 banka, Brent fiyatlarının 2025 yılında varil başına ortalama 64 ila 77 dolar arasında olmasını bekliyor. Goldman Sachs, petrol fiyatının varil başına ortalama 62 dolar olması halinde Suudi Arabistan'ın bütçe açığının bu yıl 67 milyar dolara yükselebileceği uyarısında bulunuyor. Elbette krallığın hesaplarını dengelemek için başka seçenekleri de var. Harcamalarını kısabilir ya da ekonomisini canlandırmaya yönelik iddialı planlarını finanse etmek için borç kullanabilir. Suudi Arabistan geçen yıl gelişmekte olan piyasalarda en çok tahvil ihraç eden ülkelerden biri oldu.

Normal koşullarda, daha ucuz petrol talebi artırarak üreticilerin ihracatlarının daha düşük değerini dengelemek için daha fazla pompalamasına olanak tanır. Ancak Trump'ın ticaret savaşının yol açtığı belirsizlik talep artışını azaltarak üreticileri düşük fiyatlardan kaynaklanan satış artışından mahrum bıraktı. Düşük fiyatlar ABD'li petrol üreticileri arasında da hayal kırıklığına neden oluyor ve Trump'ın enerji hakimiyeti elde etmek için ABD'nin fosil yakıt üretimini artırma hedefini tehlikeye atıyor. 

Daha ucuz petrol enerji dönüşümü için ne anlama geliyor?

Ucuzlayan petrolün, enerji dönüşümü üzerindeki etkisi henüz net değil. Teorik olarak, fosil yakıt dışı enerji kaynaklarına geçiş, tüketicilere geçiş için maliyet teşviki sağlayan yüksek petrol fiyatları ile desteklenir ve düşük fiyatlar ile zarar görür. Ancak petrol Trump'ın nisan tarifelerinden muaf tutulmuş olsa da ticari gerilimler, Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı işgal etmesinin ardından Avrupa'da zaten yüksek olan enerji kaynaklarının güvenliğine ilişkin endişeleri artırdı ve kıtanın enerji dönüşümünü hızlandırdı. Rüzgar ve güneş enerjisi üretim endüstrileri jeopolitik ve ticari anlaşmazlıklardan nispeten az etkileniyor.

Ayrıca, rüzgar ve güneş enerjisi endüstrileri petrol fiyatlarından sadece marjinal olarak etkileniyor: Asıl rekabet doğal gaz ve dünyanın bazı bölgelerinde kömürden geliyor. Elektrikli araçlara geçiş, düşük petrol fiyatlarından daha net etkilenecektir: Pompadaki fiyatlar tüketicilerin ne tür bir araba satın alacağını yönlendiriyor. Ancak sürekli genişleyen araç modelleri, iyileştirilmiş sürüş menzili ve daha fazla şarj noktası, elektrikli araçların küresel olarak cazibesini artırmaya yardımcı oluyor.