Çin Fas'taki fabrikalara neden bu kadar çok yatırım yapıyor?

Çin'in lideri Şi Cinping geçen kasım ayında Brezilya'da düzenlenen G20 zirvesinden döndüğünde Kazablanka'ya uğradı ve burada onur konukları için geleneksel bir karşılama olan hurma ve sütle karşılandı. Fas Veliaht Prensi Moulay Hassan ile bir araya geldi. Bu kısa ziyaret, Afrika'nın en büyük otomotiv üretim merkezi olan ve Avrupa'ya yönelik ihracatlarında gümrük vergilerini aşmak isteyen Çinli şirketler için giderek daha önemli bir kanal haline gelen Fas ile Çin arasındaki artan ekonomik bağların bir işaretiydi.

10 milyar dolar yatırdı

Bir tahmine göre son birkaç yılda Çinli enerji, elektrikli araç ve batarya üreticilerinin Fas'a yaptığı yatırımlar patladı ve bu sektöre 10 milyar dolar aktarıldı. Batarya üreticisi Gotion High-tech de dahil olmak üzere otomobil üretimiyle uğraşan düzinelerce Çinli şirket Fas'ta mağaza açıyor. Bu patlama, Avrupa Birliği ile serbest ticaret anlaşması olan Fas gibi ülkelerin, yüksek gümrük tarifeleri, ticari kısıtlamalar ve jeopolitik rekabetlerden oluşan engellerle dolu bir küresel ticaret sistemi içinde bağlayıcı düğümler olarak artan öneminin bir işareti.

Düşük tarifeli ya da tarifesiz bölgeler olarak statülerini kullanmak, bağlayıcı ülkelerin dar bir yoldan ilerlemesini, Batı'yı ya da Çin'i yabancılaştırma riskini en aza indirirken ticaret fırsatlarından yararlanmasını gerektirdi. Ancak ABD’deki Donald Trump yönetiminin küresel ticaret sisteminin ayaklarını yerden kesmesiyle birlikte bu yol çok daha tehlikeli bir hal aldı.

Çinli üreticilerin büyük hedefleri

Batarya teknolojisi, otomatik sürüş ve eğlence yazılımlarında birçok rakibinin önüne geçen Çinli otomobil üreticilerinin Latin Amerika, Asya, Avrupa ve Afrika'da dünya çapında genişleme konusunda büyük hedefleri var. Başkan Trump'ın seçilmesinden önce bile ABD ve Avrupa, kendi elektrikli araç endüstrilerinin indirimli fiyatlarla otomobil satan Çinli şirketlerle nasıl rekabet edeceği konusunda giderek daha fazla endişe duyuyordu. Geçen yıl ABD’de Biden yönetimi Çin elektrikli araçlarına yüzde 100 gümrük vergisi koyarak sektörü etkili bir şekilde engellemiş ve Avrupa Birliği de Çin elektrikli araçlarına uyguladığı gümrük vergisini yüzde 45'e kadar yükseltmişti.

Otomotiv endüstrisi ekosistemi

Bu tür ticari tuzaklar Meksika, Vietnam, Tayland, Malezya, Hindistan, Endonezya, Türkiye ve Fas gibi ülkeler için bir nimet oldu ve şirketlerin ithalat vergilerinden kaçınmasına olanak sağladı. Çin'deki üreticiler açısından Fas, Avrupa Birliği'nin başlıca bağlantı ülkesi. Stratejik danışmanlık platformu Multipolarity Report'un kurucusu ve ekonomist Alexandre Kateb, Pekin'in “Fas'ın kilit avantajlarından yararlanmak istediğini” söyledi.

Kateb, Avrupa ve Afrika'nın eşiğindeki Fas'ın 20 yıldır bir otomotiv endüstrisi ekosistemi inşa ettiğini söyledi. Ülke, Tangier-Med gibi limanları ve araba aküsü üretiminde kullanılan büyük fosfat rezervlerini içeren sofistike bir ulaşım ağına sahip. Ülke ayrıca temiz enerjiye geçiş konusunda da hızlı hareket ediyor.

Auto World Journal'a göre Fas, 2023 yılında Çin, Japonya ve Hindistan'ı geride bırakarak Avrupa Birliği'nin önde gelen otomobil ihracatçısı oldu. Fransız otomobil üreticisi Renault, Avrupa'ya kıyasla daha düşük işçilik ve enerji maliyetleri nedeniyle 20 yılı aşkın bir süredir ülkede üretim yapıyor. Chrysler ve Jeep'in sahibi olan otomobil grubu Stellantis, 2019'dan bu yana Fas'taki ayak izini genişletiyor.

Chatham House'un Orta Doğu ve Kuzey Afrika programında yardımcı araştırmacı olan Ahmed Aboudouh, “Çinli otomobil üreticileri için Fas, Meksika'nın ABD gümrük vergilerinden kaçınmak isteyen üreticiler için oynadığı rolü Avrupa için oynayabilir” dedi. Ancak Çin ile ABD ve Çin ile Avrupa arasında keskinleşen gerilimler, ekonomik ve jeopolitik kaygıların her zaman aynı şekilde ele alınmadığı Fas için zor bir dengeleme hareketi yarattı. Washington, Çin'e yönelik gümrük vergilerini yüzde 145'e kadar yükseltti.

ABD Fas’a baskı yapabilir

Trump yönetimi Fas'a baskı yaparak, muhtemelen daha yüksek gümrük vergileri tehdidinde bulunarak ABD yanlısı bir tavır almasını isteyebilir. Aboudouh, Fas'ın Çin'i “büyük bir ortak olarak gördüğünü” ancak Trump'ın Çin ile ticaret yapan ülkelere baskı yapma riskinin de farkında olduğunu söyledi.

Çin'in verdiği krediler ve yaptığı yatırımlar, Fas'ın ekonomik kalkınmasına güç katarak yüksek hızlı tren hattı, güneş enerjisi santralleri ve Tanca'da 10 milyar dolarlık bir teknoloji merkezi gibi projelerle krallığın altyapısının inşasına yardımcı oldu. Bu yıl, Nijerya ve Fas arasında planlanan 26 milyar dolarlık doğalgaz boru hattı için çelik sağlamak üzere Çinli bir şirket seçildi. Aboudouh, aynı zamanda ABD'nin stratejik ortaklığının da Fas için bir öncelik olduğunu söyledi. Fas, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü ile askeri tatbikatlara katılıyor ve terörle mücadele konusunda ABD ile işbirliği yapıyor. Fas ayrıca Amerikan F-35 hayalet savaş uçaklarını da satın almak istiyor. 

Fas için öncelik, son 50 yıldır kontrolü için bir bağımsızlık hareketiyle mücadele ettiği Batı Sahra. Trump, Fas'ın İsrail ile ilişkilerini normalleştirmesi karşılığında 2020 yılında Fas'ın bölge üzerindeki egemenliğini tanıdı ve hükümet bunu tehlikeye atacak bir şey yapmak istemeyecektir. Fas'ın yirmi yıldır ABD ile serbest ticaret anlaşması var. Buna rağmen Trump Fas'ı neredeyse tüm ithalata uyguladığı yüzde 10'luk gümrük vergisine tabi tuttu. Ancak Fas, Meksika, Vietnam ve Tayland gibi ülkelere yönelik ek cezalandırıcı tarife seviyeleri ile tehdit edilmedi.

Bu arada Çin üretimi de artmaya devam ediyor ki bu Trump yönetiminin dikkatini çekebilir. Ocak ayında Çinli bir akü parçaları üreticisi, 2023 yılında imzalanan 2 milyar dolarlık bir anlaşmanın parçası olarak Fas'ın derin su ticari limanı yakınlarındaki Jorf Lasfar'da yeni bir ortak girişimde bileşenleri pompalamaya başladı. 
Ekim ayında Çinli lastik üreticisi Sentury, 200 Çinli şirkete ev sahipliği yapması planlanan Tangier Tech City'de yeni bir fabrikada üretime başladı. Geçen yaz Çinli pil üreticisi Gotion, Afrika'da ilk kez 1,3 milyar dolarlık bir gigafactory inşa etmeyi planladığını açıkladı. Fas hükümetine göre bu yatırım 6,5 milyar dolara kadar çıkabilir. Chatham House'da konuşan Aboudouh, “Fas uzun zamandır ABD ve Çin arasında bir korunma stratejisi izliyor. Biden yönetimi Çin yatırımları söz konusu olduğunda onlara biraz tolerans gösterdi”. Ancak Trump yönetimi altında bu manevra alanı daralırsa, daha temkinli davranacaklarını düşünüyorum” dedi.