Avrupa sahip olduğu lityumu çıkarmakta zorlanıyor
Avrupa, lityum rezervleri bakımından Avustralya, Çin ve Şili kadar zengin olmasa da, dünyadaki lityum rezervlerinin yaklaşık yüzde 5’ine ev sahipliği yapıyor. Ancak bu stratejik öneme sahip metalin üretiminde neredeyse hiç söz sahibi değil. Elektrikli araç bataryaları ve enerji depolama sistemleri için kritik olan lityum, Avrupa’da ağırlıklı olarak Çin'den ithal ediliyor.
Kritik hammaddeler yasası devrede
Avrupa Birliği (AB), bu bağımlılığı azaltmak ve stratejik özerklik sağlamak amacıyla harekete geçti. 23 Mayıs 2024 tarihinde yürürlüğe giren Kritik Hammaddeler Yasası, AB'nin lityum ihtiyacının en az yüzde 10’unun 2030 yılına kadar yerel kaynaklardan karşılanmasını hedefliyor. Ayrıca herhangi bir kritik hammaddenin yüzde 65’ten fazlasının tek bir ülkeden tedarik edilmemesi gerektiğini belirtiyor.
Yüzeyde bu hedefler ulaşılabilir görünüyor. Avrupa’nın mevcut lityum rezervleri, potansiyel olarak bölgesel talebin yarısını karşılayabilecek düzeyde. Ancak lityum madenciliği, özellikle çevresel etkileri ve yerel direniş nedeniyle büyük zorluklarla karşılaşıyor.
Çevresel ve sosyal zorluklar
Avrupa’daki lityum rezervleri genellikle sert kaya yataklarında bulunuyor. Bu, açık ocak madenciliği gibi su yoğun, çevresel açıdan kirletici ve gürültülü yöntemlerin kullanılmasını gerektiriyor. Bu durum, hem çevreci grupların hem de yerel halkın tepkisini çekiyor.
Sırbistan’daki Jadar Vadisi bunun en çarpıcı örneklerinden biri. Rio Tinto, burada lityum çıkarımı için 20 yılı aşkın süredir çalışıyor. Ancak 2021-22 yıllarındaki büyük protestolar, hükümeti projenin ruhsatını iptal etmeye zorladı. Temmuz 2024’te ruhsat yeniden verilse de, bu durum yeni protestoların önünü açabilir ve projeyi tekrar durma noktasına getirebilir.
Benzer bir durum Portekiz’in Barroso bölgesinde de yaşanıyor. İngiliz madencilik firması Savannah, yılda 500.000 elektrikli araç aküsüne yetecek lityum üretmeyi hedefliyor. Ancak gerekli arazilerin çoğu, satmaya yanaşmayan yerel topluluklara ait. Bu tür direnişler, Avrupa genelinde Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Fransa ve İspanya gibi diğer ülkelerde de madencilik projelerini zora sokuyor.
Jeotermal kaynaklar: çevre dostu bir alternatif
Açık ocak madenciliğine alternatif olarak jeotermal kaynaklardan lityum çıkarımı da gündemde. Almanya’nın Ren Vadisi’nde faaliyet gösteren Vulcan Energy, bu yöntemi benimseyen şirketlerden biri. Şirket, sıcak, tuzlu suyu yüzeye pompalayarak lityumu filtreliyor ve kalan suyu tekrar yeraltına gönderiyor. Bu yöntem, çevreye daha az zarar veriyor ve daha sürdürülebilir bir seçenek sunuyor.
Çin'in piyasa hakimiyeti
Lityum üretiminde Çin’in piyasa hakimiyeti, Avrupa’nın bağımsızlık çabalarını zorlaştırıyor. Çin, 2010’larda uyguladığı sübvansiyon ve vergi indirimleriyle devasa bir kapasite oluşturdu. Bu durum, lityum fiyatlarının düşmesine ve birçok rakibin piyasadan çekilmesine yol açtı. Bugünkü düşük fiyatlarla Avrupa’daki projelerin çoğu ekonomik olarak uygulanabilir görünmüyor. Ancak uzmanlar, lityum fiyatlarının uzun vadede yükseleceğini ve Avrupa’nın harekete geçmesi gerektiğini vurguluyor.
Bürokrasi ve finansal destek ihtiyacı
Avrupa’nın lityum üretiminde özerklik sağlaması için iki temel engeli aşması gerekiyor. İlk olarak, projelere daha fazla kamu finansmanı sağlanması gerekiyor. Halihazırda mevcut olan finansman yetersiz ve ulusal hükümetler arasında koordine ediliyor. İkinci olarak, madencilik projeleri için gerekli izin süreçlerinin sadeleştirilmesi gerekiyor. Mevcut bürokratik engeller, projelerin hayata geçmesini büyük ölçüde zorlaştırıyor.
Sonuç olarak, Avrupa’nın lityum özerkliği hedefi, çevresel, sosyal ve ekonomik zorlukların yanı sıra Çin’in piyasa hakimiyeti gibi küresel dinamiklerle karşı karşıya. Bu hedefin gerçekleşmesi, kararlı politikalar, etkili koordinasyon ve yerel direnişi aşacak sürdürülebilir çözümler gerektiriyor.
