Bellek çipi krizinde küresel rekabet kızışıyor: Yapay zeka ve telefon sektörü karşı karşıya

Dünya genelinde yaşanan akut bellek çipi kıtlığı, yapay zeka (AI) geliştiricileri ile tüketici elektroniği devlerini sınırlı arz için karşı karşıya getirdi. Veri depolamayı sağlayan ancak genellikle göz ardı edilen bu hayati bileşenlerin fiyatları hızla yükselirken, krizin etkileri perakende raflarından dev veri merkezlerine kadar her alanda hissedilmeye başlandı.

Japonya'daki elektronik mağazaları, müşterilerin satın alabileceği sabit disk sürücüsü (hard-disk) sayısına sınırlama getirdi. Çinli akıllı telefon üreticileri ise yaklaşan fiyat artışları konusunda uyarılarda bulundu. Konuya yakın kaynaklara göre Microsoft, Google ve ByteDance gibi teknoloji devleri; Micron, Samsung Electronics ve SK Hynix gibi üreticilerden tedarik akışını güvence altına almak için yoğun bir çaba içine girdi.

Fiyatlar ikiye katlandı, makro riskler arttı

Sıkışıklık, USB sürücüler ve akıllı telefonlarda kullanılan flash belleklerden, veri merkezlerindeki yapay zeka işlemcilerini besleyen gelişmiş yüksek bant genişlikli belleklere (HBM) kadar neredeyse her kategoriyi etkiledi. Pazar araştırma şirketi TrendForce verilerine göre bazı segmentlerde fiyatlar şubat ayından bu yana iki katından fazla artış gösterdi. Bu durum, fiyat rallisinin devam edeceği beklentisiyle hareket eden tüccarları da piyasaya çekti.

Krizin yansımalarının teknoloji sektörünün sınırlarını aşabileceği belirtildi. Ekonomistler ve yöneticiler, uzayan kıtlığın yapay zeka tabanlı verimlilik kazanımlarını yavaşlatma ve yüz milyarlarca dolarlık dijital altyapı projelerini geciktirme riski taşıdığı uyarısında bulundu. Ayrıca birçok ekonominin fiyat artışlarını dizginlemeye ve ABD gümrük tarifeleriyle başa çıkmaya çalıştığı bir dönemde, çip krizinin enflasyonist baskıyı artırabileceği ifade edildi.

Teknoloji danışmanlık firması Greyhound Research Üst Yöneticisi (CEO) Sanchit Vir Gogia, bellek kıtlığının artık bileşen düzeyinde bir endişe olmaktan çıkıp makroekonomik bir riske dönüştüğünü belirtti. Gogia, yapay zeka inşasının fiziksel gereksinimlerini karşılayamayan bir tedarik zinciriyle çarpıştığını kaydetti.

Endüstri hazırlıksız yakalandı

Çip üreticileri ve distribütörlerden 40'a yakın isimle yapılan görüşmelere dayanan analizler, endüstrinin Nvidia, Google, Microsoft ve Alibaba gibi devlerin yönlendirdiği muazzam talebi karşılama çabasının çifte bir çıkmaz yarattığını ortaya koydu. Üreticiler yapay zeka yarışı için hala yeterli miktarda üst düzey yarı iletken üretemezken, üretim hatlarını bu alana kaydırmaları akıllı telefon, bilgisayar ve tüketici elektroniğine giden geleneksel bellek akışını tıkadı. Şirketler şimdi bu dengeyi düzeltmek için acele ediyor.

Bilgisayar ve telefonlarda kullanılan ana bellek türü olan dinamik rastgele erişimli bellek (DRAM) tedarikçilerindeki stok seviyeleri de alarm verdi. TrendForce verilerine göre, 2024 sonlarında 13 ila 17 hafta, temmuz ayında ise 3 ila 8 hafta olan ortalama envanter seviyeleri, ekim ayında 2 ila 4 haftaya kadar geriledi.

Yatırımcıların yapay zeka altyapısına akıtılan milyarlarca doların bir balon yaratıp yaratmadığını sorguladığı bir dönemde yaşanan bu sıkışıklık, piyasada bir sarsıntı beklentisini de beraberinde getirdi. Bazı analistler, sadece en büyük ve finansal açıdan en güçlü şirketlerin bu fiyat artışlarını göğüsleyebileceğini öngördü. Bir bellek çipi yöneticisi, kıtlığın gelecekteki veri merkezi projelerini geciktireceğini ifade etti. Yeni kapasite inşa etmenin en az iki yıl sürdüğünü belirten kaynak, üreticilerin talep dalgasının geçmesi durumunda tesislerin atıl kalmasından korkarak aşırı yatırımdan kaçındığını dile getirdi.

Teknoloji devleri kapasiteyi kapattı

Citi'nin raporuna göre SK Hynix, analistlere bellek açığının 2027 sonlarına kadar süreceği bilgisini verdi. SK Hynix'in ana şirketi SK Group'un Başkanı Chey Tae-won, Seul'deki bir endüstri forumunda, çok fazla şirketten talep aldıklarını ve hepsini karşılayamama endişesi taşıdıklarını belirterek tedarik sağlayamazlarsa bu şirketlerin iş yapamaz hale gelebileceğini söyledi.

OpenAI, ekim ayında Stargate projesi için Samsung ve SK Hynix ile ön anlaşmalar imzaladı. Projenin 2029 yılına kadar ayda 900 bin wafer (yonga plakası) gerektireceği, bunun da mevcut küresel aylık HBM üretiminin yaklaşık iki katına denk geldiği belirtildi. Samsung piyasayı izlediğini belirtirken, SK Hynix kapasite artırdığını kaydetti. Microsoft ve ByteDance gibi devler ise konuya ilişkin soruları yanıtsız bıraktı.

Google, Amazon, Microsoft ve Meta'nın ekim ayında Micron'a başvurarak fiyattan bağımsız olarak ne kadar ürün varsa almaya hazır olduklarını ilettiği ve açık uçlu siparişler verdiği bildirildi. Çinli Alibaba, ByteDance ve Tencent de üst düzey yöneticilerini Samsung ve SK Hynix'e göndererek lobi faaliyetlerinde bulundu. Bir sektör kaynağı durumu "Herkes tedarik için yalvarıyor" sözleriyle özetledi.

Telefonlarda yüzde 30 zam uyarısı

Ekim ayında SK Hynix 2026 yılı için tüm çiplerinin satıldığını, Samsung ise gelecek yılın HBM üretimi için müşteri bulduğunu açıkladı. Her iki firma da kapasite artırsa da geleneksel çipler için yeni fabrikaların 2027 veya 2028'den önce devreye girmesi beklenmiyor. Micron, Samsung ve SK Hynix hisseleri artan taleple birlikte ralli yaptı. Danışmanlık şirketi Counterpoint Research, bellek fiyatlarının dördüncü çeyrekte yüzde 30, 2026 başında ise ek bir yüzde 20 daha artmasını bekliyor.

Çinli akıllı telefon üreticileri Xiaomi ve Realme fiyat artışı uyarısında bulundu. Realme Hindistan yöneticisi Francis Wong, bellek maliyetlerindeki artışın akıllı telefonların ortaya çıkışından bu yana görülmemiş seviyede olduğunu ve haziran ayına kadar telefon fiyatlarını yüzde 20 ila 30 artırmak zorunda kalabileceklerini söyledi. Wong, depolama maliyetinin üreticiler tarafından absorbe edilmesinin zorunlu olduğunu ve bunu başka bir yere transfer etmenin yolu bulunmadığını ekledi. Xiaomi ise yüksek maliyetleri fiyat artışları ve premium telefon satışlarıyla dengelemeyi planladığını belirtti.

Stokçuluk başladı, ikinci el patladı

Tokyo'nun elektronik merkezi Akihabara'da mağazalar stokçuluğu önlemek için satışlara kısıtlama getirdi. Bir mağaza, müşterilerin sabit disk ve bellek ürünlerinden toplamda en fazla sekiz adet alabileceğini duyurdu. Mağaza çalışanları kıtlığın fiyatları keskin şekilde yukarı çektiğini, bazı ürünlerin üçte birinin tükendiğini belirtti. Oyuncular arasında popüler olan 32 GB DDR5 bellekler, ekim ortasındaki 17 bin yen seviyesinden 47 bin yenin üzerine çıktı. 128 GB kitlerin fiyatı ise ikiye katlanarak 180 bin yene ulaştı.

Fiyat artışları müşterileri ikinci el pazarına yönlendirdi. Akihabara'daki ikinci el parça satıcısı Roman Yamashita işlerinin patlama yaptığını söyledi. Çin'in Shenzhen kentindeki Polaris Mobility'den Eva Wu, fiyatların o kadar hızlı değiştiğini, distribütörlerin artık aylık yerine günlük hatta saatlik fiyat teklifleri verdiğini belirtti. Pekin'de bir satıcı daha fazla artış beklentisiyle 20 bin adet DDR4 stokladığını ifade etti. ABD'nin Kaliforniya eyaletinde ise veri merkezlerinden sökülen geri dönüştürülmüş çipleri satan Paul Coronado, eylül ayından bu yana satışlarının arttığını kaydetti.