23 Nisan İstanbul depremi: Marmara Depremi korkusu ve alınması gereken tedbirler

İstanbul dün önce 3.9 sonra 6,2 büyüklüğünde iki depremle sallandı. Çevre illerde de hissedilen depremler sonrası 266'dan fazla artçı sarsıntı kaydedildi. Büyük Marmara Depremi korkusu ve tedbirler yine gündeme geldi. Peki deprem için bireysel hazırlıklar ne şekilde yapılmalı? 

Depremin teknik bilgisi 

AFAD dün 12.49'da Marmara Denizi'nde Silivri açıklarında 6,2 büyüklüğünde meydana gelen depremin, Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun Orta Marmara içinden geçen segmenti üzerinde gerçekleştiğini duyurdu. Depremin, yüzeyin yaklaşık 7 kilometre derinliğinde meydana geldiği ve 13 saniye sürdüğü kaydedilen açıklamada, "Deprem dış merkezden 300 kilometre yarıçaplı bir alan içindeki illerimizde hissedilmiştir. Ana şok sonrasında şu ana kadar toplam 184 artçı sarsıntı kaydedildi. 4 ve üzeri büyüklükteki artçı sayısı 7'dir. Bu artçı sarsıntılar önümüzdeki günlerde bir süre daha devam edebilecektir" ifadeleri kullanıldı. Açıklamada, depremin ardından gelişen artçıların dağılımının, doğuya doğru yaklaşık 10-15 kilometrelik bir hat üzerinde yoğunlaştığı aktarılarak, artçı sarsıntıların özellikle Marmara Orta Çukuru'nun kuzey kenarında ve ana fay izine yakın bölgelerde toplandığı anlatıldı. Açıklamada, farklı disiplinlerden akademisyenlerden oluşan "AFAD Deprem Bilim Kurulu" üyelerinin İstanbul'daki depremlere ilişkin değerlendirmelerine de yer verildi. Bilim Kurulu'nun değerlendirmelerinin zaman zaman kamuoyuyla paylaşılacağı belirtilen açıklamada, şu ifadeler kullanıldı:

• Deprem Bilim Kurulu Yerbilimleri Üyelerimiz yaptığı değerlendirmede, 6,2 büyüklüğündeki deprem yüksek ivme değerlerine sahip değildir. Deprem, Kuzey Anadolu Fayı'nın kırılma mekanizması ile uyumlu olarak sağ yanal doğrultu atımlı bir kırılma mekanizmasını işaret etmektedir. İlk analizler yaklaşık 15 kilometre uzunluğunda, 9,5 kilometre genişliğinde bir segmentin kırıldığını göstermektedir.
• Fay üzerindeki sağ yanal yer değiştirme 30 santimetre civarındadır. Yapı hasarlarının tespiti yerinde inceleme gerektiren teknik bir süreç olup, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığımız görevlileri saha tarama çalışmalarını sürdürmektedir.
• Şu ana kadar 112'ye gelen çağrı sayısı 10 bini aşmıştır. Bunların 296'sı yapılarla ilgili vatandaşlarımız tarafından yapılan bildirimlerdir. Vatandaşlarımızın bu tür binalara resmi teknik görevliler gelip gerekli incelemeyi yapıncaya kadar girmemeleri ve uzak durmaları önerilmektedir."

 "Olası artçı sarsıntılara karşı tedbirli olunmalı"

Kurulun riskli olduğu düşünülen binalara girilmemesinin önem arz ettiğini değerlendirdiği belirtilen açıklamada, "Binası ile ilgili şüphesi olan vatandaşlarımız 112 Çağrı Merkezi'ne durumu bildirmelidir" ifadesine yer verildi. Açıklamada, şunlar kaydedildi:

• Ana şoktan sonra devam eden artçı sarsıntılar nedeniyle belirli bir süre daha belli bir büyüklüğe varan depremler olması muhtemeldir. Halkımızın sakin olması, bu tür sarsıntılarda panik yapmaması, ancak tedbirli olması önem arz etmektedir.
• Vatandaşlarımızın resmi kurumlarımızın açıklamalarını dikkate almaları, olası artçı sarsıntılara karşı tedbirli olmaları, sosyal medya ve farklı mecralardan yayılan teyitsiz bilgilere itibar etmemelerini rica ediyoruz. İstanbul'umuza ve depremin hissedildiği illerimizde yaşayan vatandaşlarımıza bir kez daha geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz. Gelişmeleri kamuoyuyla paylaşmaya devam edeceğiz."

Uzmanlar ne diyor? 

İstanbul Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi ve yer bilimci Prof. Dr. Naci Görür konu hakkında X'te (Twitter) yaptığı paylaşımlarda şunlara dikkat çekti: 

• Marmara Denizi'nde, Kumburgaz fayı üzerinde çok deprem oluyor. Değişik büyüklükte. Bunlar  Marmara’da beklediğimiz büyük deprem değil. Bunlar bu fayın biriktirdiği stresi artırıyor. Yani kırılmaya zorluyor. Burada asıl deprem daha büyük ve 7’nin üzerinde olacak.
• Deprem deprem olduğu zaman konuşulmayacak kadar önemli bir konudur. Depremin olmadığı zaman konuşup önlem almak lazım. Bunu başta hükümet, sonra belediye ve halk el ele vererek kenti depreme hazırlaması lazım. Kentsel dönüşüm, bina yapmak kenti depreme hazırlamak değildir. Deprem dirençli kent apayrı şeydir. Artık gerekeni halk yapmalıdır. Yapacağı şey gözetim ve denetimdir.

Evimize girelim mi, girmeyelim mi?

Arkadaşlar "Evimize girelim mi, girmeyelim mi?" diye soruyorlar. Asistanıma da çok soru geliyormuş. Cevap şudur: Resmi organların bu binaya girmeyin dediği yerlere kesinlikle girmeyin. Resmi organlarca mühürlenmiş yerlere girmeyin. Evinizde çatlak yarık vs varsa girmeyin. Evinizden gece kolon , kirişlerden sesler geliyorsa girmryin. Kolon, kirişlerde patlak, çatlak ve kırık varsa girmeyin. Aksi halde eviniz girin.

Bir dönem Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nde çalışan Prof Dr. Şener Üşümezsoy ise farklı bir noktaya dikkat çekti:

• Deprem İstanbul’da değil, İstanbul’a kilometrelerce uzaklıkta bulunan Silivri Çukuru’nda, Silivri Fayı'nda oldu. 2019’daki 5.7 büyüklüğündeki depremlerin meydana geldiği Silivri Fayı üzerinde bugün 6.2 büyüklüğünde bir deprem gerçekleşti. 
• "Bu depremler büyük bir İstanbul depremini tetikler mi?" diye soracak olursanız, Marmara’da risk taşıyan yegâne fayın bu fay olduğunu söylemeliyim. Bu fay üzerinde 6 ile 6.5 büyüklüğünde bir deprem riskine sahiptir. 

6.2’lik bir depremin daha olabileceğini fakat yakın bir tarihte olmayacağına değinen Üşümezsoy, "Tarihe baktığımızda, Marmara’da 1894 yılında deprem Çınarcık Çukuru’nun güneyinde, Çınarcık-Yalova hattında meydana gelmiştir. 1912’de ise Tekirdağ-Silivri Çukuru’nda bir deprem olmuştur. Bazı uzmanların iddia ettiği gibi, 1999’dan sonra 'Marmara’nın tamamı kırılacak' söylemi tamamen bir laftır, bilinmeden konuşulan bir konudur. Burada kırılmayan fay hattı Kumburgaz’daki faydır. Bu 6.2’lik belki bir tane daha 6.2’lik deprem olabilir. Ancak bu eli kulağında olan bir şey değil. Ayrıca bu fay, batıya ya da doğuya doğru uzanarak Adalar’a kadar ulaşan büyük bir deprem oluşturacak nitelikte değildir. Adalar Fayı’nda da büyük bir deprem riski bulunmamaktadır" diye konuştu.

Deprem ve teknoloji

Türkiye’nin yüzde 92’si deprem kuşağında yer alırken, son yaşadığımız 6.2 şiddetindeki İstanbul depremi de iletişimin ne kadar hayati olduğunu gösterdi. Deprem anı ve sonrasında yaşanan iletişim kesintileri, sevdiklerimize ulaşmamızı veya yardım istememizi zorlaştırıyor. Teknoloji bu noktada elimizdeki en önemli araçlardan biri haline geliyor. Afet durumlarında hayat kurtarabilecek, önceden indirmeniz gereken ve Türkiye’de aktif olarak kullanılan mobil uygulamaları biliyor musunuz? 

Android telefonlarda deprem uyarı sistemi 

Android kullanıcıları, telefonlarındaki ayarlardan bu özelliği hızlıca aktif hale getirebiliyor. Bunun için:

• Ayarlara girin
• Konum hizmetini açın
• Gelişmiş seçenekler bölümüne gidin
• Deprem Uyarıları seçeneğini aktif hale getirin

Telefonun bu sistemi çalıştırabilmesi için Wi-Fi ya da mobil verinin açık olması gerekiyor. Bu özellik genellikle 4.5 ve üzeri büyüklükteki depremler için devreye giriyor ve ShakeAlert altyapısı üzerinden destekleniyor.

iOS kullanıcıları için uyarı özelliği 

Apple’ın iOS işletim sisteminde ise “Acil Durum Uyarıları” özelliği yer alıyor. Bu sistem, iPhone cihazlarda bazı bölgelerde otomatik olarak aktif hale geliyor. Kullanıcıların, cihazlarının ayarlar menüsünden bu seçeneğin açık olup olmadığını kontrol etmesi önemli. Ayarlar kısmından “Bildirimler” bölümüne girerek, en alt kısımdaki Acil Durum Uyarıları seçeneğinin açık olduğundan emin olunması öneriliyor.

Afetlerde hayat kurtaran mobil uygulamalar

AFAD Acil

AFAD tarafından geliştirilen bu uygulama, afet ve acil durumlarda birçok hayati özellik sunuyor. Tek tuşla acil çağrı yapabilme imkanı sağlayan uygulama, internet üzerinden acil görüşme yapabilmenize olanak tanıyor. Sesli görüşme imkanı olmadığında kullanılabilecek hazır mesajlar da uygulamada bulunuyor. Toplanma alanlarını görüntüleme özelliği ile afet sonrası nereye gideceğinizi bilmenizi sağlıyor.

112 Acil Yardım Butonu

Sağlık Bakanlığı tarafından geliştirilen bu uygulama, acil durumlarda tek tuşla yardım çağırabilme özelliğine sahip. Otomatik konum bilgisi gönderen uygulama, bulunduğunuz adresi bilmeseniz veya konuşamayacak durumda olsanız bile yardım isteyebilmenize olanak tanıyor. 

AKUT Güvendeyim

AKUT Arama Kurtarma Derneği tarafından geliştirilen bu uygulama, deprem ve sel gibi afetlerde sevdiklerinize güvende olduğunuzu ve konumunuzu SMS ile bildirebilmenizi sağlıyor. Baz istasyonlarının meşgul edilmemesi için optimize edilmiş sistem, farklı şehirde yaşayan en az bir yakının numarasını da ekleyebilme özelliğine sahip.

Deprem Bilgi Sistemi

Kandilli Rasathanesi’ne ait deprem bilgilendirme uygulaması, Türkiye genelindeki depremleri canlı izleme imkanı sunuyor. 10 saniyede bir otomatik veri yenileyen uygulama, 4 ve üzeri büyüklükteki depremleri anında bildiriyor. Haritada depremin merkez üssünü detaylı inceleme özelliğine sahip olan Deprem Bilgi Sistemi, artçı sarsıntı olasılık tahmini özelliği sayesinde kullanıcıları bilgilendiriyor.

Deprem Düdüğü

Ekran kapalıyken bile çalışabilen yüksek sesli bu uygulama, sürekli tekrar eden, yüksek sesli düdük sesi çıkarıyor. Bildirim ekranından kontrol edilebilen uygulama, zamanlayıcı ekleme özelliğine sahip.

Afet çantasında neler olmalı?

Deprem başta olmak üzere afetlerden hemen sonra ihtiyaç duyulabilecek malzemelerin yer aldığı Afet ve Acil Durum Çantası, yardım ekipleri ulaşana kadar afetzedelerin ihtiyaçlarını karşılamalarına kolaylık sağlıyor. İstanbul'da meydana gelen depremin ardından evlerde bulundurulması gereken Afet ve Acil Durum Çantası ve içeriği yeniden gündeme geldi. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının internet sitesinde yer alan örnek Afet ve Acil Durum Çantası'nda, olası bir deprem ve afet sonrası hayat kurtaracak malzemelere yer verildi.

• Çakı, düdük
• Nakit para
• Kâğıt, kalem
• Battaniye veya uyku tulumu
• Makas, koli bandı, plastik/naylon örtü
• Pilli radyo, el feneri ve yedek piller
• Kişisel ilkyardım çantası ve devamlı kullandığınız ilaçların yedekleri ve reçeteleri
• Koruyucu giysiler, sağlam ayakkabılar ve yağmurluk
• Varsa bebekler, yaşlılar veya engelliler için gerekli olacak özel eşya
• Kimlik, tapu, ruhsat, pasaport, banka hesap cüzdanları, sigorta poliçeleri gibi önemli evrakların fotokopileri ve aile fertlerinin güncel fotoğrafları (su geçirmez poşette)
• Ailenizin otomobili varsa, yedek anahtarı
• Yeterince su ve yiyecek maddesi
• Hijyen paketi (sabun, dezenfektan jel, diş fırçası ve macunu, ıslak mendil, tuvalet kâğıdı, vb.)

Afet anında ilk kurtarılacak maddi ve manevi değeri yüksek belgeler de Afet Çantası’na konula­bilir. Benzer çantaları -varsa- araç ve işyeriniz için de ayrıca hazırlayabilirsiniz. Afet Çantası’nın nerede olduğunu, tüm aile üyeleri bilmelidir. Yukarıda verilen malzemeler birer örnektir. Kişi, kendi özel durumuna ve ihtiyaçlarına göre bu listeye eklemeler yapabilir.

Hazırlıklı olun

Depremin ne zaman meydana geleceğini öngörmek zor olsa da uzmanlara göre her zaman hazırlıklı olmalısınız. Yani, deprem ihtimaline karşı bir planınız olmalı. ABD Jeolojik Araştırma Merkezi’ne (USGS) göre depreme yakalandığınız yerde kalır ve hareket etmezseniz yaralanma ihtimaliniz düşük olur. USGS, sarsıntı anında hızla dışarıya koşulmamasını tavsiye ediyor. Zira araştırmalar, çoğu yaralanmanın bina içinde hareket ederken veya dışarı çıkmaya çalışırken yaşandığını gösteriyor. Uzmanlar, güvenliğinizi sağlayacak üç kelimeye dikkat çekiyor: “Çök, kapan, tutun”.

Güvendeyseniz depreme nerede yakalandıysanız orada kalın

AFAD’ın internet sitesinde ve USGS’nin tavsiyesinde şu ifadeler var:

• Başınızı iki elinizin arasına alarak veya bir koruyucu (yastık, kitap vb.) malzeme ile koruyun. Sarsıntı geçene kadar bekleyin ve güvenli bir yerde diz üstü çökün.
• Baş ve enseyi koruyacak şekilde kapanın, düşmemek için de sabit bir yere tutunun.
• Sarsıntı sona erene kadar da bulunduğunuz yerde kalın.

Deprem anında ilk sığınılan yerlerden biri kapılar oluyor. Ancak eğer bina eski bir binaysa ve kapılar yüke dayanıklı değilse uzmanlar masa altlarının daha güvenli olabileceğini söylüyor. Camlar ve pencereler genelde deprem anında kırılan, yıkılan ilk yerlerden. Uzmanlar, bu bölgelerden uzak durulmasını tavsiye ediyor.

Güvenliyse dışarı çıkın

Sarsıntı bittiğinde, binanın hasar alma ihtimaline karşı binadan çıkmak güvenliğiniz için iyi olabilir. Şimdiye kadar verilen tavsiyeler depreme bina içinde yakalanmanız durumunda yapılacaklara ilişkindi. Depreme dışarıda yakalanırsanız ne yapmalısınız? Uzmanlar “Neredeyseniz orada kalın” diyor. Binalardan, elektrik kablolarından, obruklardan, yakıt ve gaz hatlarından, borulardan uzak durulması yaralanma riskini de azaltır. 
Ağaçlardan, telefon direklerinden ve binalardan uzak açık bir alanda beklemek güvenli olabilir. Ancak 6 Şubat depremleri gibi hava koşullarının zorlu olduğu dönemlerde dışarıda sığınaklar kurulması veya güvenli kapalı alanlar oluşturulması gerebilir.

Tehlikelerden uzak durun

ABD merkezli Earthquake Country Alliance adlı depremle mücadele kuruluşuna göre ölüm ve yaralanmaların çoğu, sabitlenmemiş aletlerin sarsıntıyla birlikte yerlerinden oynayıp savrulmalarından kaynaklanıyor. Bu aletler de genelde, televizyonlar, lambalar, camlar ve kitaplıklar olabiliyor. Yaralanmayı önlemenin bir yolu bu aletleri ve mobilyaları esnek kayışlarla duvara sabitlemek. Böylelikle sarsıntı anında savrulmalarını engelleyebilirsiniz. Bir diğer tehlike de depremle zarar gören boru hatlarından sızan gaz.

Deprem sonrasında neler yapılmalı?

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), Afetlere Hazırlık Yılı projesi kapsamında hazırladığı videoda deprem sonrasında yapılması gerekenler şöyle sıralanıyor:
• Çevreniz ve kendi emniyetinizden emin olduktan sonra binayı terk edin.
• Elektrik, gaz ve su vanalarını kapatın, soba ve ısıtıcıları söndürün.
• Afet ve acil durum çantanızı alarak toplanma alanına gidin.
• Deprem sonrası yardıma ihtiyaç duyabilecek bebek, çocuk, yaşlı, engelli ve hamilelere destek olmaya çalışın.

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi'nin hazırladığı kitapçıkta da tsunami riski olması halinde, denize doğru değil, yüksek yerlere kaçılması gerektiği uyarısı yapılıyor.

Enkaz altında kalınması durumunda yapılacaklar

AFAD’ın enkaz altında kalınması durumunda yapılacaklara dair tavsiyeleri şöyle:

• Kibrit ve çakmak yakmayın.
• Hareket etmeyin ve toz kaldırmayın.
• Ağzınızı ve burnunuzu mendil ya da kıyafetinizle kapatın.
• Yerinizi arama kurtarma ekiplerine bildirmeye çalışın ve ıslık çalın, bağırmayı son çare olarak kullanın çünkü bağırmak tehlikeli boyutlarda toz yutmanıza neden olabilir.

İstanbul'daki deprem toplanma alanları

E-Devlet üzerinden İstanbul'daki deprem toplanma alanları sorgulanabiliyor. Buradan size en yakın deprem toplanma alanını öğrenebilirsiniz.

Bina dayanıklılık testi nedir? 

23 Nisan İstanbul depremi sonrası binasının riskli olduğunu düşünen veya depreme karşı dayanıklı olup olmadığını öğrenmek isteyen vatandaşlar, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca belirlenen kurum ve kuruluşlara başvurarak bu testi yaptırabilir.  Bakanlığın internet sitesinde, risk tespit raporu için başvurulabilecek belediyeler, meslek odaları, kamu kurumları, üniversiteler ile özel kuruluşlar ve firmalar yer alıyor.Özellikle belediyeler tarafından ve sadece betondan numune alınarak yapılan tarama işlemi sonrası risk tespit raporu kısa sürede çıkabiliyor. Ancak binanın farklı yerlerinden karotların alındığı, farklı işlemlerin yapıldığı ve numunelerin laboratuvarlarda incelendiği detaylı tarama için daha uzun vakite ihtiyaç duyuluyor.

Riskli yapı tespitlerinin maliyetini kat malikleri öderken, söz konusu testi yaptırmak için bina sakinlerinden bir kişinin başvurması yeterli oluyor. Karot raporu olarak da bilinen bina dayanıklılık testi sonrası binaların depreme karşı riskli olup olmadığı ortaya çıkıyor.

Bina riskliyse önünüze iki seçenek çıkıyor

DEGÜDER Başkanı Sinan Türkkan, bina dayanıklılık testi çıktıktan sonra mesken sahibinin önüne iki seçenek geldiğine dikkat çekiyor: Binanızı yıkıp yeniden yapabilir ya da güçlendirebilirsiniz. Bu tamamen vatandaşların kendisine bırakılıyor. Raporda güçlendirme kararı varsa güçlendirme yapılabiliyor. Raporda binanın nasıl hasar alacağı, nerelerin zayıf, nerelerin sağlam olduğu, binanın nelerden dolayı problem yaşayacağı çok net olarak gösteriliyor.

Binanın kaç şiddetinde depreme dayanacağına ilişkin bir bilgi vermek mümkün değil. Binanın kaç şiddetinde depreme dayanacağı beklenti yerine, yapılan açıklamalarda deprem hesapları binanın bulunduğu yere göre beklenen en yüksek deprem kuvveti dikkate alınarak analiz yapılmaktadır. Bu sosyal medyada çıkan bir konudur. Hiçbir bina için bu söylenmez."